پشت پرده اظهارات تند و تیز وزیر امور خارجه ترکیه علیه ایران

«هاکان فیدان» وزیر امور خارجه ترکیه، اخیرا ادعا‌هایی علیه ایران مطرح کرده است. او در بخشی از مصاحبه خود با الجزیره درباره سیاست ایران در قبال سوریه، ضمن اشتباه خواندن این سیاست گفت: «اگر سیاست (ایران) در سوریه این گونه باشد، من تصور نمی‌کنم سیاست صحیحی باشد. اگر شما بخواهید با حمایت از یک گروه در داخل کشوری دیگر ناآرامی ایجاد کنید، کشور‌های دیگر هم می‌توانند شما را با حمایت از برخی گروه‌ها آزار دهند.» این اظهارات فیدان از دید برخی تحلیلگران سیاست خارجی، خصمانه و از دید برخی دیگر نوعی از تهدید کلامی تلقی شده است.

 اسماعیل بقائی سخنگوی وزارت امور خارجه ایران در واکنش به اظهارات فیدان در شبکه اجتماعی ایکس نوشت: «ندیدن دست‌های آشکار و پنهان آمریکا و اسرائیل در تحولات منطقه اشتباه بزرگی است. روشن است که به تعبیر وزیر امور خارجه ترکیه «منطقه باید از فرهنگ سلطه‌جویی یک کشور بر دیگران رها شود؛ نه عرب‌ها، نه ترک‌ها، نه کرد‌ها و نه ایرانی‌ها؛ هیچ‌یک نباید به دنبال تسلط بر دیگری، ایجاد مزاحمت یا تهدید باشند.»، اما اسرائیل چطور؟»

این کنش و واکنش بین مقامات ایران و ترکیه با تعابیری از سوی تحلیلگران همراه شده است. جلال ساداتیان، دیپلمات پیشین ایران در انگلستان و کارشناس ارشد سیاست خارجی در گفت‌و‌گو با فرارو به بررسی و تحلیل این موضوعات پرداخته است:

علت العلل رفتار فیدان عدم توازن در سیاست خارجی است

جلال ساداتیان گفت: «در دنیای سیاست همیشه اینطور بوده که قدرت طلبی و قوی بودن مطرح است. بخش زیادی از این قدرت طلبی، به شرایط ژئوپلیتیکی هر کشوری بر می‌گردد که چگونه بتواند از قدرت خود به بهترین شکل استفاده کند یا قدرت خود را به نمایش بگذارد. این نکته مهم را هم فراموش نکنیم که رضایت مردم و پشتوانه مردمی، بخش عمده‌ای از قدرت در جهان امروز حساب می‌شود. متاسفانه در طول سال‌های اخیر، بخشی از این پشتوانه را از دست داده‌ایم و این هم نکته‌ای نیست که من بگویم بلکه در سخنان مسئولان کشور بار‌ها مطرح شده و حتی در ایام انتخابات، و مناظره ها، رقبای انتخاباتی به ریزش بخشی از این پشتوانه مردمی اشاره کرده‌اند. قدرت‌های نظامی، اقتصادی (از کشاورزی تا صنایع و انرژی) و سیاست خارجی از دیگر محور‌هایی است که بر قدرت ژئوپلیتیک هر کشوری موثر خواهد بود. متاسفانه ما در بعد دیپلماسی طی سال‌های اخیر نتوانسته‌ایم به شکلی برنامه ریزی کنیم که قدرت ژئوپلیتیک کشور را افزایش دهیم. همین موضوع نیز باعث شده همسایگان ما رفتار‌هایی را انجام دهند که در مناسبات بین الملل وجهه خوبی ندارد.»

