مشارکت جامع راهبردی ایران و روسیه چه معنایی برای جهان خواهد داشت؟

روزنامه "مسکو تایمز" روسیه با اشاره به این مقدمه در مطلبی به قلم "اوستا افشاری مهر"  تحلیلگر "میز انجمن دیپلماتیک دورهام"، درباره امضای توافق نامه جامع راهبردی بین ایران و روسیه طی روزهای آینده در مسکو بین روسای دو کشور نوشت: توافقنامه مشارکت راهبردی جامع که قرار است در جریان سفر رسمی مسعود پزشکیان رئیس جمهوری ایران به مسکو در 17 ژانویه (28 دی 1403) رسمیت یابد، گامی مهم در اتحاد در حال تحول بین دو ملت است. با توجه به اینکه هر دو کشور با چالش‌های مشترک روبرو می‌شوند، این مشارکت پیامدهای گسترده‌ای به‌ویژه برای دفاع، تجارت و انرژی دارد.

زمینه های کلیدی همکاری، از جمله حمل و نقل، بخش انرژی، دفاعی و امنیت منطقه ای، در مرکز این توافق تاریخی خواهد بود. روابط تهران و مسکو فراتر از مبادلات اقتصادی صرف است زیرا به یک مشارکت راهبردی جامع تبدیل شده که نشان دهنده منافع مشترک آنها در ثبات منطقه ای و مقابله با نفوذ غرب است.

چشم انداز اقتصادی ایران و روسیه با وابستگی مشترک آنها به صادرات انرژی و تجربه آنها تحت تحریم های بین المللی غرب شکل گرفته است. همسویی رو به رشد بین دو کشور فرصتی کاملا منحصر به فرد برای غلبه بر این چالش ها و گشودن راه های جدید برای رشد اقتصادی ارایه کرده است.

یکی از ارکان مرکزی این مشارکت، راه گذر حمل و نقل شمال به جنوب است که یک پروژه زیرساختی حیاتی است که تجارت بین ایران، روسیه و چندین شریک منطقه‌ای و بین‌المللی را تسهیل می‌کند. این سرمایه گذاری راهبردی در شبکه های حمل و نقل به وضوح نشان دهنده قصد مسکو و تهران برای تقویت روابط تجاری و تامین منافع متقابل در سال های آتی و مقابله موثر با تحریم های غرب است.

علاوه بر حمل و نقل، مساله انرژی، هسته اصلی مشارکت ایران و روسیه است. با تحریم هایی که دسترسی به بازارهای غربی را محدود کرده است، هر دو کشور به دنبال راه های جایگزین برای تقویت بخش انرژی خود هستند.

روسیه با ذخایر عظیم نفت و گاز طبیعی خود، توسعه صنعت انرژی ایران، حمایت از اکتشافات، حفاری ها و زیرساخت ها را تقویت کرده است. به عنوان بخشی از توافق جدید، انتظار می‌رود چندین شرکت روسی سرمایه‌گذاری هنگفتی در بخش انرژی ایران داشته باشند که به مدرن‌سازی و گسترش قابلیت‌های ایران کمک می‌کند. مقامات ایرانی نسبت به چشم انداز این سرمایه گذاری ها به ویژه در زمینه افزایش تقاضای انرژی در آسیا ابراز خوش بینی کرده اند.

فراتر از نفت و گاز، 2 کشور برای تنوع بخشیدن به اقتصاد خود از طریق تامین بازارهای جدید در آسیا - به ویژه هند - همکاری می کنند تا با تقویت یکپارچگی بیشتر در اتحادیه اقتصادی اوراسیا (EAEU) وابستگی خود را به بازارهای غربی کاهش دهند. موقعیت راهبردی ایران، این کشور را به مسیر ترانزیتی کالا بین اروپا و آسیای مرکزی و تا چین و هند تبدیل کرده است.

یکی دیگر از ویژگی های تعیین کننده مشارکت ایران و روسیه، همکاری نظامی آنهاست. روسیه و ایران به مهم ترین تامین کنندگان تسلیحات یکدیگر، به ویژه در فناوری های پیشرفته نظامی مانند هواپیماهای بدون سرنشین تبدیل شده اند. 

