تهدید تعادل سیاست جغرافیایی در شمالگان با جنگ در اوکراین

فرانسه 24 در گزارشی نوشت: نیکولای کورچونوف، دیپلمات ارشد روسیه در هفدهم آوریل در فوروم بین‌دولتی شورای شمالگان درخصوص حضور روزافزون ناتو در شمالگان از زمان آغاز جنگ در اوکراین صحبت کرد. وی گفت که مانورهای نظامی ناتو، فنلاند و سوئد در منطقه در ماه مارس "دلیلی برای نگرانی" از سوی روسیه بوده است.

کورچونوف ادامه داد: این ائتلاف اخیرا نیز مانور نظامی بزرگی در نروژ شمالی برگزار کرده است. این به امنیت منطقه هیچ کمکی نمی‌کند. اگر ائتلاف نظامی غرب به فعالیت‌های خود در شمالگان ادامه دهد حوادث ناخواسته‌ای ممکن است رخ بدهد.

وی بدون ارائه این توضیحات که منظورش از "حوادث" چیست عنوان کرد که هرگونه رویدادی می‌تواند تعادل شکننده در این منطقه را از بین ببرد.

شمالگان یک منبع طلا برای منابع انرژی و خطوط کشتی‌رانی است که اغلب توسط توافقات دوجانبه پیچیده میان کشورهای عضو این منطقه هدایت می‌شود. هشت کشور شمالگان - کانادا، فنلاند، دانمارک، ایالات متحده، ایسلند، نروژ، سوئد و روسیه - عموما به همکاری بایکدیگر می‌پردازند. شرایط محیطی سخت این کشورها - که خطوط ساحلی مشترکی با یکدیگر دارند  - را مجبور کرده تا توافقاتی بر سر قوانین ناوبری، تعادل محیطی و ملزومات امنیتی تثبیت کنند.

دکتر ملانی گارسون، مدرس حل منازعه بین‌المللی در دانشکده علوم سیاسی در کالج دانشگاهی لندن به فرانسه 24 گفت: روابط‌ در شمالگان نه به سرعت و نه به راحتی از بین نمی‌روند. مشکلاتی حیاتی در شمالگان وجود دارد که باید برای حفظ ثبات کوتاه‌مدت و بلندمدت پایدار بمانند.

اما نشانه‌هایی وجود دارد که هجوم روسیه به اوکراین تا همین جای کار نیز این ثبات حساس را برهم زده است. روسیه در حال حاضر خط ساحلی شمالگان را با پنج کشور عضو ناتو شریک می‌شود که تمامی آن‌ها حمایت مالی و نظامی برای کمک به اوکراین علیه روسیه فرستاده‌اند.

تمامی اعضای شورای شمالگان به جز روسیه در ماه مارس اعلام کرده‌اند که گفت‌وگوها با روسیه - که تا سال 2023 رئیس این شورا است - را به علت "نقض وقیحانه" خودمختاری اوکراین تحریم خواهند کرد؛ به همین دلیل کار گروه به حالت تعلیق درآمده است.

گارسون گفت: این غیرعادی است. شورای شمالگان در برابر بازه‌های تنش دوام آورده است اما آنچه که در اوکراین شاهد هستیم نقطه عطفی در تاریخ است. ما نمی‌توانیم تاثیر احتمالی آن بر اتحادهای آزمایش شده را نادیده بگیریم.

اقیانوس پنجم در بالای جهان

نگرانی‌های سیاسی و اقتصادی در شمالگان با تغییرات اقلیمی سریع و بی‌همتایش تعیین می‌شود. با اینکه جنوب شمالگان پوشیده از جنگل است، در شمال این سرزمین کمتر درخت به چشم می‌خورد و سردشت، صحرا و یخ - که به علت تغییرات اقلیمی فورا آب می‌شوند - برخوردار است.

در سی سال گذشته ضخیم‌ترین تکه یخ در شمالگان 95 درصد آب شده است. اگر نشر گازهای گلخانه‌ای با سرعت کنونی ادامه یابد، شمالگان ممکن است تا تابستان 2040 عاری یخ شود.

افزایش حضور انسان‌ها در این منطقه نیز تهدیدی اضافی علیه مناطق طبیعی محسوب می‌شود که همین حالا نیز تحت فشار هستند.

