جنگ غزه به نزدیکی ایران و ترکیه کمک می کند؟/ قطر و عراق پیام رسان آمریکا به ایران هستند/ محورهای سفر ابراهیم رئیسی به ترکیه

یکی از مهم ترین پرسش ها درباره تاثیر جنگ غزه به معادله های منطقه ای و فرامنطقه ای باز می گردد. کدام کشورها در نتیجه این جنگ به هم نزدیک و کدام یک از هم دور می شوند؟

سایت خبری – تحلیلی «المانیتور» در نوشتاری به تاثیر این جنگ بر روابط ایران و ترکیه پرداخته و می نویسد:

تلاش‌های ترکیه برای آتش‌بس در غزه و آزادی اسرای در اختیار حماس همچنان ادامه دارد؛ هرچند تاکنون نتیجه‌ای نداشته است. با این حال، دیپلماسی آنکارا در غزه روابط آنکارا با ایران را تقویت کرده است.

رجب طیب اردوغان، رئیس‌جمهور ترکیه، با خودداری از برچسب زدن حماس به عنوان یک سازمان تروریستی در عوض آن را  «گروه آزادی‌بخش مجاهدین» خواند. او همچنین در  اجلاس روز یکشنبه سازمان همکاری اسلامی (OIC) به همراه همتای ایرانی خود، ابراهیم رئیسی، شرکت کرد.

به نظر می رسد ترکیه و ایران مایلند ببینند که آیا همگرایی آنها در مورد غزه می تواند به حل پرونده های پرحاشیه دوجانبه کمک کند یا خیر؟! انتظار می‌رود ابراهیم رئیسی در اواخر ماه جاری به دنبال سفر حسین امیرعبداللهیان، وزیر امور خارجه ایران که برای مذاکره در اوایل نوامبر به آنکارا سفر کرده بود، به ترکیه سفر کند.

نزدیکی های مشابهی بین ایران و ترکیه پس از حمله اردوغان به رئیس جمهور وقت اسرائیل شیمون پرز در داووس در سال 2009 و پس از فروپاشی روابط ترکیه و اسرائیل در پی حمله مرگبار اسرائیل به ناوگان حامل فعالان طرفدار فلسطین به سمت غزه در سال 2010 رخ داد.

البته نزدیکی هایی از این جنس که مقطعی هم هستند نمی توانند ناسازگاری های سیاست های ترکیه و ایران در مورد مناقشه اسرائیل و فلسطین یا اختلافات اساسی در روابط دوجانبه آنها را حل و فصل کند.

در حالی که رسانه های ایرانی با استناد به مواضع ترکیه مدعی می شوند که ایران در سیاست خود در قبال فلسطین تنها نیست، اردوغان اجازه نداده است که خشم او از موضوع فلسطین به مرز قطع روابط با اسرائیل و آمریکا برسد.

پس از تشدید تنش میان اسرائیل و حماس که در 7 اکتبر آغاز شد، اردوغان برای چندین روز سیاست مهار و احتیاط در موضع گیری را اتخاذ کرد و البته  نگران به خطر انداختن عادی سازی اخیر  رابطه ترکیه با اسرائیل یا امیدهایش برای ایفای نقش میانجی در درگیری بود.  اما با بدتر شدن اوضاع در غزه، چشم انداز او برای میانجیگری کاهش یافت و افشای  این که از اسماعیل هنیه رهبر حماس خواسته شده بود استانبول را پس از تهاجم حماس به اسرائیل ترک کند، باعث شد اردوغان از لاک احتیاط ورزی خارج شود.

برخی گزارش‌ها حاکی از آن است که هنیه در ماه جاری برای گفتگو با اردوغان در پی تماس‌های تلفنی دو طرف به ترکیه بازگشت. تماس های آنکارا با اسرائیل نیز ادامه دارد.

ترکیه، هنوز در جستجوی نقش در بحران

به نظر می رسد دیپلماسی ترکیه در غزه با وجود ده ها تماس و بازدید، تاکنون به جایی نرسیده است. اردوغان حتی در اجلاس 3 نوامبر سازمان کشورهای ترک زبان که بسیار به آن اهمیت می دهد، نتوانست اعلامیه ای مطابق میل خود را به دست آورد. سخنانی که او در پرواز برگشت از اجلاس به خبرنگاران گفت نشان می دهد که آنکارا تصمیم گرفته است بر سه هدف اصلی تمرکز کند.

