جلیلی علیه رئیسی؟/ اختلافات 2 رقیب انتخاباتی سابق بر سر مذاکرات وین و برجام

هنوز عمر حضور ابراهیم رییسی و دولتش در ساختمان پاستور به یک سال نرسیده که نجواهای اختلاف با بخشی از جریان پایداری، بین دولت رییسی و بخشی از جریان پایداری دنباله رو دیدگاه های سعید جلیلی به صداهای بلند تبدیل شده است. فصل تعارفات گذشت و حالا کمیته ۵ نفره ضدتوافق در مجلس متشکل از اعضاء جبهه پایداری در داخل بهارستان و سعید جلیلی و ایدئولگ های ضدبرجامش در خارج از مجلس ، منتقدان جدی دولت سید ابراهیم رییسی بر سر مساله مذاکرات احیاء برجام شده اند . همان ها که تا دیروز حضور در عرصه رقابت های انتخاباتی را به هم تعارف می کردند و مدال های از خودگذشتگی و اخلاق بر شانه های هم می زدند که به نفع جریان انقلاب از گردونه انتخابات کنار رفتند . امروز اما فصل اتحادهای استراتژیک برای حذف اصلاح طلبان تمام شده و  سید ابراهیم رییسی با ردای ریاست جمهوری بر دوش با واقعیت های پیدا و پنهان درون دولت رو به رو است. او که از نخستین روزهای اعلام خبر پیروزی اش تاکید کرد که مخالفتی با احیاء برجام ندارد در هفته های اخیر سخنان و سخنرانی هاش عاری از حرف و اشاره ای درباره مذاکرات بود . با این حال جنب و جوش دولت در روند مذاکرات وین مشهود است. خبرهای تایید شده و تایید نشده از گروه ها کور در مذاکرات می گوید. گروه هایی که دولت رییسی در وین با آن ها دست و پنجه نرم می کند . گره اصلی اما نه در وین که در تهران است. رییسی و وزیر امور خارجه اش در روند احیاء برجام،  در قلب پایتخت زیر تیغ قلم حسین شریعتمداری  هستند و در مشهد اتاق های فکر پایداری برای کمیته ۵ نفره ضدتوافق در مجلس برنامه ریزی می کند . اگرچه رییسی نه می خواهد و نه می تواند که با این جریان ضدتوافق و ضدبرجام سرشاخ شود اما هزینه های این نقدها و مخالفت ها نیز برای دولت قابل چشم پوشی نیست. هدایت این جریان مخالف اما در دست چهره ای آشنا برای دولت رییسی است؛ سعید جلیلی.

هم قبیله و هم اردوگاه سید ابراهیم رییسی در جریان اصولگرایی که حتی به نفع او کناره گیری کرد . امروز اما دیگر داستان انتخابات به سر امده و خیال همه در جریان راست از کوچ رقبای سیاسی از نهادهای قدرت راحت شده است. حاکمیت یکدست که رویای بی بدیل اصولگرایان بود ، حالا در ابتدای راه آشفته به نظر می رسد. جریان اصولگرا که تصور می کرد از ۱۴۰۰ تا ابد با تکرار تجربه شمایل خارجی شان یعنی حزب روسیه متحد ، در نهادهای قدرت می مانند و تنها مهره ها جابجا می شوند حالا در اصول سیاست خارجی منتقدات سرسخت هم شده اند. ایدئولوژیک ترین  رویکرد جمهوری اسلامی یعنی نحوه و میزان مواجهه با غرب ، حالا محور اختلاف جدی بین جریانی به رهبری سعید جلیلی و  دولت سید ابراهیم رییسی شده است.اختلافاتی که صدایش به اندازه ای بلند است که خبر از نزدیک شدن هر چه بیشتر به توافق تازه ای برای احیاء برجام را می دهد چرا که بر اساس تجربه هر زمان صدای پایداری ها در مخالفت با توافقی با غرب بیش از همیشه بلند شد یعنی در نزدیک ترین فاصله با توافق قرار داریم.

*مخالف مذاکره و توافقم، پس هستم!