از قدیم شرایط اقلیمی مبرم یکی از دلایل کلیدی برای همکاری‌های بین‌المللی بوده است. اولین گام برای تشکیل شورای شمالگان انعقاد توافق "راهبرد حفاظت محیطی شمالگان" در سال 1991 بوده است.

کاهش چشم‌گیر یخ‌ها درحال تغییر چشم‌انداز سیاسی و اقتصادی در منطقه است. کاتارزینا زیسک، پروفسور تحقیقات دفاعی در یک موسسه نروژی در اینباره گفت: در واقع اقیانوس پنجم دارد در بالای جهان بوجود می‌آید. زمانی که این اقیانوس پدید آید، از آن برای اهداف سیاسی و نظامی استفاده خواهد شد.

در روسیه کاهش یخ باعث تغییر تمرکز نظامی شده است. 53 درصد خط ساحلی شمالگان از آن روسیه است. زیسک در اینباره بیان کرد: آنچه منطقه بزرگ و وسیعی است. از آن مرزها توسط یخ محافظت می‌شد اما حال یخ‌ها درحال ناپدید شدن هستند؛ این بدان معناست که از این منطقه می‌شود برای حمله به روسیه استفاده کرد.

روسیه نیز متعاقبا حضورش در شمال را افزایش داده است. آشکارترین نمونه نیروی دریایی در شمالگان "ناوگان شمالی" است که در شبه‌جزیره کولا در نزدیکی مرز با فنلاند و نروژ مستقر است.

توپخانه این ناوگان شامل زیردریایی مسلح به موشک‌های هسته‌ای، هواپیماهای ضد زیردریایی، ناو هواپیمابر و ناوهای مسلح به موشک است. زیسک در این زمینه گفت: ناوگان شمالی قوی‌ترین بخش نیروی دریایی روسیه است.

اوکراین بازی را تغییر داد

در سال 2014 - همان سالی که روسیه شبه‌جریزه کریمه را از اوکراین گرفت - ناوگان شمالی یکی از عناصر اصلی حضور نظامی قدرتمند در شمال به نام "فرماندهی راهبردی مشترک ناوگان شمالی" شدند. فعالیت‌های نظامی روسیه در شمالگان تشدید یافت و تهدید برای دیگر کشورهای عضو شمالگان افزایش پیدا کرد.

زیسک در این رابطه گفت: بزرگترین آسیب به منافع ناتو در شمالگان پس از جدایی کریمه رقم خورد. اوکراین بازی را تغییر داد زیرا با اینکه روسیه عموما در منطقه شمالگان به همکاری می‌پرداخت و اقداماتش قابل پیشبینی بود، ناتو نمی‌توانست آنچه که روسیه در اوکراین انجام می‌داد را از گسترش نظامی این کشور در شمالگان جدا بداند.

 مطابق با اطلاعات مرکز تحقیقات بین‌الملل و راهبردی، روسیه از سال 2016 به این سو، تمرینات نظامی خود در شمالگان را افزایش داده و حتی توانایی خود برای "اعمال قدرت ورای آب‌های شمالگان" را به نمایش کشیده است.

جنگ کنونی در اوکراین بار دیگر تهدیدها را افزایش داده است. اگر سوئد . فنلاند به ناتو ملحق شوند - و هر دو به جد درحال درنظر گرفتن این پیشنهاد هستند - تمامی کشورهای شمالگان به جز روسیه عضوی از یک ائتلاف نظامی خواهند بود.

ناتو آنوقت درخصوص جایگاه شمالگان در این ائتلاف ارزیابی مجدد انجام خواهد داد و تصمیمات ناتو آینده روابط را رقم خواهند زد. گارسون می‌گوید: با توجه به شکایت‌های روسیه از بسط احتمالی ناتو، این اقدام می‌تواند به تشدید تنش‌ها منجر شود.

روسیه اخیرا در چهاردهم آوریل تهدید کرده بود که اگر سوئد و فنلاند به ناتو ملحق شوند، آنوقت روسیه از سلاح‌های هسته‌ای و موشک‌های ماوراصوت علیه منطقه بالتیک استفاده خواهد کرد.