اولین مورد، ارسال کمک های بشردوستانه به غزه است. 10 هواپیمای کمکی ترکیه را به مقصد مصر ترک کرده‌اند، اما این کمک‌ها هنوز وارد غزه نشده است.

دوم، اردوغان برای آتش بس فوری فشار آورده  و به موضع مشترکی که انتظار می رود از نشست سازمان همکاری اسلامی در ریاض حاصل شود هم اهمیت می دهد.

با این حال، واشنگتن اولین طرفی است که باید متقاعد شود تا برای آتش بس به اسرائیل فشار بیاورد. به نظر می رسد که مذاکرات آنتونی بلینکن وزیر امور خارجه در آنکارا در هفته گذشته هیچ نتیجه ای در این زمینه نداشته است. بلینکن در فرودگاه مورد استقبال سطح پایین قرار گرفت و اردوغان به خود زحمت نداد که با او دیدار کند. سخنان بلینکن در آنکارا در مورد اطمینان از اینکه مردم همچنان می توانند از غزه بیرون بیایند،  این گمانه زنی را برانگیخت که تخلیه غزه در دستور کار وی است. پس از این اظهارات بود که آنکارا شایعات در شبکه های اجتماعی مبتنی بر پذیرش 750 هزار نفر از  غزه توسط ترکیه را رد کرد.

اردوغان برای آتش بس فوری فشار آورده  و به موضع مشترکی که انتظار می رود از نشست سازمان همکاری اسلامی در ریاض حاصل شود هم اهمیت می دهد

سوم، اردوغان بارها از تمایل ترکیه برای ضمانت فلسطین پس از جنگ صحبت کرده است.  البته به نظر می رسد که گزینه های مورد بحث بین اسرائیل و ایالات متحده، هیچ ارتباطی با این سیستم ندارد . اردوغان نمونه کشورهای ضامن قبرس را مطرح کرده  و این پیشنهاد سروصدای رسانه ای به پا کرده است، اما بعید است که پذیرفته شود. امیرعبداللهیان در جریان سفرش به آنکارا در پاسخ به سوالی درباره این پیشنهاد گفت که ایران از «همه طرح‌های سیاسی که از گسترش جنگ جلوگیری می‌کند و حقوق مردم فلسطین را تضمین می‌کند، حمایت می‌کند».

براساس گزارش ها ایالات متحده و اسرائیل در گفت و گوها در مورد آینده غزه، درباره یک نیروی بین‌المللی صلح بان  برای جلوگیری از بازگشت حماس بحث می‌کنند. این نیروی حافظ صلح مورد نظر،  ایران و ترکیه نیست.

ترکیه برای آزادی اسرایی که حماس در اسرائیل ربوده  با حماس در تماس بوده است، اما قطر کانال اصلی در این موضوع است و پس از آن مصر. منابع فلسطینی می گویند ترکیه در بهترین حالت می تواند نقش تسهیل کننده را ایفا کند.

برخی سوال می کنند که آیا ترکیه می تواند به عنوان یک کانال بین واشنگتن و تهران عمل کند. اگرچه آنکارا از چنین ظرفیتی برخوردار است، اما دو منبع ایرانی به المانیتور گفتند که پیام های آمریکا تاکنون از طریق قطر و عراق به تهران رسیده است. بلینکن قبل از سفر به آنکارا در بغداد مذاکراتی داشت و پس از آن نخست وزیر عراق به سرعت به تهران رفت.

ارتباطات و تفاوت های تهران و آنکارا

مهم ترین نتیجه دیپلماسی ترکیه در غزه تا کنون، احیای تماس های ترکیه و ایران است. دو قدرت منطقه ای غیر عربی به دنبال  همصدایی در حمایت از فلسطینی ها بوده اند، اما دیدگاه های آنها به طور قابل توجهی متفاوت است. ترکیه از ایجاد یک کشور فلسطینی بر اساس مرزهای 1967 حمایت می کند، در حالی که ایران از به رسمیت شناختن اسرائیل امتناع می ورزد و یک کشور مشترک برای مسلمانان، یهودیان و مسیحیان را پیشنهاد می کند.

