تسلط طالبان بر افغانستان، انعطاف پذیری بایدن در مذاکرات با ایران را کاهش می‌دهد؟/ چرا عدم احیای برجام برای همه طرف‌ها یک تراژدی خواهد بود؟

المانیتور نوشت: با تصویب پیشنهاد حسین امیرعبداللهیان به عنوان وزیر امور خارجه در مجلس ایران، سرانجام ممکن است مذاکرات متوقف شده برای احیای توافق هسته‌ای به مسیر اصلی خود بازگردد. در حالی که هنوز مشخص نیست که وزارت امور خارجه یا شورای عالی امنیت ملی ایران بر پرونده هسته‌ای نظارت خواهند کرد، تیم ایران اکنون شکل گرفته و تا حد زیادی متحد است. اما نگرانی موجود این است که دولت جدید ایران مایل به انجام مصالحه‌ی لازم برای احیای توافق منقرض شده‌ی موسوم به برنامه جامع اقدام مشترک (برجام) نباشد. خوشبینانه‌ترین چیزی که در این مرحله به چشم می‌خورد این است که تهران هنوز در حال بررسی گزینه‌های خود است.

از سوی دیگر، ابراهیم رئیسی، رئیس جمهور جدید ایران اندکی قبل از روی کار آمدن در ۵ آگوست متعهد شد که به دنبال لغو تحریم‌های ظالمانه آمریکاست. چنین چیزی بدون دستیابی به توافق از طریق برگزاری مذاکرات با مشارکت واشنگتن نمی‌تواند رخ دهد. قبلاً نیز رئیسی به عنوان یک نامزد ریاست جمهوری، تعهد خود را به برجام اعلام کرده بود و یک مقام ارشد اتحادیه اروپا در ۷ اوت گزارش داد که ایران می‌خواهد در اسرع وقت به میز مذاکره بازگردد. در حالی که به تدریج صادرات نفت که بخش اعظم آن مخفیانه انجام می‌شود، به اقتصاد ایران کمک کرده است، فشار‌های ناشی از وضعیت نگران کننده کووید-۱۹ و اعتراضات مربوط به خشکسالی انگیزه‌ای برای کنار آمدن با ایالات متحده برای تهران ایجاد می‌کند. المانیتور اخیراً دلایل دیگری را نیز مورد بررسی قرار داده که ممکن است اتفاق بیفتد.

با این حال، سوال این است که رئیسی تا چه زمانی منتظر خواهد ماند و تیمش چه اقداماتی را به اجرا خواهد گذاشت؟ پیش بینی‌ها مبنی بر اینکه ایران بسیار سختگیرتر از قبل خواهد بود، حتی قبل از روی کار آمدن رئیسی وجود داشت. در ۱۳ ژوئیه، وزارت دادگستری آمریکا چهار ایرانی را متهم به توطئه برای ربودن مسیح علی نژاد، روزنامه نگار تبعیدی در نیویورک کرد. در ۲۹ ژوئیه، به نفتکش تجاری مرسر استریت اسرائیل با پهپاد‌های منفجره حمله شد و دو خدمه‌ی انگلیسی و رومانیایی کشته شدند. در ۲ آگوست، نفتکش ام‌ای آسفالت پرینسس هنگام نزدیک شدن به تنگه هرمز، موقتاً توسط هواپیماربایان توقیف شد و بنا به گزارش‌ها دستور داده شد که به سمت ایران حرکت کند. در همان روز، دست کم چهار کشتی دیگر در سواحل امارات متحده عربی از کنترل خارج شدند. ایران نسبت به این حوادث اعتراض قابل قبولی ندارد.

