ماجرای شب‌نامه‌های مجلس؛ از برگه بازجویی تا فیلم بازجویی همسر سعید امامی

نامه آبی‌رنگی که مالک شریعتی، نماینده جوان مجلس در جریان بررسی صلاحیت و برنامه‌های وزیر میراث فرهنگی در مجلس پخش کرد، بار دیگر مساله شب‌نامه‌نویسی را بر سر زبان‌ها انداخت. هرچند توزیع شب‌نامه با کاری که شریعتی انجام داد متفاوت است چرا که منشاء شب‌نامه معمولاً مشخص نمی‌شود و شخص نماینده آن را توزیع نمی‌کند. شب‌نامه یک عنوان کلی است که به مجموعه‌ای از نوشته‌ها اطلاق می‌شود و جستجو‌ها نشان می‌دهد که از زمان مشروطه در ایران رواج پیدا کرده است. این نوشته می‌تواند یک اعلامیه، نامه تهدیدآمیز، نامه سرگشاده تهدیدآمیز، اعلام موضع درباره یک موضوع خاص یا مجموعه‌ای اطلاعات افشا شده باشد که در نهایت برای فشار بر شخص مورد نظر یا تغییر در یک تصمیم تهیه می‌شود.

 نویسنده شب‌نامه ناشناس باقی می‌ماند و امضای مشخص نیز پای آن نیست. گاهی اصلاً امضایی ندارد و گاهی عناوینی کلّی مثل «امت حزب‌الله»، «جمعی از فرزندان و خانواده‌های شهدا»، یا «انتباه‌نامه اجتماعیون – عامیون ایران»، «اعلان ملت به بریگاد قزاق» یا مانند آن پایین نامه خودنمایی می‌کند. شبنامه برای تهدید یا اعمال فشار تهیه و توزیع می‌شود. نمونه‌هایی از نگارش و توزیع این شب‌نامه‌ها در سال‌های اخیر، داخل و خارج مجلس وجود داشته است که آن‌ها را با هم بررسی می‌کنیم.

کنایه به مالک

عطااله مهاجرانی، وزیر پیشین ارشاد که تجربه پخش کردن شبنامه علیه خود در مجلس را داشت، در توئیتر نوشت: «توزیع شب نامه در مجلس سابقه دارد. در جلسه استیضاحم در مجلس پنجم برخی در وسط جلسه شبنامه علیه من توزیع کردند. منتها عقلشان و سن و سالشان از مالک! بیشتر بود. شب نامه‌ها را در کازی (کازیه / کازیو) نمایندگان قرار داده بودند. مالک طفلک بشور و بپوش شب نامه را در صحن توزیع کرد.» اشاره مهاجرانی به کازیه نمایندگان اشاره دارد که محل قرار دادن نامه‌های هر نماینده است. مطلبی که احمد شیرزاد نماینده مجلس ششم نیز در گفتگو با فرارو به آن اشاره کرد و در بخش دیگری از گزارش خواهد آمد. با توجه به جمع‌بندی میان صحبت‌های مهاجرانی و شیرزاد، شبنامه‌های حساس در صحن توزیع نمی‌شود (که منشاء آن مخفی بماند) بلکه در کمد نامه (کازیه) نمایندگان قرار می‌گیرد. پیگیری خبرنگار فرارو از خبرنگاران باسابقه پارلمانی نشان می‌دهد که ارسال پیامک به تلفن همراه نمایندگان، ارسال فکس به دفتر، توزیع در صحن توسط نیرو‌های کادر خدماتی یا اداری و قرار دادن در کازیه از جمله راه‌های پخش شبنامه یا محتوایی مانند آن در ادوار مختلف مجلس بوده است.

