بزرگترین بازیگر سپهر سیاسی پاکستان؛ ارتش چه نقشی در تشکیل دولت‌ها ایفا می‌کند؟
پاکستان به عنوان کشوری دموکراتیک توصیف می‌شود که در آن انتخابات پارلمان فدرال و مجالس ایالتی برای تشکیل دولت برگزار می‌شود، با این وجود، ارتش پاکستان همیشه در سپهر سیاسی این کشور و چالش‌های خارجی و داخلی آن، حضوری پررنگ داشته است اما نقش ارتش در تشکیل دولت‌ها در پاکستان چیست؟
شهروندان پاکستانی‌ها هفته گذشته در انتخابات عمومی آرای خود را به صندوق انداختند و نتایج تقریبا نهایی به پیروزی آشکار حامیان «عمران‌خان» نخست‌وزیر سابق بازداشت شده با بیش از ۹۳ کرسی از مجموع ۲۶۶ کرسی منجر شد، حزب مسلم لیگ هم به رهبری «نواز شریف» با ۷۵ کرسی دوم شد سپس حزب مردم به رهبری «آصف علی زرداری» با ۵۴ کرسی در رتبه سوم و بقیه کرسی‌ها بین احزاب کوچک و مستقلین تقسیم شد.
اخیراً شایعه شده که نواز شریف یا برادرش شهباز شریف به خاطر وجود اراده ارتش دوباره نخست‌وزیر خواهند شد. نواز شریف نیز مانند عمران اکنون به اتهام فساد محکوم شده و به خاطر همین، در سال ۲۰۱۷ میلادی از نخست‌وزیری کناره‌گیری و پاکستان را درک کرد.
در پاکستان باور عمومی بر این است که این ارتش بود که در به قدرت رسیدن شریف و یا کنار گذاشته شدن وی نقش داشته است؛ امری که باعث ظهور عمران خان در سال ۲۰۱۸ و سپس سقوط او در سال ۲۰۲۲ میلادی شد.
ارتش از زمان تاسیس کشور پاکستان
از زمان تأسیس پاکستان در سال ۱۹۴۷میلادی تاکنون هیچ نخست‌وزیری نتوانسته است یک دوره کامل ۵ ساله را طبق قانون اساسی به پایان برساند و ۳ کودتای نظامی در این کشور انجام شده است.
در اولین دولت پاکستان، «لیاقت علی‌خان»، نخست‌وزیر پاکستان، ۷۵ درصد از اولین بودجه سال ۱۹۴۸ را به امور دفاع و پرداخت حقوق نظامیان و هزینه‌های آماده‌سازی ارتش اختصاص داد.
ارتش همیشه به بهانه وجود تهدیدات هند برای نظامی‌سازی دولت تلاش کرده است؛ امری که موجب افزایش نفوذ ژنرال‌ها در سیاست داخلی و امنیتی پاکستان شده است.
سه کودتا
در اولین کودتا در سال ۱۹۵۸میلادی در پرتو بحران اقتصادی و سیاسی که پاکستان تجربه می‌کرد، ژنرال محمد ایوب خان دولت را سرنگون کرد و فعالیت‌های سیاسی را به حالت تعلیق درآورد. در آن زمان احساس حمایت مردم از ارتش وجود داشت که به دست گرفتن قدرت توسط نظامیان مشروعیت می‌بخشید.
کودتای دوم در سال ۱۹۷۷میلادی به وقوع پیوست، پاکستان در پی شکست در جنگ علیه هندوستان، در سال ۱۹۷۱ میلادی کشور به دو قسمت (جدایی بنگلادش) تقسیم شد، نتایج انتخابات ۱۹۷۷ میلادی به اتهام تقلب علیه حزب خلق پاکستان به رهبری «ذوالفقار علی بوتو» از ائتلاف ملی پاکستان دامن زد و باعث شد ژنرال ضیاء الحق، فرمانده ارتش، قدرت را در کودتای ۱۹۷۷ به دست بگیرد. در سال ۱۹۷۹ میلادی بوتو پس از محاکمه اعدام شد.
سومین کودتا، در سال ۱۹۹۹میلادی انجام شد و ژنرال پرویز مشرف، نواز شریف نخست‌وزیر وقت را برکنار کرد.
با توجه به این موضوع، ژنرال بازنشسته نعیم خالد لودهی وزیر دفاع سابق مداخله ارتش در امور سیاسی در پاکستان را تصدیق کرده و اظهار داشت: این به دلیل نگرانی از منافع عالی کشور و حفظ امنیت و صیانت از آن در برابر بدخواهان فرامرزی است.
لودهی در گفت و گو با الجزیره اظهار داشت که سوء مدیریت برخی نخست‌وزیران و رهبران سیاسی و فساد برخی از آنها ارتش را بر آن داشته تا با هدف حفظ منافع و وحدت کشور، اختیارات خود را گسترش داده و در حکومت‌داری دخالت کند.