بخشی از جریان پایداری زیر سایه دیدگاه های سیاست خارجی سعید جلیلی از اساس به رویکرد مخالفت با هر مذاکره ای در ماتریس سیاست داخلی و خارجی یاران تعریف می شوند . اوج ظهور این جریان در دولت قبل بود چرا که مخالفت های این گروه و فشارهایشان بر دولت دوازدهم در کنار سنگ اندازی مجلس یازدهم با تصویب قانون اقدام راهبردی برای لغو تحریم ها ، دلت حسن روحانی را از دستیابی به توافق احیاء برجام واداشت.تا کمتر از یک سال قبل ان ها هم در مجلس همراهان زیادی داشتند و هم تمام تریبون های صدا و سیما و رسانه های پرنفوذ را علیه مذاکرات تجهیز می کردند . حالا اما گویا تاریخ مصرف این جریان رو به انقضا است چرا که مسئول مذاکرات دیگر حسن روحانی رییس جمهور مورد حمایت اصلاح طلبان و اعتدالی ها نیست و دولت سید ابراهیم رییسی تیم مذاکره کننده اش را به وین فرستاده بنابراین اگرچه صدای پایداری ها به اندازه قبل بلند است اما گوش شنوای خاصی برای آن دیده نمی شود.

ابراهیم رییسی نیز در سکوت کامل بدون هزینه تراشی برای خود و دولتش نه سخنی در تایید مذاکرات می گوید و اصرار کلامی به حصور آن دارد و نه نوای مخالفتی همنوا با پایداری ها سر می دهد که موجب هزینه تراشی روی میز مذاکره برای تیم ایرانی شود .

او در ایام رقابت های انتخاباتی و در نخستین نشست مطبوعاتی اش هیچ سخنی در مخالفت با این توافق نکرد و حتی تلویحا از پیگیری برای حصول توافقی به نفع مردم خبر داد . همراهانش در بهارستان به اندازه ای هستند که قانون اقدام راهبردی که می گفت دولت باید گزارش هر موردی در توافق احیاء برجام را به مجلس بدهد و از مجلس مجوز آن را بگیرد، بر زمین بزنند و از حیزانتفاع ساقط کنند. صدای مخالفت در مجلس به کمیته ۵ نفره ای محدود شده است که سید محمود نبویان، چهره شناخته شده جبهه پایداری و نماینده مردم تهران در آن قرار دارد و در ایام نوروز رساترین مخالفت خود را بیان داشت.

*شاگردان مصباح یزدی زیر سایه جلیلی

دوازدهم فروردین سید محمود نبویان در یادداشتی تندترین وب ی سابقه تین نقدها به مذاکرات احیاء برجام را علیه علی باقری کنی ، مسئول تیم مذاکره کننده دولت رییسی بیان کرد . وی در یادداشتی نوشت که «متاسفانه خطوط قرمز ترسیم‌شده نظام– حتی براین فرض که محور مذاکرات و نیز سقف مطالبات ما برجام باشد- رعایت نگردیده است». نبویان با تاکید بر قانون اقدام راهبردی برای لغو تحریم ها، مصوب مجلس یازدهم و تاکید این قانون به لزوم گزارش دهی دولت به مجلس درباره جزئیات مذاکرات و اهمیت اعلام نظر و تصویب مجلس در اینباره از عدم طی شدن این روند گلایه و تاکید کرد که « همه این اقدامات تاسف‌بار ناشی از آن است که مسئولین اصلی مشغول در مذاکرات فعلی وین-یعنی مسئولین کمیته‌های هسته‌ای، تحریم، تصمیم کمیسیون مشترک و ضمیمه بازاجرا- عینا همان مسئولین اصلی تیم مذاکراتی آقای ظریف هستند. به‌طوری که کمیته هسته‌ای به آقای بقایی و کمیته تحریم به آقای سادات‌میدانی و دو کمیته تصمیم کمیسیون مشترک و نیز ضمیمه بازاجرا به آقای صابری انصاری سپرده شده است.

نبویان در انتهای مطلب خود که بخش اعظم ان به بیان ادله و اصطلاحات کارشناسی برجامی اختصاص داشت ، از رییس جمهور خواسته تا  تغییر فوری در تیم مذاکرات داده شود و از افراد انقلابی و متدین و متعهد به منافع ملت و خطوط قرمز نظام استفاده شود.

نبویان پیش از این نیز در صحن مجلس از روند مذاکرات گلایه کرده و به صورت روشن نام علی باقری کنی را  قید کرده بود. علی باقری کنی که تا دیروز یار نزدیک سعید جلیلی شناخته می شد و از اساس حضورش در تیم مذاکره کننده در نخستین روزهای این انتصاب این باور را ایجاد کرد که قرار است هدایت در سایه مذاکرات در دست جلیلی باشد حالا دیگر محور نقدهای جریان جلیلی واقع شده است. سعید جلیلی در پیدا و پنهان از مذاکرات احیاء برجام گلایه می کند و حتی سال گذشته ماجرای نامه ای از جانب وی در نقد برجام نیز حاشیه های زیادی داشت.