سه نمونه از شب‌نامه‌های دهه ۷۰

در دهه هفتاد شبنامه‌های زیادی توزیع شد که سه مورد از آن‌ها را مرور می‌کنیم. پس از وقایعی که سال ۱۳۷۷ اتفاق افتاد و با نام قتل‌های زنجیره‌ای مشهور شد، اطلاعیه‌ای با منشاء نامشخص به دفاتر روزنامه‌ها رسید. این اطلاعیه که با عنوان «اطلاعیه گروه فدائیان اسلام ناب محمدی مصطفی نواب» روز ۱۵ دی ۱۳۷۷ چاپ شد، مسئولیت برخی قتل‌ها را بر عهده می‌گرفت: «یک واحد قضایی با سه نفر قاضی عادل بعد از محاکمه غیابی، معدومین را مفسد فی الارض تشخیص داده و محکوم به اعدام کردند. (گنجی، ۱۳۷۸، ۱۳) 

هاشمی رفسنجانی در خاطرات ۹ آبان ۱۳۷۹، درباره یکی از شب‌نامه‌های دیگر مربوط به قتل‌های زنجیره‌ای نوشته است: «جمعی از معاونان وزارت اطلاعات آمدند. از اینکه گروه بازجو‌های معزول، علیه مدیران وزارت، شبنامه منتشر می‌کنند و قوه قضاییه به شکایت متهمان شکنجه شده، ترتیب اثر نداده وگفته به همان سازمان قضایی [نیروهای مسلح] شکایت ببرند، بسیار ناراحت بودند.گفتند، در ملاقات دیروزشان با آقای [سیدمحمود] هاشمی‌شاهرودی، [رییس قوه‌قضاییه] هم نتیجه معکوس‌گرفته‌اند و به آنها توهین شده است.گفتند، مدیرکل‌های اطلاعات جمع‌شده‌اند و تهدید به استعفای دسته‌جمعی‌ نموده‌اند؛ برای حل مشکل استمدادکردند.»

هفته‌نامه عصر ما ارگان رسمی سازمان مجاهدین انقلاب اسلامی در شماره ۶۳ خود (بهمن ۱۳۷۵) نامه‌ای با امضای حزب‌الله شیراز و موضوع اخطار کتبی این گروه منتشر کرد که در آن آمده بود: «مقاله شما با عنوان ولایت مطلقه فقیه و قانون اساسی در شماره قبل هفته‌نامه رویت شد. مثل این که شما از اینکه حزب‌الله نسبت به شما موضع جدی نمی‌گیرد دچار اشتباه شده‌اید و خیال کرده‌اید حزب‌الله در موضع ضعف است و با همین استدلال پای را از گلیم خود فراتر نهاده‌اید و ...» (حجاریان، ۱۳۷۹، ۲۷۷) آنچه دستمایه نوشتن این نامه شد، مقاله‌ای بود که حجاریان در شماره ۶۲ عصرما در پاسخ به سرمقاله حسین شریعتمداری و تعبیر او از ولایت مطلقه فقیه نوشته بود.

شب‌نامه‌هایی که چهار وزیر روحانی را انداخت

یکی از معروف‌ترین توزیع شب‌نامه‌ها در مجلس، به سال ۱۳۹۲ و جلسات رای اعتماد وزرای پیشنهادی دولت روحانی بر می‌گردد. در جریان رای اعتماد به وزرای دولت روحانی، ده‌ها شبنامه به خصوص علیه محمدعلی نجفی وزیر پیشنهادی آموزش و پرورش و همچنین بیژن زنگنه وزیر پیشنهادی نفت، جعفر میلی منفرد وزیر پیشنهادی علوم، مسعود سلطانی‌فر و سیدرضا صالحی‌امیری گزینه پیشنهادی وزارت ورزش و جوانان توزیع شد. (همشهری، ۱۳۹۲) به غیر از بیژن زنگنه، چهار نفر دیگر نتوانستند از مجلس برای ورود به دولت یازدهم رای اعتماد بگیرند. علی مطهری نماینده ادوار مجلس که در مجلس نهم عضویت داشت، همان زمان به روزنامه شرق گفت که کپی برگه بازجویی یکی از وزرا در کازیه نمایندگان قرار گرفته بود.

