در آستانه جنگ سرد جدید؛ پکن پشت تهران را خالی می‌کند؟

در میانه چالش‌های پیش بینی شده برای چشم‌انداز 2030، پلن بن سلمان برای داشتن اقتصاد بدون نفت شاید به میزان افزایش نفوذ ایران در منطقه با اهمیت باشد. از همین رو گروهی از ناظران فارغ از فرایند تنش زدایی میان میان ریاض و تهران مدعی اند که ولیعهد عربستان از حالا باید قدرت بازدارندگی اش را در برابر توان و قدرت ایران افزایش دهد.

موسسه مطالعات خاورمیانه در گزارشی به این متغیرها و چشم انداز روابط دو بازیگر پرداخته است. اقتصادنیوز این گزارش را در سه بخش ترجمه کرد که بخش نخست آن با عنوان «آرامش پیش از طوفان؛ تنش ایران و عربستان پایانی ندارد؟» منتشر شده و در ادامه بخش دوم آن ارائه می‌شود.

پکن پشت ایران را خالی نمی کند!

به ادعای ناظران،عربستان از محدودیت های دیپلماتیکش با ایران غافل نیست، به همین دلیل همه تخم هایش را در یک سبد قرار نداده است. ریاض اینگونه می خواهد نوعی بازدارندگی تعریف کند. این گروه در ادامه مدعی اند که عربستان قادر است تا از متحدی خارجی چون چین و ایالات متحده تضمین های امنیتی رسمی دریافت کند.با این همه گروهی دیگر این تحلیل را زیر سوال برده و با اشاره به نقش میانجیگرانه پکن در فرایند احیای روابط دیپلماتیک ایران و عربستان می گویند که چین بعید است رویاروی ایران قرار بگیرد؛ بالاخص آن که علاقه ای به مسائل امنیتی نداشته و ندارد. پکن در قامت ضامن نرم تلاش دارد تا در صورت تخلف دو بازیگر نقش پلیسی یا نظارتی اش را به سرانجام برساند.

چین میان عربستان و ایران یکی را انتخاب نخواهد کرد، زیرا برای واردات نفت به هر دو بازیگر متکی است. چین و ایران نیز شرکای استراتژیک هستند (اگرچه مشخص نیست شرایط واقعی این مشارکت چیست). بنابراین، تصور اینکه چین به طور رسمی با عربستان متحد شود و از این اتحاد در برابر ایران حمایت کند، دشوار است. پکن برای دستیابی به اهدافش در منطقه، احتمالا به اهرم های دیپلماتیک و اقتصادی متوسل خواهد شد.با این حال، حتی اگر فرض کنیم که محاسبات استراتژیک چین تغییر کند، رهبری پکن با هدف حفظ منافع اقتصادی بلندمدت با ریاض، به واسطه نداشتن پایگاهی نظامی رسمی قادر به حراست از امنیت پادشاهی نخواهد بود.استراتژی نظامی چین بر نوسازی و توسعه قابلیت‌ها جهت نبرد کوتاه مدت در هند و اقیانوس آرام، متمرکز است.

تکیه بر دیواری سست

در این میان گروهی براین باورند که اگر عربستان برای دریافت تضمین پیمان دفاعی معتبر از چین شانسی نداشته باشد، احتمال آن که به واشنگتن متوسل شود بالا است.عربستان در ازای عادی سازی روابط خود با اسرائیل، از آمریکا ضمانت های امنیتی رسمی و حمایت از برنامه هسته ای غیرنظامی اش را درخواست کرده است.با این حال جو بایدن در گفتگو با توماس فریدمن، ستون نویس نیویورک تایمز در باب توافق احتمالی با ریاض تردید دارد.هرچند براساس گزارش ها، دولت بایدن در هفته‌ها و ماه‌های اخیر دیپلمات ارشد و دستیاران ارشد امنیت ملی اش را برای بحث در مورد همین پیشنهاد به پادشاهی اعزام کرده. حتی مخالفان سیاسی بایدن از این ایده حمایت کرده اند.

