نگرانی مصر از وقوع جنگ در رفح/ چرا مصر از جنگ در رفح هراس دارد؟

مصر از حمله گسترده به رفح هراس دارد. جایی که بیش از یک میلیون آواره فلسطینی از بمباران بی وقفه اسرائیل در شمال و مرکز نوار غزه به آن پناه برده‌ و ممکن است صدها هزار پناهنده فلسطینی را مجبور به یورش به مرز رفح و عبور از شبه جزیره سینا کند و دورنمای ضعیفی از بازگشت این آوارگان پس از جنگ در دست است.

اگر اسرائیل به تهاجم برنامه‌‎ریزی شده خود ادامه دهد، مطمئنا مصر تحت فشار شدید داخلی و خارجی قرار می‌گیرد تا گذرگاه مرزی رفح را باز کند و اجازه دهد پناهجویان به صحرای سینا وارد شوند که این پیامدهای بلندمدتی برای دولت و حکومت مصر به همراه دارد.

ترس دولت مصر این است که حماس و اعضای دیگر گروه‌های مبارز، ممکن است در میان کسانی که وارد مصر شوند، راه خود را باز و با گذشت زمان، با حمله به اسرائیل از رفح در سمت مصر، را سازماندهی کنند که بی شک زمینه تنش بیشتر میان مصر و اسرائیل را فرهم کند و اگر اسرائیل تصمیم بگیرد با یک ضد حمله پاسخ دهد، این امر به روابط با قاهره و توافقنامه کمپ دیوید که در سال 1978 امضا شد آسیب رسانده و مصر را وارد جنگ جدیدی با اسرائیل خواهد کرد.

رییس جمهوری مصر؛ عبدالفتاح السیسی از همان ابتدا به صراحت اعلام کرد که هرگونه تلاشی برای حل و فصل مناقشه فلسطین و اسرائیل به ضرر سایر کشورها را قاطعانه رد می‌کند. سیسی همچنین جابجایی فلسطینی ها به مصر را رد کرده و گفت که این به معنای «تحلیل آرمان فلسطین» است. علاوه بر این، مصر نمی‌خواهد که در «پاکسازی قومی» فلسطینی‌ها شریک جرم دیده شود. 

در روزهای اخیر، قاهره و تل آویو اتهاماتی را در مورد بسته شدن گذرگاه مرزی رفح که مانع از عبور کمک‌های بشردوستانه شده است، به هم نسبت داده‌اند.

هفته گذشته، کاتز؛ وزیر خارجه اسرائیل گفت: «جهان مسئولیت وضعیت انسانی را به عهده اسرائیل می‌گذارد، اما کلید جلوگیری از بحران انسانی در غزه اکنون در دست دوستان مصری ما است».

اظهارات کاتز سرزنش شدید همتای مصری او، سامح الشکری را برانگیخت، که اسرائیل را متهم به تحریف حقایق با تلاش برای منحرف کردن مسئولیت بحران انسانی بی‌سابقه و سپردن هزینه به مصر کرد. وزیر خارجه مصر از اسرائیل خواست تا با اجازه دادن به کمک‌ها از طریق گذرگاه های زمینی تحت کنترل خود، به تعهدات قانونی به عنوان قدرت اشغالگر عمل کند. وی خاطرنشان کرد: «تسخیر گذرگاه رفح توسط اسرائیل و عملیات نظامی آن در منطقه مرزی دلیل بسته شدن آن است؛ زیرا گلوله باران اطراف این منطقه جان امدادگران و رانندگان کامیون را به خطر انداخته است.»

اشغال گذرگاه رفح در تاریخ 7 مه توسط اسرائیل، دلیل اصلی سرد شدن روابط بین مصر و اسرائیل است. قاهره آن را نقض معاهده صلح و به ویژه نقض پیمان فیلادلفیا 2005 می‌داند که به مصر اجازه می‌داد 750 مرزبان را در امتداد مرز با غزه مستقر کند.

دلیل دیگر تشدید تنش‌ها بین دو همسایه، ناسازگاری اسرائیل در مذاکرات آتش بس با میانجیگری مصر، قطر و ایالات متحده است. اسرائیل طرح آتش‌بس پیشنهادی مصر و قطر را رد کرد و تاکید کرد که درباره شرایط توافقی که حماس پذیرفته با آن مشورت نشده است. نتانیاهو؛ نخست وزیر اسرائیل، با اعلام رد توافق کابینه جنگی اسرائیل در تاریخ 6 مه، گفت: «انتظارات مخالفان ما غیرقابل قبول است».

