به گزارش خبر فوری، با اعلام جو بایدن، ایمن الظواهری، رهبر القاعده از طریق حمله پهپادی آمریکا در کابل افغانستان کشته شد. اگرچه قدرت و نفوذ الظواهری به اندازه رهبر سابق القاعده یعنی اسامه بن لادن نبود اما کشته شدنش بدون شک تاثیری ژرف بر محاسبات منطقه ای و گروه های درگیر در افغانستان خواهد داشت.

به مناسبت کشته شدن ایمن الظواهری توسط ارتش ایالات متحده، مروری بر زندگی نامه و مهم ترین نکات مربوط به فعالیت رهبر سابق القاعده داریم.

پزشکی که تروریست شد

شاید بسیاری گمان کنند که اعضای گروه های تروریستی و تندرو از افراد کم سواد و به دور از فرهنگ و تمدن انتخاب شده اند. با این حال، آنچه مشخص است این است که کادر رهبری این گروه ها را غالبا افراد تحصیلکرده و حتی ثروتمند تشکیل می دهد. ایمن الظواهری نیز از این قاعده مستثنی نیست. او در 23 سالگی در رشته پزشکی از دانشگاه قاهره با درجه خیلی ممتاز فارغ‌التحصیل شد. ایمن الظواهری یکی از نخبگان دانشگاه قاهره بود و در مدت کوتاهی توانست از دانشگاه فارغ التصیل شود. همچنین نباید از خاطر برد که ایمن الظواهری در خانواده ای سرشناس و ثروتمند به دنیا آمده و پرورش یافته بود. پدربزرگ ظواهری استاد دانشگاه الازهر و پدرش دکتر داروساز و استاد دانشگاه قاهره بود و هم از سمت مادری و هم پدری، ثروتمند و ممتاز به حساب می آمد.

شیفته سید قطب به سمت اسامه بن لادن کشیده شد

ایمن الظواهری از کودکی عاشق سید قطب، نظریه پرداز اسلام گرای مصری و پدر معنوی اخوان المسلمین بود. زمانی که او جوانی بیش نبود، سید قطب به زندان افتاد و بعد از محاکمه اعدام شد. بعد از این اتفاق، ایمن که مدتی عضو اخوان المسلمین بود از این گروه کناره گرفت و به جنبش جهاد اسلامی قاهره پیوست. پس از ترور انور سادات، رئیس‌جمهور مصر، وی و همفکرانش در عملیات پلیسی و امنیتی در مصر دستگیر و محاکمه شدند. پس از آزادی از زندان مدتی فعالیت های مختلف سیاسی خود را در مصر، پاکستان و عربستان دنبال کرد تا اینکه جنگ شوروی و افغانستان آغاز شد. این جنگ باعث ایجاد یک تحول بنیادین در گروه های جهادی و سلفی منطقه گردید. بسیاری از اعضای این گروه ها به افغانستان رفتند تا با شوروی بجنگند. در این میان، ایمن الظواهری نیز به افغانستان رفت تا جهاد کند. در آنجا با اسامه بن لادن آشنا شد و با همکاری این دو و چند عضو دیگر، شبکه القاعده طراحی و ایجاد گردید.

ایمن، دست راست بن لادن و مغز متفکر القاعده

بسیاری معتقدند ایمن الظواهری مغز متفکر القاعده بوده است. اگر اسامه بن لادن را رهبر سیاسی و معنوی القاعده بدانیم، ایمن الظواهری را باید رهبر فکری و تشکیلاتی این گروه دانست. ایمن تاثیر فراوانی بر ساختارمند شدن، گسترش عضوگیری و نفوذ در کشورهای مختلف و به خصوص عملیات های تروریستی القاعده داشت. با افزایش حملات تروریستی القاعده و شهرتش، نفوذ و شهرت ایمن الظواهری هم بیشتر شد. این شهرت تا زمان حمله تروریستی 11 سپتامبر ادامه داشت. بعد از حمله آمریکا به افغانستان، الظواهری به همراه بن لادن متواری شدند و به کوه های صعب العبور مرزی پاکستان گریختند. پلیس فدرال آمریکا برای دستگیری او 25 میلیون دلار جایزه تعیین کرد اما نتوانست راه به جایی ببرد.

