اساسنامه سپاه پاسداران به امضای کدام چهره شاخص سیاسی رسید؟
امام خمینی در تاریخ ۲۳ فروردین ۱۳۵۸، ۱۰ روز قبل از صدور فرمان تاسیس سپاه پاسداران در جمع اعضای سپاه پاسداران شرق تهران، گفتند: شما پاسداران انقلاب اسلامی به اسلام حق پیدا کردید. شما مثل سربازان صدر اسلام که با جان و دل و با عشق و علاقه به اسلام خدمت کردند، به اسلام خدمت کردید و می‌کنید.
امروز دوم اردیبهشت چهل و پنجمین سالگرد تاسیس سپاه پاسداران انقلاب اسلامی در سال ۱۳۵۸ است.
تغییر نظام سیاسی تا ماه‌ها بعد از پیروزی انقلاب اسلامی موجب ایجاد بلوا و هرج و مرج شدیدی کشور شد. در چنین وضعیتی چهار گروه شبه نظامی به سرپرستی دولت موقت، حجت‌الاسلام محمد منتظری، عباس زمانی معروف به ابوشریف و محمد بروجردی به موازات ژاندارمری، شهربانی و کمیته‌های انقلاب اسلامی برای فائق آمدن بر نابسامانی‌ها و چالش‌های همه روزه آن دوره به صورت خودجوش اوضاع را در دست گرفتند.
یک از این چهار گروه نیروهای‌شان را در مناطق و بخش‌هایی از شهر تهران مستقر کردند تا به برقراری امنیت که آن روز‌ها به شدت توسط گروهک‌های تروریستی ضد انقلاب به خصوص تروریستی فرقان، رهروان فرقان و سازمان مجاهدین خلق ناایمن شده بود، کمک کنند.
شکل‌گیری نیرو‌های مذکور در ابتدای امری ضروری و لازم و بلکه خوب به نظر می‌رسید، اما به مرور زمان و با شکل‌گیری تدریجی ارکان حاکمیتی نظام و تشکیل دولت موقت و عزم این دولت برای تشکیل نیروی رزمی واحد و یکپارچه برآمده از انقلاب اسلامی، موازی‌کاری‌ها و چنددستگی‌ها و چالش‌های فراوانی به وجود آورد.
در آن روز‌ها برخی مسوولان دولت موقت از بیم کودتای احتمالی ارتش از امام خمینی خواستند تا با تشکیل گارد ملی موافقت کنند و ایشان نیز طی حکمی آیت‌الله حسن لاهوتی را مسؤول تشکیل این گارد کردند. گارد ملی زیر نظر دولت موقت تاسیس و آغاز به کار کرد. به دنبال تاسیس این تشکل نظامی همه گروه‌ها و نیرو‌های شبه نظامی در یکدیگر ادغام شدند و عباس امیرانتظام سخنگوی دولت موقت هم خبر تاسیس گارد ملی را در دوم اسفند ۱۳۵۷ در مطبوعات اعلام کرد.
اما تشابه اسمی «گارد ملی» با «گارد جاویدان شاه» باعث شد محمد توسلی سومین دبیرکل نهضت آزادی ایران پیشنهاد دهد نام گارد ملی به سپاه پاسداران تغییر کند.
سومین دبیرکل نهضت آزادی ایران در خاطره‌ای از چگونگی تاسیس گارد ملی به تشریح چرایی تغییر نام این نهاد نظامی پرداخت.
او نوشت: «نبود نیرو‌های حافظ امنیت با واکنش رهبر فقید انقلاب مواجه شد که اعلام کردند برای جلوگیری از تشنج‌ها و ایجاد نظم، گارد ملی تشکیل شود. تشکیل گارد ملی به دولت موقت و از سوی آن به دکتر ابراهیم یزدی معاون نخست‌وزیر در امور انقلاب سپرده شد و او با توجه به همکاریی که با یکدیگر داشتیم و به ویژه اینکه مدرک کارشناسی ارشد بنده در آمریکا در زمینه سازماندهی بود، تصدی امور مربوط به تدوین اساسنامه آن را به من سپرد.
همزمان امام حکمی به مرحوم آیت‌الله لاهوتی دادند و ایشان نماینده رهبر انقلاب در پروژه تشکیل گارد ملی شد. من و لاهوتی در پادگان باغشاه مستقر شدیم و از ۲۳ بهمن تا هفت اسفند ۱۳۵۷ که من به شهرداری تهران رفتم پیش‌نویسی برای اساسنامه گارد ملی تدوین کردیم که این پیش‌نویس به معاونت امور انقلاب (دکتر یزدی) سپرده شد. در این پیش‌نویس شورای فرماندهی و واحد‌هایی در زیرمجموعه آن پیش‌بینی شده بود.