وی افزود: «پیش از رفتار و گفتاری که از فیدان و ترکیه دیدیم، امارات به خاطر جزایر سه گانه، ژئوپلیتیک کشور را تهدید کرده است. آذربایجان نیز در مسئله زنگزور با پشتوانه ترکیه ایران را تهدید می‌کند. هر یک از این ها، در جای خود بسیار حساس است، اما اگر به دنبال علت العلل این رفتار‌ها باشیم پاسخ این است که سیاست‌ها و حکمرانی ما دچار اشکال است و نتوانسته‌ایم توازن و تعادل با شرق و غرب را به درستی پیش ببریم و در نتیجه طی چند سال اخیر بیشتر به سمت روسیه حرکت کرده‌ایم. روسیه هم به هر شکلی که مایل بوده با کارت ما، بازی کرده و ایران را در شرایط نامساعدی قرار داده است. حتی چین که با ایران دارای روابط مناسبی است و ما بسیاری از نیازمندی‌های کشور را از طریق چین رفع و رجوع می‌کنیم نیز، روابطی قابل اتکا با ما ندارد. این موضوع نیز واضح است و نیازی به توضیح اضافی ندارد که اگر چین در مسیر خرید نفت ارزان از ایران با مانعی رو به رو شود، حاضر است قید ادامه روابط با ایران را بزند یا روابط را با ایران به حداقل برساند. همه این‌ها ضعف‌هایی است که ما در حوزه سیاست خارجی کشور داریم و دیپلماسی ما به درستی و برای افزایش وزن ژئوپلیتیکمان تنظیم نشده است.»

عدم ارتباط با دیگر کشور‌ها و انفعال، تبدیل به نقطه ضعف ما شده

دیپلمات پیشین ایران در انگلستان در ادامه گفت: «تفسیر آن چه فیدان گفت را باید با یک چشم انداز دیرینه انجام دهیم. درواقع مشکل اکنون ما فقط فیدان نیست. ما در استفاده از مهره‌های موثر در حوزه سیاست خارجی نوعی پرهیز داریم. درخصوص همین حضور آقای ظریف به عنوان معاون راهبردی رئیس جمهور، چه جنجال‌ها که برای حذف ایشان رخ نداد. این تلاش‌ها در وضعیتی رخ داد که اتفاقا کشورمان به حضور وزنه‌هایی از جمله آقای ظریف در تیم سیاست خارجی نیاز دارد و همین حضور می‌تواند روی وزن ژئوپلیتیک کشور اثرگذار باشد. دلیل این نوع رفتار‌های وزیر خارجه ترکیه را که از دید من به معنای تهدید است، باید در رفتار‌های خودمان ببینیم. جملات فیدان تند و تهدیدگر بود. اگر این سخنان از زبان یک تحلیلگر منصف و دلسوز نظام جمهوری اسلامی ایران مطرح شده بود یک معنی دیگر داشت، اما وقتی از زبان وزیر امور خارجه ترکیه بیان می‌شود که خود، در حال دخالت در امور دیگر کشور‌ها از جمله آذربایجان است، هیچ معنایی ندارد به جز تلاش برای کاهش قدرت ژئوپلیتیکی ایران. البته معنای این صحبت من این نیست که روابطمان را با ترکیه وارد حالت تعلیق کنیم یا تنش ایجاد کنیم.»

وی افزود: «راه ارتباطی زمینی ما به سمت اروپا، ترکیه و آذربایجان است. وقتی چنین مسیر‌هایی بسته شود، عملا درگیر فشار‌ها و تنش‌های سیاسی و اقتصادی جدید می‌شویم. طبیعیست که هیچ علاقه‌ای به این موضوع نداریم و بهترین روش را دیپلماسی می‌بینیم. بر همین اساس هم تاکید من این است که نباید در برابر تهدید‌های خارجی واکنش تند نشان دهیم، اما باید مسیر مذاکره با غرب را هرچه سریعتر تسهیل کنیم، چون تا زمانی که همسایگان احساس کنند ما پنجره‌های دیپلماسی با جهان را بسته‌ایم، به هر شکلی به ما فشار وارد خواهند کرد. ما یک بار ثابت کرده‌ایم می‌توانیم در مذاکرات امتیاز بگیریم و اگر از دیپلمات‌های برجسته استفاده کنیم روند گفت‌و‌گو با غرب بهتر از آن چه امروز می‌بینیم، پیش خواهد رفت. اکنون عدم ارتباط با دیگر کشور‌ها و انفعال، تبدیل به نقطه ضعف ما شده است.»