آغاز رهبری القاعده و تغییر استراتژی

در ماه می 2011  و پس از ترور اسامه بن لادن از سوی آمریکا، ایمن الظواهری رسماً رهبر جدید القاعده شد. بعد از آغاز ریاست الظواهری، استراتژی و شرایط القاعده تغییر کرد. دوران ثروت و قدرت بن لادن به پایان رسیده بود و حالا اعضاء القاعده مجبور بودند، به صورت چریکی فعالیت کنند. ایمن الظواهری به جز مبارزه شدید با نیروهای آمریکایی با مدعیان داخلی نیز درگیر بود. برخی اعضای القاعده پسر بن لادن را به عنوان جانشین او برگزیده و دور او حلقه زدند. ایمن الظواهری مدت ها با این مخالفان جنگید تا بتواند ریاست خود را بر آنها تحمیل کند. زمانی که عرصه بر او تنگ شد، دست دوستی به سمت سایر گروه های تندرو دراز کرد و در حرکتی استراتژیک و مهم با آنها متحد شد.

مشکل اصلی ایمن الظواهری زمانی بیشتر شد که جنگ داخلی در سوریه آغاز شد. این جنگ باعث فوران گروه های تروریستی و سلفی جدید شد و به خصوص ظهور جبهه النصره و داعش باعث کاهش نفوذ القاعده و ضعفش در منطقه گردید. با افزایش قدرت داعش، عرصه برای القاعده به شدت تنگ شد و ایمن الظواهری نیز بار دیگر برای نجات خود و گروهش در حرکتی هوشمندانه به طالبان نزدیک شد تا بتواند حداقل در افغانستان و پاکستان در مقابل حملات داعش بایستد.

اتحاد با طالبان و ناکامی در کامیابی

بعد از پیروزی طالبان بر ارتش افغانستان و تصرف کابل، ایمن الظواهری اتحادش با طالبان را علنی کرد و حتی اعلام کرد که با هبت‌الله آخوندزاده، رهبر طالبان بیعت می‌کند. ایمن الظواهری از این طریق توانست بقای القاعده را زیر لوای طالبان تضمین کند. بسیاری از اعضای ارشد القاعده که مدت ها از ترس آمریکا و گروه های ترویستی دیگر در کوه های پاکستان پنهان شده بودند، به افغانستان سفر کردند و حتی در پست های مهمی منصوب شدند.

بیعت الظواهری با طالبان و شخص هبت الله آخوندزاده باعث شد او به افغانستان سفر کند. او مدتی در کابل افغانستان بود و با اعضای ارشد دولت طالبان دیدار و گفتگو داشت تا اینکه توسط نیروهای آمریکایی رصد شد و در نهایت در ساعت 9:48 دقیقه شب روز شنبه 30 ژوئیه 2022 در سن 71 سالگی در حمله هوایی پهپادی آمریکا کشته شد.

کودک گوشه گیری که القاعده را قدرتمند کرد

بسیاری از نزدیکان ایمن الظواهری تاکید کرده اند که او در کودکی و جوانی بسیار گوشه گیر و کم حرف بود. معمولا اوقات خود را به مطالعه می گذراند و از ورزش و درگیری و اقدامات خشن هم بیزار بود. با این حال، این جوان گوشه گیر توانست به مغز متفکر یکی از ترسناک ترین گروه های تروریستی تبدیل شود.

بعد از مرگ بن لادن، القاعده با نابودی یک قدم فاصله داشت. در این سالها مخالفت دولت ها، غرب و آمریکا و به خصوص قدرت گیری داعش همه و همه به القاعده فشار آوردند اما الظواهری توانست تا حد زیادی این مشکلات را حل کند و همچنان القاعده را سرپا نگه دارد. القاعده در 20 سال گذشته حملات زیادی را در مناطق مختلف ترتیب داده و به اهدافی در بالی، مومباسا، جاکارتا، استانبول، لندن و دیگر شهرها حمله برده است. همچنین، ایمن الظواهری رهبری القاعده را در منطقه مرزی میان افغانستان و پاکستان بازسازی کرد و مدیریت شاخه ‌های آن در عراق، یمن و شماری دیگر از کشورهای آسیایی را بر عهده گرفت. با این حال، با مرگ او احتمالا شرایط برای القاعده سخت تر شده و این گروه مجددا روزهای شکست را تجربه کند.