توافق پیشنهادی باعث آزادی تدریجی اسیران اسرائیلی باقی‌مانده در ازای اسرای فلسطینی و خروج نیروهای اسرائیلی از سرزمین‌های فلسطینی می‌شد. نتیجه‌ای که نتانیاهو تمایلی به آن ندارد چراکه می‌خواهد تا حد توان بر آتش جنگ بدمد.

پس از رد توافق آتش‌بس توسط اسرائیل، نتانیاهو با سرکشی اعلام کرد که به حمله برنامه‌ریزی شده خود به رفح ادامه خواهد داد. نیروهای  اسرائیل (IDF) به فلسطینی‌های آواره دستور داد تا به یک نوار باریک‌تر به سمت مصر، حرکت کنند.

متعاقب آن، برای اولین بار، قاهره در 12 مه اعلام کرد که از پرونده نسل کشی آفریقای جنوبی علیه اسرائیل در دادگاه بین‌المللی دادگستری (ICJ) حمایت خواهد کرد و عملیات نظامی رفح را «نقض آشکار قوانین بین المللی» می‌داند. مقامات اسرائیلی ناامیدی خود را از این تصمیم ابراز کردند و به هاآرتص گفتند که اگرچه انتظار نمی‌رود این اقدام تاثیری بر روند حقوقی دیوان بین‌المللی دادگستری داشته باشد، اما نشان‌دهنده پایین‌ترین سطح روابط بین دو طرف است.

گزارش‌های رسانه‌های اسرائیلی در 16 مه مبنی بر اعزام تیپ ذخیزه ارتش اسرائیل به رفح برای آماده‌سازی تهاجم زمینی، باعث نگرانی مصر شده است و حسن النفا؛ استاد علوم سیاسی دانشگاه قاهره آن را «تهدیدی مستقیم برای امنیت و ثبات مصر دانست.»

به عقده النفا: «گسترش حمله زمینی در رفح نه تنها منجر به یک بحران انسانی فاجعه‌بار می‌شود، بلکه تهدیدی مستقیم برای امنیت و ثبات مصر خواهد بود.» وی از رییس جمهوری مصر خواست تا به اسرائیل هشدار دهد که رفح «خط قرمز» است؛ چراکه آخرین پناهگاه برای آوارگان فلسطینی است و خواستار قطع روابط دیپلماتیک به عنوان کارت فشار برای وادار کردن اسرائیل به پایان دادن به جنگ شد. 

در اجلاس اخیر سران کشورهای عربی که در منامه، پایتخت بحرین برگزار شد، سیسی از اسرائیل به دلیل پیشبرد حمله زمینی خود به رفح با وجود هشدارها درباره عواقب ناگوار چنین تهاجمی برای کل منطقه انتقاد کرد. وی در ادامه از تسلط اسرائیل انتقاد کرد و آن را تشدید محاصره نوار غزه خواند.

اظهارات رییس جمهوری مصر، شدیدترین انتقاد از اسرائیل از زمان آغاز جنگ در اکتبر 2023 که منعکس کننده تغییر عقیده در قاهره است که اسرائیل آن را به عنوان هدف مشترک خود برای از بین بردن حماس درک کرده بود. چرخش سیسی همچنین نشان‌دهنده همسویی نزدیک‌تر با افکار عمومی در مصر است. اکثریت مصری‌ها نسبت به فلسطینی‌ها همدرد هستند و از صحنه‌های کودکان مرده و یتیمی که هر روز در صفحه‌های تلویزیون و پلتفرم‌های رسانه‌های اجتماعی مشاهده می‌کنند، خشمگین هستند.  

در اقدامی که به نظر می‌رسد جنایت نفرت است، یک تاجر اسرائیلی-کانادایی توسط مهاجمان ناشناس در شهر ساحلی اسکندریه در 7 مه به ضرب گلوله کشته شد که دومین حمله انتقام جویانه از زمان آغاز جنگ اسرائیل و حماس بود. در 8 اکتبر 2023، دو گردشگر اسرائیلی و راهنمای آنها توسط یک پلیس در یک مکان تاریخی در همان شهر معروف به ستون پمپی کشته شدند. در حالی که مهاجمی که حمله اکتبر را انجام داد دستگیر شد، افراد مسلح در حمله 7 می توانستند فرار کنند. این حملات نشانه شروع چیزی است که می‌تواند به یک روند خودجوش مردمی در برابر اسرائیلی‌هایی بدل شود.