ترکیب شورای فرماندهی گارد ملی شامل پنج عضو نماینده وزارت کشور که مسوولیت حفظ امنیت کشور را داشت (سرگردی از ژاندارمری)، نماینده دادستان کل کشور (آقای شهشهانی، دادستان کل، آقای فاتحی را معرفی کردند)، نماینده ستاد مشترک (سرهنگ دیزجی)، نماینده مقام رهبری (آیت‌الله لاهوتی) و نماینده دولت (دکتر ابراهیم یزدی) بود که این ستاد دارای واحد‌های زیرمجموعه شامل واحد‌های آموزش، اطلاعات و تحقیقات بود.
در همین اثنا به دلیل شباهت اسم گارد ملی به گارد شاهنشاهی پیشنهاد تغییر نام آن را دادم که با موافقت امام خمینی نام این تشکل نظامی تغییر کرد. پیش‌نویس اساسنامه گارد ملی که حالا به سپاه پاسداران تغییر نام یافته بود در شورای فرماندهی تصویب شد و واحد‌های زیرمجموعه شروع به کار کردند. فرماندهان سپاه در چند مرکز استان و پس از برگزاری اولین گردهمایی فرماندهان و فعالان سپاه پاسداران در پادگان عباس‌آباد که من و لاهوتی نیز در آن شرکت داشتیم، انتخاب شدند.
جمعی که با تشکیل چنین نهادی در دولت موقت موافق نبودند در پادگان جمشیدیه نهادی موازی تشکیل دادند و در همان فروردین ۱۳۵۸ پس از انتقال آقای یزدی به وزارت امور خارجه، نهاد سپاه از دولت موقت جدا شد و زیرمجموعه شورای انقلاب قرار گرفت.»
تراکم شبه‌نظامی‌ها
چند ماه قبل از پیروزی انقلاب اسلامی چند گروه شبه نظامی‌تحت عنوان پاسدار کنترل عبور و مرور خیابان‌ها و کوچه‌ها را بر عهده گرفتند. این نیروها تحت فرماندهی آیت‌الله حسن لاهوتی در پادگان باغشاه مستقر بودند. جمعی دیگر به سرپرستی حجت‌الاسلام محمد منتظری و محمدکاظم موسوی بجنوردی در مرکز گارد شهربانی و دانشگاه تهران مستقر بودند. دستهای دیگر به فرماندهی عباس زمانی معروف به ابوشریف پادگان جمشیدیه را در اختیار داشتند و گروهی دیگر به همراه اعضای نهضت آزادی پادگان سلطنت‌آباد (پاسداران) را در کنترل داشتند.
با تشدید موازی‌کاری‌ها، اختلاف بین چهار گروه بیشتر و بیشتر شد. نمود موازی‌کاری‌ها، آشفتگی‌هایی بود که در معابر و خیابان‌های شهر‌ها به خصوص در تهران موجب بر هم خوردن نظم و امنیت شد.
برای حل چالش جمعی سه نفره مرکب از محسن رفیق‌دوست، محسن رضایی و عباس دوزدوزانی به قم نزد امام خمینی رفتند و با شرح ماوقع خواستار جدا شدن سپاه پاسداران تازه تاسیس از حوزه مسوولیتی دولت موقت و قرار گرفتن این نهاد انقلابی در زیر نظر شورای انقلاب شدند که این پیشنهاد توسط امام پذیرفته شد.
نمایندگان چهار گروه شبه نظامی مدتی بعد ۱۲ نماینده برای تشکیل شورای مرکزی فرماندهی سپاه پاسداران و تعیین وظایف و حوزه عمل آن معرفی کردند. عباس زمانی، جواد منصوری، عباس دوزدوزانی، محمد منتظری، یوسف کلاهدوز، محمدکاظم موسوی بجنوردی، مرتضی الویری، محمد بروجردی، محسن رضایی، محسن رفیق‌دوست و علی دانش‌منفرد به همراه آیت‌الله اکبر هاشمی رفسنجانی به نمایندگی از شورای انقلاب شورای مرکزی را تشکیل دادند.
بر اساس تصمیم شورای مرکزی سپاه پاسداران انقلاب اسلامی جواد منصوری به عنوان فرمانده سپاه، یوسف کلاهدوز مسؤول آموزش و عضو شورای فرماندهی، عباس زمانی مسؤول واحد عملیات و عضو شورای فرماندهی، علی‌محمد بشارتی مسؤول واحد اطلاعات و تحقیقات ستاد و عضو شورای فرماندهی، سید اسماعیل داودی شمسی مسؤول واحد اداری و مالی، محسن رفیق‌دوست مسؤول واحد تدارکات، مرتضی الویری مسؤول واحد روابط عمومی و یوسف فروتن به عنوان معاون روابط عمومی انتخاب شدند.
