تزلزل پایه و اساس روابط همپیمانیِ آمریکا و کشورهای حوزه خلیج فارس

پس از آغاز درگیری روسیه و اوکراین، ایالات متحده امیدوار بود که متحدانش در خلیج فارس به «اتحاد ضد روسی» بپیوندند و تولید نفت را برای تثبیت قیمت‌های بین‌المللی نفت افزایش دهند تا به آمریکا در کاهش فشارهای تورمی کمک کنند. با این حال، عربستان سعودی، امارات متحده عربی و سایر کشورها درخواست واشنگتن را رد کردند موضوعی که جالب توجه و قابل بررسی است.

امارات متحده عربی، همپیمان دیرینه آمریکا در خلیج فارس، در برابر فشارهای ایالات متحده مقاومت کرد و در رای‌گیری شورای امنیت درمورد پیش نویس قطعنامه درباره وضعیت اوکراین رای ممتنع داد. وزیر امور خارجه امارات در زمانی که ایالات متحده از متحدان خود خواستار تحریم روسیه بود، به مسکو نیز سفر کرد. علاوه بر این، «بشار اسد»، رئیس جمهور سوریه در 18 مارس از امارات متحده عربی بازدید کرد که به عنوان یک سفری در راستای ذوب یخ روابط برای سوریه برای بازگشت به جهان عرب تلقی می‌شود. ایالات متحده از این واقعیت که تحریم‌های آمریکا علیه سوریه و شخص بشار اسد لغو نشده و روسیه و ایران «متحدان محکم» سوریه محسوب می‌شوند، عمیقاً ناامید و نگران است.

در زمینه انرژی، عربستان سعودی و امارات متحده عربی درخواست‌های آمریکا برای افزایش تولید نفت را رد کرده‌اند. پس از آغاز درگیری روسیه و اوکراین، ایالات متحده تهدید کرد که صنعت نفت و گاز روسیه را تحریم خواهد کرد، اما ممنوعیت صادرات نفت و گاز روسیه منجر به کمبود بزرگی در عرضه جهانی نفت و گاز خواهد شد، نه تنها امنیت انرژی اروپا را تهدید می‌کند، بلکه سطح تورم را در ایالات متحده بالا خواهد برد. بنابراین، ایالات متحده از کشورهای تولیدکننده نفت خلیج فارس خواست تا فوراً ظرفیت تولید غیرفعال خود را آزاد کنند. جو بایدن، رئیس‌جمهور آمریکا به این سبب  مخصوصا  با ولیعهد عربستان سعودی و ولیعهد ابوظبی امارات تماس گرفت، اما هر دو از گفتگوی تلفنی با بایدن خودداری کردند موضوعی که باعث شد آمریکا آبرویش را از دست بدهد.

تغییر نگرش عربستان سعودی، امارات متحده عربی و سایر کشورهای حوزه خلیج فارس نسبت به آمریکا نشان می‌دهد منطق زیربنای روابط آنها با آمریکا دستخوش تغییرات عمیقی شده و پایه‌های امنیتی، اقتصادی و سیاسی این روابط  متزلزل شده که دلایل آن را عمدتاً در سه جنبه زیر باید جستجو کرد:

اولاً، کشورهای عربی خلیج فارس به طور فزاینده‌ای نسبت به تعهدات امنیتی ایالات متحده مشکوک هستند. پس از روی کار آمدن دولت بایدن، آمریکا سرعت خروج استراتژیک از خاورمیانه را تسریع و نیروهای خود را به طور غیرمسئولانه و عجولانه از افغانستان خارج کرد؛ به دلیل آنکه پیش از این هم بارها متحدان خود در خاورمیانه مانند حکومت «حسنی مبارک» در مصر را تنها گذاشته بود،  کشورهای عربی خلیج فارس به طور فزاینده‌ای احساس کردند که تعهدات امنیتی ایالات متحده قابل اعتماد نیست.

ثانیاً، انقلاب نفت شیل باعث شده است که ایالات متحده به بزرگترین تولیدکننده نفت و گاز جهان تبدیل شود که این امر باعث شده است که آمریکا و کشورهای عربی خلیج فارس روابط رقابتی در زمینه نفت و گاز ایجاد کنند و پایه  اتحاد «نفت در برابر امنیت» بین دو طرف متزلزل شود.

ثالثاً، «دیپلماسی ارزش‌ها» که دولت بایدن آن را ترویج می‌کند، خط قرمز کشورهای عربی خلیج فارس را تحت تأثیر قرار داده است. دولت بایدن به دلیل حادثه یازدهم سپتامبر و قتل «جمال خاشقجی» خبرنگار سعودی بر عربستان سعودی فشار آورد و حتی تهدید کرد که در امور داخلی مهم و حساس این کشور مانند جانشینی پادشاه دخالت خواهد کرد. این رویکرد ممکن است منجر به بدترین دوره تاریخ  برای روابط آمریکا و عربستان شود.

کشورهای عربی خلیج فارس با توجه به تنوع الگوی منافع، راهبردهای متنوعی را اجرا می‌کنند. در زمینه اقتصادی، کشورهای خلیج فارس و چین در زمینه نفت و گاز، انرژی‌های نو، فناوری و زیرساخت، همکاری های عمیقی دارند و در این راستا چین و هند بجای آمریکا، خریداران اصلی نفت خلیج فارس شده‌اند. علاوه بر این، کشورهای تولیدکننده نفت خلیج فارس برای حفظ نفوذ خود در بازار بین‌المللی نفت باید با روسیه در چارچوب «اوپک پلاس» هماهنگ باشند و همکاری کنند. کشورهای عربی در زمینه مسائل امنیتی منطقه مانند سوریه و لیبی نیز به هماهنگی روسیه نیاز دارند.

درگیری بین روسیه و اوکراین، اختلافات کشورهای عربی با آمریکا را بیش از پیش نمایان کرده است. عربستان سعودی، امارات متحده عربی و سایر کشورهای حوزه خلیج فارس در زمینه استقلال و خوداتکایی بیدار شده‌اند. آنها جرأت می‌کنند در مورد مسائل مربوط به منافع اصلی خود به ایالات متحده نه بگویند. این موضوع یک بار دیگر ثابت می‌کند که رویه ایالات متحده برای درگیر شدن در رویارویی بلوکی و مجبور کردن سایر کشورها به حمایت یک طرف و مخالفت با طرف دیگر، روز به روز منفورتر می‌شود و نارضایتی کشورهای بیشتری را بر می‌انگیزد.

*عکس. تصویر دیدار بین «آنتونی بلینکن» وزیر امور خارجه آمریکا (چپ) و «شیخ عبدالله بن زاید»  وزیر خارجه امارات متحده عربی (راست) در اکتبر 2021.