زیسک اظهار کرد: سناریوهایی در این زمینه را می‌توان تصور کرد که در آن‌ها روسیه بند پنجم را به چالش بکشد. یکی از احتمالات این است که روسیه کار خود را در شمالگان انجام دهد چراکه حضور نظامی نسبتا قدرتمندتری در آنجا نسبت به دیگر کشورهای عضو ناتو دارد.

بازیکن اصلی در شمالگان

روسیه لزوما نیروهای نظامی خود در شمالگان را برای حمله گسترش نمی‌دهد. در واقع این کشور در آنجا چیزهای زیادی برای محافظت دارد.

یک تحقیقات در سال 2008 نشان می‌دهد که شمالگان می‌تواند مرکز منابع نفتی و گازی کشف نشده در زمین بوده و میلیاردها بشکه انرژی استخراج نشده در خود داشته باشد.

نفت و گاز نیز تنها دارایی‌های احتمالی این منطقه نیستند. به گفته زیسک "این منطقه نه تنها در زمینه انرژی بلکه در زمینه منابع معدنی بسیار غنی است. اکثریت این منابع در بخش روسی شمالگان قرار دارند. با توجه به بحران غذایی روزافزون در جهان، شمالگان منبع خوبی از غذاهای دریایی در خود دارد. این منطقه حتی می‌تواند به قطب حمل و نقل پرسودی بدل گردد.

سناریوهای احتمالی برای آینده این منطقه، منافع بین‌المللی در شمالگان را افزایش داده است. به جز خشت کشوری که در منطقه شمالگان قرار دارند، شورای شمالگان شامل 13 ناظر است که همگی آن‌ها می‌توانند پروژه‌هایی برای این منطقه پیشنهاد بدهند. این کشورها شامل فرانسه، آلمان، انگلیس و چین می‌شوند.

این علاقه بین‌المللی به منافع شمالگان باعث شد تا روسیه نقش برجسته‌تری در منطقه ایفا کند. زیسک در این رابطه عنوان کرد: این‌ها روسیه را تحریک می‌کند تا مواضعش را تقویت کند چراکه می‌خواهد خودش بازیکن اصلی در شمالگان باشد. اگر از نظر جغرافیایی به این مسئله نگاه کنیم، روسیه دلایل خوبی برای این کار دارد.

در حال حاضر به نظر می‌رسد که روسیه اشتیاقی به بسط نقشش به درگیری‌های نظامی در شمال شمالگان نداشته باشد.

زیسک بیان کرد: مطالعاتم به من می‌گویند که روسیه در تلاش است تا از تشدید مسائل جلوگیری کند.

اعضای ناتو پس از مانور نظامی مشترک با فنلاند و سوئد در اوایل ماه مارس، در بیست و پنجم مارس در مانور نظامی دیگری در نروژ شرکت کردند. پاسخ روسیه به این مانور بی‌صدا بود. روسیه تنها بیانیه‌ای در اعتراض به این اقدام صادر و در همان روز مانور نظامی خود را برگزار کرد.

زیسک ادامه داد" روسیه همیشه به مانورهای نظامی در نزدیک مرزش اعتراض می‌کند اما شاهد اقدامات تحریک‌آمیزی از سوی روسیه در شمالگان نبوده‌ایم. گمان می‌کنم که روسیه در تلاش است تا از تشدید (واکنش‌های بین‌المللی) به درگیری در اوکراین جلوگیری کند.

جنگ در اوکراین میان متحدان غربی نیز ممکن است نقطه عطفی باشد اما لزوما باعث گسیختگی نمی‌شود.

گارسون در این زمینه گفت: شورای شمالگان موقتا کارش را تعلیق کرده اما ازهم گسیخته نشده است. اعتماد به روابط با روسیه بیش از هرچیز دیگری خراب شده است؛ بنابراین کشورهای عضو شمالگان به راه پیش رویشان فکر می‌کنند.

در چنین نقطه‌ای از جهان که ماهیتی چالش‌انگیز دارد، ممکن است که نیاز برای همکاری میان کشورهای عضو شمالگان بتواند در نهایت بر تنش‌های سیاسی غلبه کند.

گارسون در اینباره تصریح کرد: مجموعه‌ای از توافق‌های دوجانبه و چندجانبه پیچیده بر شمالگان حاکم است و به گمانم کشورها برای به سرعت فاصله گرفتن از این توافقات احتیاط به خرج خواهند داد. عزم برای همکاری سیاسی ایجاد خواهد شد.