در رابطه با مذاکرات برای بازگرداندن برجام، محمد جواد ظریف، وزیر امور خارجه‌ای که در حال ترک قدرت بود، در گزارش خود در ۱۲ ژوئیه به مجلس، از توافقی که در صورت دستیابی به خواسته‌های ایران حاصل خواهد شد، صحبت کرد. دو هفته بعد، آیت الله علی خامنه ای، رهبری ایران ضمن موافقت خود با مذاکرات تأکید کرد که تهران خواسته‌های زیاده خواهانه‌ی واشنگتن را نمی‌پذیرد. ایران تقاضایی مبنی بر ارائه‌ی تضمین به تهران در مورد عدم خروج مجدد ایالات متحده از توافقنامه‌ی احیا شده مطرح کرد. حال آنکه، رئیس جمهور جو بایدن نمی‌تواند جانشین خود را به چنین قولی متعهد کند. تقاضای ایران برای حذف مکانیسم بازگرداندن خودکار تحریم‌ها نیز یک عنصر کلیدی توافق ۲۰۱۵ را از بین می‌برد و بازگرداندن برجام را با مشکل اساسی روبرو می‌کند. در عین حال، ایران هیچ نشانه‌ای از سازش در مورد خواسته‌هایی که مانع توافق در شش دور مذاکرات در بهار امسال شد، از خود نشان نمی‌دهد. تهران خواستار لغو تمامی تحریم‌هایی است که دونالد ترامپ، رئیس جمهور پیشین آمریکا وضع کرده است. از سوی دیگر، ایران با این موضوع که در مذاکرات در مورد موشک‌های بالستیک این کشور و مسائل منطقه گفتگو شود، موافقت نکرده است.

دولت بایدن باید در زمینه‌ی برخی از این مسائل با تهران مصالحه کند. واشنگتن در حال حاضر آماده لغو تحریم‌ها برای بیش از ۱۰۰۰ فرد و نهاد به منظور تسهیل اجرای کامل برجام است. اما هنوز جا برای افزودن به این فهرست وجود دارد، بدون اینکه به این اصل که باید تحریم‌های غیرمرتبط با مسائل هسته‌ای همچون تحریم‌های حقوق بشر همچنان پا برجا باشد، خدشه‌ای وارد شود. تیم بایدن می‌تواند از خواسته‌ی واشنگتن مبنی بر پیوند مذاکرات بعدی با مسائل اضافی همچون موشک‌های بالستیک و اقدامات ایران در منطقه کوتاه بیاید. این‌ها خواسته‌هایی است که ایران با قاطعیت آن‌ها را رد کرده است. اما جالب اینجاست که حتی حسن روحانی، رئیس جمهور سابق ایران در آخرین مصاحبه تلویزیونی خود در دوران ریاست جمهوری اش گفت که اگر ایران می‌خواهد همه تحریم‌ها برداشته شود باید مایل به بحث در مورد همه مسائل باشد. بایدن ممکن است مجبور باشد که دانش موجود در ایران در ارتباط با استفاده از سانتریفیوژ‌های پیشرفته را بپذیرد، چون هیچ راهی برای گریز از این واقعیت وجود ندارد.

وال استریت ژورنال در ۱۹ ژوئیه گزارش داد که دولت در حال سنجش تحریم‌های واردات نفت خام ایران توسط چین است. در ۱۳ آگوست، وزارت خزانه داری آمریکا اعضای یک شبکه قاچاق نفت مرتبط با ایران را که در عمان فعالیت داشت، تحریم کرد

اما حتی اگر بایدن تمایل به انعطاف پذیری بیشتری داشته باشد، تسلط خیره کننده طالبان به کابل، فضای مانور او را محدود می‌کند. بایدن با از دست دادن افغانستان نمی‌تواند تسلیم محافظه کاران ایران شود.

برای جبران خسارت، ممکن است ایالات متحده تمایل داشته باشد که اقدامی را در جهت مخالف انجام دهد و فشار بیشتری را بر ایران اعمال کند. وال استریت ژورنال در ۱۹ ژوئیه گزارش داد که دولت در حال سنجش تحریم‌های واردات نفت خام ایران توسط چین است. در ۱۳ آگوست، وزارت خزانه داری آمریکا اعضای یک شبکه قاچاق نفت مرتبط با ایران را که در عمان فعالیت داشت، تحریم کرد. همانطور که از شکست کمپین فشار حداکثری دولت سابق مشخص است، تحریم‌های جدید ایران را وادار به سازش نمی‌کند. اما از سوی دیگر، مهار رشد فروش نفت ایران می‌تواند به تقویت موضع نمایندگان واشنگتن در مذاکرات کمک کند تا از آن به عنوان یک اهرم استفاده کنند.