شبنامه زمانی توزیع می‌شود که کسانی می‌خواهند اطلاعاتی را افشا یا موضوعی را مطرح کنند، اما نمی‌خواهند مسئولیت آن را بر عهده بگیرند

ماجرای «و من الله توفیق»

سال ۱۳۹۱ تحقیق و تفحص از سازمان بورس در مجلس مطرح بود و ۲۳ آبان نامه‌ای سه صفحه‌ای در کازیه نمایندگان قرار گرفت که خواستار کنار گذاشتن این طرح شده بود. این نامه سه صفحه‌ای امضا نداشت و پایان آن نوشته شده بود و من الله توفیق. «در جریان بررسی تحقیق و تفحص از سازمان بورس و اوراق بهادار، الیاس نادران نماینده مردم تهران در تذکری به رئیس مجلس گفت: در کازیوی نمایندگان گزارش سه‌برگی گذاشته شده که امضاء ندارد و ذیل آن نوشته شده، من‌الله التوفیق، من، من‌الله التوفیق را نمی‌شناسم. علی لاریجانی در پاسخ به این تذکر نادران و این جمله که من‌الله التوفیق را نمی‌شناسم، گفت: به مرور مشخص می‌شود.» همان زمان مطرح شد که نادران به طنز و کنایه این جمله را گفته است، چون گزارش‌ها و نامه‌ها باید امضای مشخص داشته باشد. در نهایت با این تحقیق و تفحص در مجلس مخالفت شد؛ و من‌الله توفیق هم پیدا نشد.

شب‌نامه علیه لاریجانی

در سال‌های ۱۳۹۰ و ۱۳۹۴ علیه لاریجانی در قم شب‌نامه پخش شد. چرا که لاریجانی از قم در انتخابات شرکت می‌کرد و هر دوی این شبنامه‌ها هم در آستانه انتخابات توزیع شد. شبنامه اول مربوط به بهمن ۱۳۹۰ بود که شبنامه‌ای درباره دارایی و اموال لاریجانی پخش شد که او در پاسخ گفت: «بنده نه در شهرک قدس (غرب) و نه در پردیسان (قم) هیچ ساخت و‌سازی ندارم و اینجا باید عنوان کنم که بنده در قم به جز همان خانه پدری، یک وجب زمین هم ندارم. معتقدم رجال سیاسی نباید به این سمت حرکت کنند، اما می‌توانند با بیرون‌آوردن لباس سیاست به‌دنبال مسائل اقتصادی و مادی باشند.» سال ۱۳۹۴ نیز شبنامه دیگری پخش شد که بر موضوعات سیاسی تکیه داشت و به حمایت او از دولت روحانی، مواضعش درباره حوادث سال ۱۳۸۸، حمایت برجام و مانند آن می‌پرداخت.

فیلم بازجویی همسر سعید امامی را در کازیه نمایندگان گذاشتند

احمد شیرزاد، یکی از نمایندگان مجلس ششم بود که برای بررسی موضوع توزیع شبنامه‌ها با او گفتگو کردیم. شیرزاد اظهار داشت: در مجلس ششم با افشای بعضی اطلاعات روبرو بودیم. یعنی صبح که به مجلس قدیم می‌رفتیم، می‌دیدیم نامه یا گزارشی در کازیه نمایندگان قرار گرفته. یکی از مواردی که به طور دقیق به خاطر دارم، قرار دادن فیلم بازجویی همسر سعید امامی از متهمان پرونده قتل‌های زنجیره‌ای بود که اگر اشتباه نکنم، سی‌دی آن را برای نمایندگان گذاشته بودند.»

او ادامه داد: «شبنامه زمانی توزیع می‌شود که کسانی می‌خواهند اطلاعاتی را افشا یا موضوعی را مطرح کنند، اما نمی‌خواهند مسئولیت آن را بر عهده بگیرند. چهار یا پنج سال اول انقلاب توزیع شبنامه خیلی زیاد بود. بیانیه‌هایی که امضای مشخصی نداشت و البته کسی هم خیلی به آن توجه نمی‌کرد. در این دوره‌ای که مد نظر ماست، گاهی اطلاعاتی منتشر می‌شد که کسی مسئولیت آن را بر عهده نمی‌گرفت، اما به صورت رسمی هم تکذیب نمی‌شد. اعمال فشار هم البته فقط به صورت شبنامه نبود. مثلاً بعد از قضیه مسکوت گذاشتن اصلاح قانون مطبوعات مطرح شد که عده‌ای در مجلس حاضر شده بودند تا در صورتی که این مساله در دستور قرار بگیرد، به صحن بریزند. خوب است که درباره این مسائل تحقیق شود که بدانیم شایعه بود یا نه.»