در پی این تصمیم، جواد منصوری اولین فرمانده سپاه در نیمه اول اردیبهشت ۱۳۵۸ با صدور اطلاعیه‌ای ۸ بندی دستورالعمل اجرایی این نهاد نظامی انقلاب را صادر کرد.
در این اطلاعیه وظایف کلی سپاه پاسداران به این شرح تعیین شد: «کمک به اجرای امور انتظامی و امنیتی، مبارزه مسلحانه علیه جریان‌های ضدانقلاب، دفاع در برابر حملات داخلی و خارجی، همکاری و هماهنگی با نیرو‌های مسلح نظام اسلامی، تربیت و آموزش اخلاقی و ایدئولوژیکی - سیاسی و نظامی‌کادر سپاه.
اگرچه سپاه هویتی نظامی دارد، اما نظامی‌گری در واقع یک بُعد از ابعاد این نهاد مکتبی است. سپاه نهادی نظامی در جهت اهداف و آرمان‌های والای انقلاب اسلامی است که حفاظت و نگهبانی از نظام و حکومت اسلامی مهم‌ترین رکن آن را تشکیل می‌دهد. سپاه پاسداران انقلاب اسلامی در افقی فرازمند، دارای آرمان‌های مکتبی، انسانی و جهان شمول است که باید همیشه حرکت خود را به آن سو جهت دهد.»
فرمان امام
رهبر فرزانه انقلاب اسلامی در تاریخ ۲۳ فروردین ۱۳۵۸، ۱۰ روز قبل از صدور فرمان تاسیس سپاه پاسداران در جمع اعضای سپاه پاسداران شرق تهران، گفتند: «شما پاسداران انقلاب اسلامی به اسلام حق پیدا کردید. شما مثل سربازان صدر اسلام که با جان و دل و با عشق و علاقه به اسلام خدمت کردند، به اسلام خدمت کردید و می‌کنید.
من امیدوارم که خدای تبارک و تعالی همان اجری را که به پاسداران در صدر اسلام عنایت فرموده است به شما برادران عزیز عنایت فرماید. شما در این انقلاب اسلامی و در این نهضت اسلامی سهم بسزایی دارید. شما حفظ امنیت منطقه را کردید و این خدمت بزرگی است که به برادران و خواهران خودتان کردید و من امیدوارم که خدای تبارک و تعالی به شما‌ها سعادت و عزت عنایت فرماید.
من از همه شما متشکر هستم و ما منتظریم که ان شاءالله احکام اسلام جریان پیدا کند و همه ما خدمتگزار اسلام و احکام اسلام باشیم و ملت ما مستقل و آزاد باشد و دست خیانتکاران تا ابد از این مملکت قطع بشود. من از خدای تبارک و تعالی عظمت اسلام و مسلمین را خواستارم.»
امام امت در تاریخ ۲۷ فروردین ۱۳۵۸ در دیدار با گروهی از پاسداران یافت‌آباد و دیگر مناطق تهران بیان کردند: «شما پاسداران اسلام، شما جوانان که سربازان امام زمان ـ سلام الله علیه ـ هستید، باید با هوشیاری، با ارادۀ قوی، با مشت محکم، جلوی این توطئه‌ها را بگیرید.
گمان نکنید که ما به آخر رسیدیم و ما پیروز شدیم؛ ما بین راه هستیم و باید قدم‌های دیگر برداریم. امروز نمی‌گذارند ما جلو برویم و قدم‌های دیگری را که برای سازندگی است برداریم. با اسم‌های مختلف، با بهانه‌های مختلف، با نیت‌های فاسد، با اغراض بسیار و شیطانی، قیام می‌کنند، راهپیمایی می‌کنند و نمی‌خواهند ملت ما وحدت کلمه داشته باشد. می‌خواهند ایجاد اختناق کنند.
شما جوانان برومند، شما پاسداران اسلام باید محکم، قوی در مقابل این توطئه‌ها بایستید و نگذارید این‌ها شیطنت خودشان را به آخر برسانند. من از شما تشکر می‌کنم که در این برهه از زمان که احتیاج به وجود غیرتمندانی مثل شما‌ها بود، شما قیام کردید و هم نهضت را پیش بردید و هم پاسداری کردید. لکن خدمت شما به آخر نرسیده است، خدمت شما به اسلام به آخر نرسیده است؛ باز بین راه هستیم و باید از این توطئه‌ها جلوگیری کنیم، از این نقشه‌های شیطانی که به دست آمریکا و عمال آن الان هم در مملکت ما در جریان است، دستهای این‌ها را قطع کنیم نگذاریم این‌ها توطئه کنند.