*امیرعبداللهیان در مرکز نقدهای جریان پایداری

از روزهای پایانی اسفند ۱۴۰۰ خبرهای موثق و غیرموثقی از اختلاف نظر جدی بین ایران و آمریکا بر سر مساله خروج سپاه پاسداران از لیست گروه های تروریستی شنیده می شد. گره ای که توسط بسیاری از رسانه های خارجی به اصلی ترین سد رسیدن به توافق از آن یاد می شد. هنوز سال جدید به اندازه سین های هفت سین هم روز به خود ندیده بود که گفت و گوی تلویزیونی حسین امیرعبداللهیان درباره این مساله محور شدیدترین نقدها به وی از جانب حسین شریعتمداری ، مدیر مسئول روزنامه کیهان شد.

شریعتمداری گفت و گوی وزیر امور خارجه دولت رییسی  را «اشاره امیر عبداللهیان به احتمال کوتاه آمدن ایران از شرط خروج سپاه از لیست گروه‌های تروریستی» برداشت کرده و برآشفته در اینباره نوشت که « بلافاصله بعد از مصاحبه جنابعالی خبرگزاری‌های خارجی از تصمیم ایران برای موافقت با باقی ماندن سپاه در لیست گروه‌های تروریستی خبر دادند!» و نوشت:«اشاره فرموده‌اید که فرماندهان عالی رتبه سپاه اعلام کرده‌اند که  «اگر به نقطه‌ای رسیدید که موضوع سپاه مطرح بود، موضوع سپاه نباید مانعی برای شما باشد»! و از آن با عنوان «اوج از خود گذشتگی و ایثار سپاه یاد کرده‌اید»! که باید گفت: اولاً انتساب این سخن به فرماندهان سپاه با هیچ یک از ویژگی‌های بارها شناخته شده فرماندهان سپاه همخوانی ندارد! و به یقین برداشت خطائی داشته‌اید! … اشتباه دیگر حضرتعالی آن است که «تسلیم» را به خطا «ایثار» نامیده‌اید و بدتر اینکه این تسلیم را به فرماندهان سپاه نسبت داده‌اید.»

سیدیاسر جبرائیلی روزنامه‌نگار اصولگرا هم در توییتی به امیرعبداللهیان حمله کرد و نوشت: «سطح سیاست‌ورزی و سیاستمداری، تا حدود زیادی وابسته به ارتفاع اندیشه‌ورزی و سخنوری است. تا زمانی که عیار فکر و بیان افراد در نتیجه کنش و واکنش در عرصه عمومی مشخص نشده باشد، انتصاب آن‌ها به مناصب سیاسی خطاست.»

علی خضریان نماینده اصولگرای مجلس نیز سخنان وزیر خارجه را «دوگانه‌سازی میان منافع سپاه و مردم» توصیف کرده بود و نوشت: «موضوع انتفاع فردی در آن مجموعه مطرح نیست و در نهایت برخلاف منافع ملی است و تکمیل‌کننده طراحی دشمن برای ایجاد شکاف بین ارکان نظام و مردم، و حرف بسیار غلطی است.»

اصل ماجرا از این قرار بود که امیرعبداللهیان در بخشی از مصاحبه خود با شبکه خبر صدا و سیما گفته بود که «جایگاه سپاه و نقش سپاه و شان قانونی سپاه به عنوان مهمترین بخش امنیتی و دفاعی کشور» مورد توجه جدی ایران در مذاکرات است  . وی با بیان این مطلب تاکید کرده بود که « مقامات عالی‌رتبه سپاه در کشور به ما در وزارت امور خارجه یک نکته‌ای را همواره یاد‌آوری می‌کنند. آنها می‌گویند شما در راستای منافع کشور هر آنچه که لازم است انجام دهید و اگر به نقطه‌ای رسیدید که موضوع سپاه مطرح بود، موضوع سپاه نباید مانعی برای شما باشد. این را می‌گویند، به نظر من در واقع به نوعی مقامات عالی سپاه دارند از خودگذشتگی نشان می‌دهند و ایثارگری خودشان را به حد اعلی می‌رسانند که می‌گویند اگر واقعا دیدید جمع‌بندی این است که منافع کشور در این توافق دارد حاصل می‌شود، اصلاً  شما موضوع سپاه پاسداران جزو اولویت‌هایتان قرار نگیرد»!