از منظر تئوری این ادعا مطرح است که توافق جهت عادی سازی روابط عربستان و اسرائیل می تواند به امنیت و رونق اقتصادی خاورمیانه کمک کند؛ گزاره ای که به نفع واشنگتن است. اما به نظر می رسد که آمریکا حاضر نیست به این زودی ها هزینه یک پیمان دفاعی رسمی با پادشاهی را متحمل شود تا از دیدگاهی حمایت کند که به طور غیرمستقیم برای منافع ملی این کشور اهمیت دارد. در این میان متغیرهای ادعایی دیگر نیز به نگرانی ها دامن زده است. نخست واکنش واشنگتن به فعالیت متحدان ایران علیه پادشاهی و دیگری آمادگی این کشور برای ورود به جنگ ادعایی علیه ایران.با لحاظ کردن این دو گزاره، طبیعتا این مسئله نیز مطرح است که امضای پیمان دفاعی با عربستان می تواند روابط امنیتی با اسرائیل، مصر و امارات را به چالش بکشد. واشنگتن باید به شرکای سنتی منطقه ای و تایوان و اوکراین توضیح دهد که چرا کنار گذاشته شدند.

تهران- ریاض در آستانه جنگ سرد؟

گروهی براین باورند که مقامات سعودی باید خوداتکایی را در اولویت قرار دهند و توانایی های نظامی موثرتری را هم در داخل و هم با همکاری شرکای بین المللی شان بازدارندگی در برابر ایران توسعه دهند. با این همه بازسازی ارتش عربستان به معنای بازدارندگی نیستگروهی مدعی اند که ریاض امروز به قابلیت های دفاع شخصی و بازدارندگی قوی تری نیاز دارد. در حال حاضر زرادخانه نظامی عربستان توان بازدارندگی قدرتمندی در برابر قدرت ایران ندارد بالاخص آن که برای حمله به مسافتی دور آموزش ندیده. از طرفی دیگر نیروی هوایی این کشور نیروی ضربتی توانمند نیست.با این حال، یک گزینه وجود دارد که می تواند در کوتاه مدت موقعیت بازدارندگی عربستان را تقویت کند: تشدید توسعه قابلیت های موشک های بالستیک. اگرچه اثربخشی این گزینه نامشخص است و هزینه های بالایی به دنبال دارد. اما به نظر می رسد رهبری عربستان برای دستیابی به چنین توانایی مصمم هستند.

سال 2019، سازمان‌های اطلاعاتی ایالات متحده برای اولین بار دریافتند که عربستان سعودی با چین برای پیشبرد برنامه موشکی بالستیک خود همکاری می‌کند، زمانی که ریاض تعداد اندکی موشک بالستیک از پکن خریداری کرد. تصاویر ماهواره‌ای که سی‌ان‌ان و مرکز مطالعات منع گسترش سلاح‌های هسته‌ای جیمز مارتین در سال 2021 از سایتی در 200 کیلومتری غرب ریاض به دست آوردند، نشان می‌دهند که عربستان در حال تولید موشک‌های بالستیک با سوخت جامد است. نشانه‌های یک «گودال سوختگی» - که برای دفع سوخت جامد باقی‌مانده از خط تولید استفاده می‌شود - شاهد دیگری از توسعه موشکی داخلی است.

حال این که تسریع برنامه موشکی بالستیک عربستان با کمک چین، ایران را از انجام یک حمله دیگر باز خواهد داشت، نامشخص است. درک و ارزیابی توان بازدارندگی دشوار است، به ویژه در میان رقبایی که کانال های ارتباطی شان ناقص است. ایران به واسطه جنگ تحمیلی اش با عراق نسبت به فعالیت موشکی حساس است. از همین رو توسل به حمله پیشگیرانه در صورت لزوم دور از ذهن نیست.در چنین شرایطی گروهی از تحلیلگران بر این باورند که اهرم دیپلماسی می تواند از گزینه نظامی موثرتر عمل کند. در واقع، ترکیب هویج و چوب هم بای ریاض و هم تهران می تواند نتیجه بخش باشد.