با اسم‌های مختلف و با بهانه‌های مختلف توطئه کنند و تخم نفاق بپاشند بین ملت ما. شما برادران من، شما عزیزان من باید با مشت محکم با آن‌ها مواجه بشوید و آن‌ها را خنثی کنید، حرف‌های آن‌ها را خنثی کنید.»
دستاورد‌ها
ماه‌ها بعد از تاسیس سپاه پاسداران، رشادت‌های نیرو‌های مخلص این نهاد نظامی در دفاع از دستاورد‌های انقلاب، مقابله با عوامل نفوذی در دستگاه‌های اداری و نهاد‌های انقلابی، مقابله با ناامنی‌های غرب کشور و غائله تجزیه‌طلبانه ضد انقلاب در استان‌های غربی به ویژه در استان‌های خوزستان و کردستان به سرعت نمایان شد و بر سر زبان‌ها افتاد.
دستاورد‌های نخستین ماه‌های پس از تاسیس سپاه به حدی چشمگیر و قابل توجه بود که امام امت در ۲۹ مرداد ۱۳۵۸ در جلسه‌ای که با حضور عده‌ای از اعضای شورای فرماندهی سپاه در شهر قم برگزار شد، در تجلیل از اقدامات پاسداران بیان کردند: «من از سپاه راضی هستم و به هیچ وجه نظرم از شما برنمی‌گردد. اگر سپاه نبود، کشور هم نبود. من سپاه پاسداران را بسیار عزیز و گرامی می‌دارم. چشم من به شماست. شما هیچ سابقه‌ای جز سابقه اسلامی ندارید. سلام مرا به همه برسانید. من از همه شما متشکرم. من به همه دعا می‌کنم.»
فرماندهان و رده‌های سپاه
از بدو تاسیس سپاه پاسداران انقلاب اسلامی تا پنجمین دهه انقلاب اسلامی فرماندهان مختلفی بر صندلی ریاست این نهاد نظام نشستند. جواد منصوری ۱۰ ماه، عباس دوزدوزانی ۳ ماه، عباس آقازمانی معروف به ابوشریف ۲۵ روز، محسن رضایی حدود ۱۶ سال، سید یحیی صفوی معروف به رحیم صفوی ۱۰ سال، محمدعلی جعفری ۱۲ سال و حسین سلامی از سال ۱۳۹۸ تاکنون در صدر فرماندهی این نیرو بودند.
اساسنامه سپاه پاسداران در پنج فصل و ۴۹ ماده و ۱۶ تبصره در اولین دوره مجلس شورای اسلامی در نشست روز دوشنبه ۱۵ شهریور ۱۳۶۱ با رای اکثریت نمایندگان به تصویب رسید و با امضای آیت‌الله اکبر هاشمی رفسنجانی رییس مجلس برای اجرا ابلاغ شد.
حضرت امام در ۲۶ شهریور ۱۳۶۴ طی حکمی امر به تشکیل نیروی زمینی، هوایی و دریایی سپاه پاسداران کردند.
مراکز علمی سپاه پاسداران نیز به منظور ارتقای دانش و سطح علمی فرماندهان و کارکنان خود کلاس‌های آموزشی مختلفی برگزار کرد. در این کلاس‌ها علاوه بر افزایش دانش نیروها، کارایی و توان رزمی سپاه افزایش یافت.
وظیفه تعلیم و تربیت، افزایش سطح آگاهی و دانش نیرو‌های نظامی و کادر اداری سپاه پاسداران بر عهده دانشگاه امام حسین (ع)، دانشگاه فرماندهی و ستاد و دانشگاه علوم پزشکی بقیه‌الله (ع) گذاشته شد.
منابع:
صحیفه امام جلد ۷ ص ۳۰
صحیفه امام، ج ۹ ص ۳۱۴
صحیفه امام جلد ۶ ص ۵۳۶
کتاب اولین‌های دفاع مقدس- محمد خامه‌یار
روز‌ها و رویداد‌ها روز‌های شمسی/ تهیه و تنظیم دفتر عقیدتی سیاسی فرماندهی معظم کل قوا. - تهران: رامین، ۱۳۷۶
درود برسپاه پاسداران و ارتش انقلابی ونیروی انتظامی و امنیتی و نابودباد بدخواهان نیروههای مسلح نظام اسلامی و نابود باد افرادی که نسبت به نیروههای مسلح کینه دارند.
خدا کسانی را که نسبت به سپاه و ارتش و نیروی انتظامی وامنیتی عقده دارند به پریشانی و گرفتاری و خواری و ذلت گرفتار نماید