حمایت اردوغان از حماس نیز با ایران که گروه‌های فلسطینی را مسلح کرده است بسیار متفاوت بوده است. روابط آنکارا با حماس بعید است که هرگز به سطح رابطه این گروه با تهران برسد.

اگر ترکیه روابط خود را با اسرائیل قطع کند، یک پیروزی برای ایران خواهد بود، اما به نظر می‌رسد اردوغان چنین نیتی ندارد. هفته گذشته، او گفت که نتانیاهو را به عنوان شریک گفت‌وگو «حذف» کرده است، در حالی که اشاره کرد که ابراهیم کالین، رئیس اطلاعات ترکیه به تماس‌هایش با مقامات اسرائیلی و حماس ادامه می‌دهد. او در این باره گفته بود: « من پس از نشست های خود در اجلاس سران سازمان همکاری اسلامی در مورد این موضوع تصمیم خواهم گرفت اما قطع کامل روابط با اسرائیل اتفاق نخواهد افتاد.»

در بحبوحه تشدید تنش در غزه، اردوغان ماه گذشته رسما پروتکل الحاق سوئد به ناتو را امضا کرد و آن را برای تصویب به پارلمان فرستاد - نشانه ای از عدم تمایل او به افزایش اصطکاک در روابط پرتنش آنکارا با واشنگتن.

حامیان اردوغان از دیدن پرتاب گاز اشک آور و ماشین های آب پاش پلیس به تظاهرکنندگان حامی فلسطین در خارج از پایگاه هوایی اینجرلیک که نیروهای آمریکایی در جنوب ترکیه در آن مستقر هستند، عصبانی شدند. علاوه بر این، درخواست برای قطع روابط با اسرائیل توسط  موسسه خیریه اسلامی که خواستار تظاهرات شد،  با سرزنش و مخالفت اعضای حزب اردوغان مواجه شد.

عبداللهیان در مورد دیگر مسائل ترکیه و ایران در آنکارا گفت که دو طرف برای تقویت امنیت مرزی، ایجاد گذرگاه‌های مرزی جدید و ایجاد مناطق آزاد تجاری و همچنین تشکیل شورای همکاری در سطح عالی دوجانبه توافق کردند.

به گفته منابع ایرانی، مذاکرات در سفر آتی ابراهیم رئیسی دستور کار گسترده ای از جمله سوریه و قفقاز، آب های فرامرزی و مبارزه با تروریسم خواهد داشت.

ترکیه به عنوان متحد سرسخت جمهوری آذربایجان در درگیری ارضی با ارمنستان، از خواسته های باکو برای ایجاد کریدور از طریق خاک ارمنستان برای اتصال منطقه نخجوان و سرزمین اصلی آذربایجان حمایت می کند. ایران نگران است که این کریدور بتواند ارتباط زمینی خود را با ارمنستان قطع کند و می‌خواهد ببیند پلت فرم مشاوره منطقه‌ای پیشنهادی ترکیه که شامل ارمنستان، آذربایجان، گرجستان، ایران، روسیه و ترکیه می‌شود، چگونه عمل می‌کند.

در رابطه با موضوع آب، مقامات ایرانی ترکیه را مسئول طوفان های گرد و غبار دانسته و آنها را به کاهش سطح آب رودخانه های دجله و فرات که از ترکیه سرازیر شده و به سمت عراق و سوریه سرازیر می شود، مقصر می دانند. به همین ترتیب، ترکیه را به دلیل کاهش آب رودخانه ارس که از شرق کشور سرچشمه می گیرد و بخشی از مرزهای ایران در منطقه را تشکیل می دهد، مقصر دانسته اند. در مورد سوریه، گسترش  جنگ غزه ممکن است تعادل موجود را که هم ترکیه و هم ایران در آن حضور دارند، بر هم بزند.

بنابراین، می توان گفت که نزدیکی دوجانبه در مورد مسئله فلسطین می تواند تأثیر بسیار محدودی بر تمام آن پرونده های پیچیده میان تهران و آنکارا بگذارد.