لودهی معتقد است که پاکستان دارای ویژگی خاصی است که ارتش را ملزم به داشتن موقعیت و جایگاهی بالا می‌کند، زیرا ما در همسایگی‌مان، دشمن غول پیکری (هند) داریم که در کمین نشسته است همچنین باید به چالش‌های امنیتی در مرزهای افغانستان و ایران اشاره کرد.
وی در مورد سیاستمداری که به اعتقاد او شایسته رهبری کشور است، گفت که علیرغم احترامی که برای نواز شریف و آصف زرداری قائل است، احزاب آنها در چندین دوره قبلی کشور را اداره می‌کردند و هر بار علاوه بر فساد و سوءمدیریت به خانواده‌بازی و سپردن ریاست حزب به نزدیکان خود متهم شدند. اکنون به نظر من، عمران‌خان بهترین شخصیت برای رهبری کشور است، به ویژه اینکه علیرغم اتهاماتی که متوجه وی است، به سلامت و پاکدستی شهرت دارد.
اگرچه او اذعان دارد که ارتش پشت سرنگونی عمران خان در سال ۲۰۲۲ قرار داشت و دستگاه نظامی نمی‌خواست او به قدرت بازگردد، اما در آخرین انتخابات به حامیان عمران خان رای داد.
نخست‌وزیران با نظر ارتش انتخاب می‌شوند
از سوی دیگر، «عبدالکریم شاه»، رئیس مرکز مطالعات سیاسی اسلام آباد گفت: از سال ۱۹۸۵ میلادی همه کسانی که پست نخست وزیری را بر عهده گرفته‌اند با رضایت ارتش آمده‌اند و وقتی ارتش می‌بیند که این مقام شروع به خارج شدن از کنترل آنها کرده است، آنها او را سرنگون می‌کنند.
وی در مصاحبه خود با الجزیره افزود: این امر توضیح دهنده این واقعیت است که هیچ یک از دولت‌های پاکستان از زمان تأسیس این کشور دوره پنج ساله حکومت خود را تکمیل نکرده‌اند.
عبدالکریم شاه افزود: دو حزب اصلی کشور (حزب خلق و حزب مسلم لیگ) در طول سال‌های گذشته طی چرخش قدرت در دست آنها، اشتباه کرده‌اند و شرایط کشور را وخیم‌تر کردند؛ امری که به حزب انصاف به رهبری عمران خان فرصت داد در انتخابات ۲۰۱۸ پیروز شود، دلیل اصلی آن هم، نفرت مردم از دو حزب سنتی به دلیل متهم بودن همیشگی به فساد بود لذا دیدیم که عمران خان وعده داد که برای مبارزه با فساد و بهبود وضعیت کشور تلاش خواهد کرد.
در مورد انتخابات اخیر، علیرغم محدودیت‌های فراوان و توطئه بزرگ علیه عمران خان، هواداران وی به پیروزی آشکاری در آن دست یافتند که برای ارتش سرنگون‌کننده وی شرم آور بود، از این روی، ارتش خواستار اتحاد میان حزب خلق و مسلم لیگ در کنار احزاب کوچک برای تشکیل دولت بعدی شد.
ارتش مانعی در مسیر دموکراسی
«عاصه ودود»، نویسنده و تحلیلگر سیاسی معتقد است که ارتش همیشه در سیاست مداخله کرده است؛ امری که به طور قابل توجهی سطح دموکراسی را در کشور محدود کرده و نهادهای دولتی را تضعیف کرده است.
ودود در مصاحبه با الجزیره گفت: حزب مسلم لیگ به رهبری نواز شریف از اختلافات بین عمران خان و ارتش سوء استفاده کرد و با اذعان به تبعیت از ارتش، تلاش کرد تا از طریق انتخابات اخیر به قدرت بازگردد. .
وی افزود: علیرغم تلاش‌های مجدانه ارتش و مخالفان عمران برای شکست وی در انتخابات، هواداران عمران خان پیروزی چشمگیری به دست آوردند و علیرغم تقلبی که صورت گرفت، بالاترین رای را در میان احزاب رقیب کسب کرد.
ودود تصریح کرد:مردم در انتخابات اخیر علیه احزاب وراثتی (حزب مردم و مسلم لیگ) و مشارکت غیرقانونی ارتش در سیاست رای دادند.
وی ابراز تأسف کرد که ارتش به جای اذعان به انتخاب مردم، احزابی را که از نظر تاریخی با یکدیگر در تضاد بودند، به تشکیل دولت ائتلافی سوق داد، این امر از نظر مردم، مردود است.
این تحلیلگر پاکستانی در پایان گفت: با حضور اکثریت در اپوزیسیون، صدور قانون یا اصلاحات قانون اساسی بدون حمایت نظامیان برای دولت غیرممکن خواهد بود؛ امری که پارلمان را معنا تهی خواهد کرد و موجب تهدید ثبات سیاسی در کشور می‌شود.