وزیر امور خارجه بعد از این گفته های تند شریعتمداری هم در صفحه اینستاگرام خود نوشت: «روشن است که از این واضح‌تر نمی‌شد درخصوص جایگاه محوری سپاه پاسداران سرافراز صحبت کرد. سپاه پاسداران همواره حافظ کشور و ملت بوده و هست و آنچه گفته شد رویکرد فرماندهان عالی است که حتی لحظه‌ای تامین و حفاظت از منافع ملت به شرط دستیابی به یک توافق خوب، قوی و پایدار عقب نیفتد.در عین حال همان طور که به دقت در مصاحبه توضیح داده شد چنین توافقی فقط با رعایت کامل خطوط قرمز و بدیهیات چنین توافقی می‌تواند حاصل شود و لذا برداشت دور از ذهن و بعیدی که برخی از عزیزان از صحبت‌های بنده کرده‌اند، نادرست است و موضوع اصلا عبور و یا مصالحه بر سر خطوط قرمز نیست توصیه‌ام مرور دوباره مصاحبه مذکور است.»

انتقاد از امیرعبداللهیان از یکی دو ماه گذشته آغاز شده بود. بهمن ماه سال گذشته خبرگزاری تسنیم نزدیک به نهادهای نظامی، انتقاد تند به امیرعبداللهیان را کلید زد و در گزارشی با بیان این که« عبدالهیان نباید در مصاحبه با شبکه الجزیره، درباره رابطه با غرب صحبت می‌کرد»، نوشت:« روس‌ها و چینی‌ها بعد از سال‌ها از طرح این بحث و پیگیری آن در عالی‌ترین سطوح جمهوری اسلامی می‌دانند که سیاست نگاه به شرق یک موضع راهبردی جدّی برای جمهوری اسلامی در جهت منافع مشترک، حفظ استقلال و احترام متقابل است و ایران برای عملیاتی کردن آن مصمم است. سفر مهم رئیس‌جمهور به روسیه و برنامه‌های ویژه‌ای که برای این ملاقات تدارک دیده شد نیز نشانه مهمی بر همین عزم است.»

از ظاهر این مجادله ها اینگونه برداشت می شود که مساله سپاه پاسداران در لیست تروریستی همان اندازه که برای دولت سید ابراهیم رییسی در خارج از کشور و در جریان مذاکرات موضوعی بحران زا است در داخل نیز تیغ نقد جریان جلیلی را به روی دولت تیز کرده است. علاوه بر این، همانگونه که اشاره شد مساله زاویه جدی منتقدان فعلی دولت رییسی در مذاکرات، با جریان سیاسی دولت حسن روحانی حالا کار دست ابراهیم رییسی داده است چرا که محور نقدهای تندی همانند گلایه های سید محمود نبویان ، همین تداوم حضور برخی از مسئولان در تیم مذاکره کننده هسته ای است.

با همه این تفاسیر اما به نظر نمی رسد صدای این مخالفت ها در روند کار دولت رییسی تاثیری داشته باشد. مردان سعید جلیلی شاید تا دیروز صدا و سیما را در اختیار داشتند و کمترین توپخانه تخریبشان علیه برجام برنامه ثریا بود اما حالا حتی این سنگر را نیز از دست داده اند و علی رغم حضور برادر سعید جلیلی – وحید جلیلی- در جایگاه مهمی در صدا و سیما تلفن های پیدا و پنهانی می تواند برنامه ثریا در نقد مذاکرات را تعطیل و حتی صدای نقد چهره ای مثل صادق کوشکی را نیز در بیاورد.

اختلاف بین رییسی و جلیلی بر سر مساله مذاکرات احیا برجام جنسی بسیار متفاوت با تقابل بین جلیلی و جبهه پایداری با  دولت روحانی دارد. شاید مذاکرات برجام در نهایت به خاطر زیاده خواهی های آمریکا و فشار کنگره جمهوری خواه برای حفظ سپاه در لیست گروه های تروریستی دستاوردی برای دولت رییسی نداشته باشد اما بدون شک برنده دوگانه رییسی- جلیلی ، جلیلی و دوستانش در جبهه پایداری نخواهند بود.