هیچ پاسخ رسمی از تل آویو در رابطه با قاهره و تشدید تنش اخیر بین دو کشور وجود ندارد. با این حال، احتمالا تلاش‌های دیپلماتیک در پشت صحنه برای مهار اختلافات رو به رشد دیپلماتیک در جریان است. اینکه آیا این تلاش‌ها با موفقیت روبرو می‌شوند یا خیر، باید دید، اما افزایش تنش‌ها منعکس کننده شکنندگی روابط بین مصر و اسرائیل است، مصر و اسرائیل که چندین جنگ بین سال‌های 1948 و 1979 را تجربه کردند، یک معاهده صلح دارند که اجازه می‌دهد صلح سرد تا حد زیادی بین آنها حاکم شود.

با این حال، دهه پس از به قدرت رسیدن سیسی در سال 2014، شاهد گرم شدن روابط دو طرف بوده است. قاهره و اورشلیم به سمت تقویت روابط دوجانبه خود و به ویژه تقویت همکاری‌های امنیتی و اقتصادی خود حرکت کردند. در سال 2017، اسرائیل به مصر اجازه داد تا حضور نیروهای خود را در شبه جزیره سینا فراتر از مفاد قرارداد کمپ دیوید افزایش دهد.

قاهره همچنین به ایفای نقش سنتی خود به عنوان میانجی کلیدی بین اسرائیل و حماس و بین جناح‌های فلسطینی ادامه داده است. قصد مصر برای خروج از تلاش‌های میانجی‌گری معامله گروگان‌ها و ادامه بسته شدن گذرگاه مرزی رفح زنگ خطری برای اسرائیل است و نشان می‌دهد که دیگر نمی‌تواند حمایت قاهره را بدیهی بداند.  

سرلشکر سمیر فراغ، استراتژیست و تحلیلگر ارشد نظامی مصر چندی پیش گفت: «ما از اسرائیل می‌خواهیم فورا فرمان آتش بس دهد تا کمک‌های بشردوستانه به آوارگان فلسطینی برسد.» وی ادامه داد: ثانیا «ما از اسرائیل می‌خواهیم که از گذرگاه مرزی رفح در سمت غزه عقب نشینی کند و اجازه دهد منطقه مرزی توسط فلسطینی ها (به استثنای حماس) اداره شود. علاوه بر این، اسرائیل باید از نزدیک با مصر درباره گام‌های بعدی هماهنگ شود و باید به هشدارهای قاهره در مورد تهاجم زمینی گسترده به رفح توجه کند.»

زمان آن فرا رسیده است که دولت جو بایدن اختلافات بین دو طرف را قبل از وخامت بیشتر روابط حل کند.

چرا مصر از جنگ در رفح هراس دارد؟

رفح خط قرمز ماست. این جمله در صحبت‌های اکثر مقامات مصری وجود دارد. رفح را خط قرمر خود می‌دانند، اما درهای گذرگاه را به روی پناهجویان و آوارگان متواری از بمباران‌های اسرائیل باز نمی‌کنند.

در نگاه اول صحبت‌های مقامات مصری به دور از واقعیت نیست. مصر نمی‌خواهد تحت فشار اسرائیل و جامعه جهانی مرزهای گذرگاه را به روی آوارگان باز کند تا در نهایت در پاکسازی قومی مد نظر اسرائیل شریک باشد.

اما خطر آوارگان فلسطینی بیشتر از موضوعات مطرح شده برای دولت فعلی مصر است. حماس و اکثر فلسطینی‌های نوار غزه تفکرات اخوان المسلیمن دارند. در سوی دیگر، دولت فعلی رییس جمهوری مصر؛ ژنرال عبدالفتاح السیسی، برخواسته از کودتایی است که یک دهه پیش علیه جنبش اخوان المسلیمن به راه افتاد، جنبشی که موفق به انجام انقلاب در مصر شد و حکومت حسنی مبارک را سرنگون کرد.

خطر وقوع جنگ در رفح میتواند فشارهای داخلی و بین المللی را به دولت مصر افزایش دهد تا گذرگاه رفح را به روی آوارگان باز کنند و اجازه ورود آن‌ها به صحرای سینا داده شود. ورود آوارگان این هراس را در دولت مصر ایجاد کرده که ممکن است برخی از اعضای حماس از طریق گذرگاه رفح به خاک مصر وارد شوند. امری که بی شک خوشایند مقامات دولتی و نظامی در حکومت فعلی مصر نیست.