نماینده اسبق مجلس با تاکید بر این که نباید در بازی توزیع شبنامه‌ها افتاد، تاکید کرد: «به نظرم وارد بازی شبنامه‌ها و افشاگری‌ها نباید شد. صحت و سقم این مسائل را که نمی‌شود بررسی کرد و اگر بخواهیم وارد جزئیات شویم، گیر می‌کنیم. سیستم ایران در عین این که سیستم پیچیده‌ایست، اما راز‌ها در آن خیلی مخفی نمی‌ماند و اخبار درز می‌کند. بعضی هم در این میان سعی دارند القا کنند که از پشت‌پرده‌ها باخبرند و اطلاعاتی دارند که دیگران ندارند. بارزترین نمونه آن همین بگم‌بگم‌های آقای احمدی‌نژاد بود. در نهایت پاسخ‌هایی به این بگم‌بگم‌ها و افشاگری‌ها داده می‌شود که می‌بینیم آن مسائل خیلی هم چیز خاصی نبوده است.»

برخی نمایندگان به بلوغ سیاسی لازم نرسیدند

شهریار حیدری، نماینده پیشین مجلس نیز به خبرنگار فرارو گفت: «بعضی از وزرای پیشنهادی با نمایندگان مجلس شاید مقداری اختلاف دیدگاه فکری داشته باشند. تعدادی از نمایندگان هم ظرفیت‌شان کم است و در حد مجلس نیست. بالاخره وقتی مجموعه‌ای از دولت و حاکمیت به این نتیجه می‌رسند که این ۱۹ نفر به مجلس معرفی شوند، حتماً گذشته و پرونده این افراد از سوی نهاد‌های اطلاعاتی و امنیتی بررسی شده است. دیگر نیازی به این نیست که شخص یا اشخاصی دنبال این باشند که خدشه‌ای در این مساله وارد کنند. نماینده نظر می‌دهد، بحث می‌کند و می‌تواند تلاش کند که یک وزیر پیشنهادی از مجلس رای اعتماد نگیرد. اما این که به سابقه‌ای متوسل شود که از نظر نهاد‌های امنیتی و قضایی اثبات نشده یا فرد مجرم نبوده، مناسب و در شأن مجلس نیست.»

وی افزود: «مجلس بنای همکاری با دولت را داشت و انصافاً هم آقای پزشکیان ترکیبی جامعه از گروه‌های سیاسی اصولگرا، اصلاح‌طلب و دولت پیشین را به پارلمان معرفی کرد. طبیعی است که بخش عمده رای به آقای پزشکیان رای به شعار تغییر بود. وقتی مردم با چنین انتظاری رای می‌دهند، طبیعی است که تغییرات اساسی در ساختار دولت به ویژه در حوزه مدیران انجام دهیم. متاسفانه بعضی در این میان به بلوغ و رشد سیاسی نرسیده‌اند. وقتی افرادی به عنوان نماینده ملت بیایند و در حد یک حزب بی‌نام و نشان کار کنند، مجلس را زیر سوال برده‌اند. می‌شود وزرا را استیضاح کرد یا مورد سوال قرار داد. اما این رفتار‌ها بیرون از چارچوب اخلاق است.»

عضو پیشین کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی در پاسخ به این سوال که آیا در دوره پیشین نمونه‌ای از این رفتار را شاهد بوده یا نه، اظهار داشت: «به خاطر نمی‌آورم که توزیع شبنامه در مجلس قبل اتفاق افتاده باشد. ما وزیر استیضاح کردیم، جلسات رای اعتماد داشتیم، اما نمونه‌ای از متوسل شدن به این بداخلاقی‌ها را به خاطر نمی‌آورم.»

--

منابع:

* گنجی، اکبر، تاریکخانه اشباح، طرح نو، ۱۳۷۸

* حجاریان، سعید، جمهوریت؛ افسون‌زدایی از قدرت، طرح نو، ۱۳۷۹

* روزنامه همشهری، ۱۹ آذر ۱۳۹۲