ممکن است ایران تصور کند که با توجه به توانایی اش در گسترش بیشتر غنی سازی اورانیوم، کاهش همکاری با آژانس بین المللی انرژی اتمی، افزایش ذخایر اورانیوم با غنای پایین و استفاده از سانتریفیوژ‌های کارآمدتر دست بالا را در مذاکرات دارد. از سوی دیگر باید توجه داشته باشیم که ایران این تصور را دارد که با آزمایش غنی سازی تا ۶۳ درصد زمان گریز هسته‌ای را به سه ماه یا کمتر کاهش داده است و این موضوع نیز در تصمیم گیری‌های تهران تأثیر دارد. به نظر می‌رسد استراتژیست‌های ایرانی معتقدند که کوتاه شدن بیشتر این دوره، بایدن را برای توافق بی تاب می‌کند. با این حال، ایران باید مراقب باشد که مخالفان خود را به این نتیجه نرساند که هیچ راهی برای بازگرداندن زمان گریز هسته‌ای وجود ندارد و بنابراین احیای برجام ضروری نیست.

خاموشی اسرار آمیز برق در کارخانه غنی سازی اورانیوم نطنز در ۱۱ آوریل چندین هزار سانتریفیوژ را از کار انداخت. با فرض اینکه اسرائیل مسئول این خرابکاری باشد، بدون شک این حمله می‌تواند تکرار شود. اگر مذاکرات پیشرفت کند، بایدن مطمئناً با چنین ابزار‌هایی مخالفت می‌کند، اما در صورت ادامه این بن بست، اسرائیل می‌تواند از کاخ سفید چراغ زرد یا حتی سبز را برای اقدام علیه تهران دریافت کند.

دشمنان ایران نیز باید با کارت‌های دیپلماتیک خود بازی کنند. تا کنون، آژانس بین المللی انرژی اتمی و اعضای غربی آن محدودیت‌های ایران در بازرسی‌ها را تلطیف کرده اند. امتناع ایران از دسترسی بازرسان عادی به تاسیسات اعلام شده و بررسی ذرات اورانیوم در چندین سایت اعلام نشده، مغایر با تعهدات حفاظتی است. دلایلی وجود دارد که هیأت آژانس بین المللی انرژی اتمی، ایران را ناقض قوانین هسته‌ای بین المللی می‌داند و بدین ترتیب روندی را آغاز می‌کند که در سال ۲۰۰۶ باعث اعمال تحریم شورای امنیت سازمان ملل علیه تهران شد. اما برای در اختیار داشتن وقت بیشتر برای دیپلماسی، احتمالاً هیئت مدیره در جلسه سه ماهه بعدی خود در ۱۳ تا ۱۷ سپتامبر چنین نتیجه گیری‌ای را مطرح نمی‌کند.

به هر حال، بایدن چند هفته پس از آغاز به کار خود مجبور شد در مورد مذاکرات برجام به طور جدی وارد عمل شود. اگر هیچ پیشرفتی در جهت بازگرداندن برجام تا زمان جلسه هیئت مدیره در نوامبر وجود نداشته باشد، ایالات متحده ممکن است تمایل داشته باشد تا ایران را به عنوان یک ناقض قوانین بین المللی هسته‌ای مطرح کند. در این ارتباط می‌توان به اظهارات آنتونی بلینکن، وزیر امور خارجه ایالات متحده اشاره کرد که می‌گوید بن بست نمی‌تواند به طور نامحدود ادامه یابد.

با ناامید شدن واشنگتن از ایران، این بدبینی به چشم می‌خورد که برجام احیا نخواهد شد. با توجه به اینکه بازگشت به برجام به نفع هر دو طرف است و خطوط توافق به وضوح مشخص است، عدم دستیابی به آن یک تراژدی خواهد بود.

منبع: انتخاب

66