روزی که بنزین گران شد!

«شرکت ملی پخش فرآورده‌های نفتی ایران به اطلاع عموم هموطنان عزیز می‌رساند که براساس مصوبه شورای عالی هماهنگی اقتصادی سران محترم سه قوه، از ساعت صفر روز ۲۴ ماه آبان سهمیه‌بندی بنزین برای تمام وسایل نقلیه بنزین‌سوز به ترتیب بیان شده در این اطلاعیه انجام می‌شود.» این اطلاعیه‌ای بود که نیمه‌شب ۲۴ آبان در رسانه‌ها منتشر شد. بنزین سهمیه‌ای ۵۰۰ تومان گران شد و به ۱۵۰۰ تومان رسید، اما بنزین آزاد که عمده مصرف مردم است، ۳۰۰۰ تومان شد. گران شدن چند سال یکبار بنزین بعد از تصویب قانون تثبیت قیمت‌ها امر تازه‌ای نبود، اما برخی مسائل، آن را در ذهن‌ها ثبت کرد. 

آنچه مساله گرانی بنزین در سال ۱۳۹۸ را بااهمیت می‌کند، اعلام ناگهانی این تصمیم، اعتراضات پس از آن، نحوه برخورد با این اعتراضات و متوجه کردن تمام مساله به دولت است. به خصوص این که جمله معروف «من هم مثل شما صبح جمعه فهمیدم» و خنده‌ها روی آنتن زنده فارغ از صحبت‌های ابتدایی و منتهی به آن، در یاد مانده است. اصلاح قیمت بنزین در جلسه شورای عالی هماهنگی اقتصادی سران قوا به تصویب رسید. مصوبه آن به اردیبهشت ۱۳۹۸ مربوط است. زمانی که علی لاریجانی رئیس مجلس و مرحوم ابراهیم رئیسی، رئیس دستگاه قضایی بودند. این مصوبه به تائید مقام معظم رهبری نیز رسید. 

اشتباه اول: بی‌توجهی به وضعیت جامعه

به روایت حسن روحانی، این طرح در اردیبهشت قرار بود اجرایی شود، اما خبرگزاری فارس دو روز پیش از اجرایی شدن آن، خبر گران شدن را اعلام کرد و خطر بروز بحران به وجود آمد. چرا که مردم برای زدن بنزین و ذخیره آن به پمپ‌بنزین‌ها هجوم آوردند و صف‌های کیلومتری تشکیل شد. به همین دلیل پروژه متوقف می‌شود. او بهمن سال گذشته، دلایل به تعویق افتادن اجرا تا آبان ۹۸ را توضیح داد. 

دولت با توجه به آنچه در اردیبهشت ماه رخ می‌دهد، تصمیم به اجرای مدل آبان ماه می‌گیرد. در صحبت‌های روحانی (آذر ۹۸) نیز آمده که به وزیر کشور گفته است کار‌های تبلیغاتی مورد نیاز آن را نیز انجام بدهید. اگر کار‌های تبلیغاتی مد نظر را زمینه‌سازی و آماده کردن جامعه برای اصلاح قیمت بنزین بدانیم، کار خاصی در این زمینه نه در آبان‌ماه و نه در ۶ ماه فاصله میان اردیبهشت تا زمان اجرای مصوبه، انجام نشد. همواره صحبت‌هایی پراکنده درباره تفاوت قیمت حامل‌های انرژی در ایران با کشور‌های همسایه و قاچاق آن می‌شد. بنابراین، اجرای این تصمیم ناگهانی و افزایش به این میزان بدون آماده کردن جامعه صورت گرفت. در حالی که ایران از سال ۹۷ با تشدید تحریم‌ها در وضعیت اقتصادی وخیمی قرار داشت و بار افزایش قیمت‌ها بر دوش جامعه بود. 

اشتباه دوم: فراموشی ۹۶

وضعیت سال ۱۳۹۶ به مراتب از شرایط ۹۸ بهتر بود، اما برخی مسائل باعث بروز اعتراضاتی سراسری در دی‌ماه این سال شد. به نظر می‌رسد دست‌اندرکاران پروژه اصلاح قیمت بنزین در کم‌تر از دو سال شرایط به وجود آمده در سال ۹۶ را فراموش کردند. احتمالا اگر این شرایط در نظر گرفته می‌شد، اجرای این مصوبه با دقت بیشتری انجام می‌شد. 

اشتباه سوم: سپردن مدیریت به وزیر کشور

با شرایطی که کشور داشت، ضرورتی که برای تغییر قیمت بنزین وجود داشت و دو عاملی که مرور کردیم، سومین اشتباه روحانی این بود که مدیریت چنین مساله مهمی را به فردی دیگر سپرد. او بهمن سال گذشته، دلیل این موضوع را در دیدار بهمن‌ماه با تحریریه اعتماد توضیح می‌دهد. اما بحران‌های جامعه اقتضا می‌کرد که رئیس‌جمهور وقت خود مدیریت این مساله را بر عهده بگیرد. 

اشتباه چهارم: بی‌دفاع کردن خود

وقایع آبان ۹۸ از جهات مختلفی قابل مطالعه است. برای اولین بار پس از انقلاب بود که اعتراضات با حجم قابل اعتنایی از تلفات طی چند روز روبرو می‌شد. روحانی آذرماه به آذربایجان شرقی رفت و خنده روی آنتن زنده و ادای جمله «من هم صبح جمعه فهمیدم» در شرایطی بود که طبق آمار رسمی ۲۳۰ نفر در این اعتراضات کشته شدند. روحانی مرتب این مساله را مطرح کرد و می‌کند که این مصوبه سران قوا بود و تصمیم یک طرفه‌ای از سوی دولت اجرا نشد. حتی بهمن سال گذشته یادآوری کرد که سیدابراهیم رئیسی اولین امضاکننده مصوبه بود و اولین توئیت در مخالفت با آن را نیز زد.

اما نحوه اجرا، برخورد با اعتراضات و بی‌اهمیت جلوه دادن نتایج آن، مسیر را برای این که همه چیز متوجه روحانی باشد، همیشه باز نگه می‌دارد. با گذشت یک سال از روایت جزئی‌نگرتر روحانی از ماجرای گرانی بنزین و این که او در نشست مذکور گفت اعتراضات برنامه‌ریزی شده بود، هنوز مشخص نیست این برنامه‌ریزی به چه صورت بوده است.