یکی دیگر از ویژگی های تعیین کننده مشارکت ایران و روسیه، همکاری نظامی آنهاست. روسیه و ایران به مهم ترین تامین کنندگان تسلیحات یکدیگر، به ویژه در فناوری های پیشرفته نظامی مانند هواپیماهای بدون سرنشین تبدیل شده اند

عرضه پهپادهای ایران که در داخل جمهوری تاتارستان روسیه تولید می شود، به طور قابل توجهی روابط دو طرف را از نظر مالی و نظامی تقویت کرده است. در نتیجه، ایران خود را به‌عنوان یک قدرت منطقه‌ای قرار داده است که قادر به مقابله با تهدیدات در خاورمیانه، از جمله تهدیدات ناشی از مداخلات نظامی غرب و مقابله با تلاش‌های ایالات متحده برای محدود کردن توانایی ایران برای به دست آوردن نفوذ ژئوپلیتیکی در منطقه است.

این پیشبرد همکاری های نظامی و دفاعی بیشتر ایران و روسیه عمیقا برای غرب نگران کننده است. قرارداد اخیر ایران برای تامین پهپادهای پیشرفته شاهد-136 (که در روسیه با نام "گران-2" نیز شناخته می شود) و تسهیل ساخت آنها، روسیه را به ابزاری قدرتمند برای ایجاد وحشت در شهرهای اوکراین مجهز کرده است. 

اتکای مسکو به پهپادهای کم‌هزینه و کارآمد، همراه با تحریم‌های غرب که دسترسی به قطعات باکیفیت را پیچیده می‌کند، روسیه را به استفاده از این پهپادها در سراسر اوکراین و یا احتمالا در سایر مناطق اروپای شرقی و مناطق دوردست تر سوق خواهد داد. 

در حالی که اوکراین مدعی است انبارهای حاوی پهپادهای شاهد را در روسیه به آتش کشیده است، بعید است که این امر مانع از ساخت مداوم چنین پهپادهایی در ایران شود و از رشد اتحاد ایران و روسیه جلوگیری کند.

اما علیرغم وعده تعمیق همکاری، روابط ایران و روسیه بدون چالش نیست. اختلافات سیاسی داخلی در هر دو طرف، مشکلات اقتصادی ناشی از تحریم ها و جنگ و تفاوت در برنامه های بلندمدت ژئوپلیتیکی موانعی را برای پتانسیل کامل این مشارکت ایجاد کرده است. به عنوان مثال، اقدامات موازنه ساز روسیه با قدرت های غربی، به ویژه در مورد ایالات متحده، از نظر تاریخی باعث تنش با ایران، به ویژه در دوره های نزدیک شدن بین مسکو و واشنگتن شده است.

در گذشته، روابط دو کشور در لحظات تغییر سیاسی، مانند دوران ریاست "دمیتری مدودف"، زمانی که روسیه از تحریم های سازمان ملل متحد علیه ایران حمایت کرد، سرد شد. علاوه بر این، امتناع روسیه از تحویل سامانه دفاع موشکی اس-300 به ایران، روابط با تهران را تا زمانی که پوتین توافق را در سال 2015 تکمیل کرد، تیره‌تر کرد. این تنش‌های تاریخی نمونه‌های فراوانی را نشان می‌دهد که چرا هر دو دولت و ملت نسبت به موفقیت‌آمیز بودن چنین مشارکتی محتاط هستند. 

علاوه بر این، هر دو کشور با چالش‌های اقتصادی روبرو هستند که می‌تواند پایداری درازمدت مشارکت آنها را مختل کند. تحریم‌های اقتصادی بر توانایی روسیه برای سرمایه‌گذاری در ذخایر انرژی تاثیر گذاشته است، در حالی که اتکای ایران به صادرات انرژی، اقتصاد این کشور را در برابر نوسانات قیمت‌های جهانی نفت آسیب‌پذیر کرده است. علاوه بر این، ایران با تورم 35 درصدی مواجه است که توانایی کشور را برای توسعه قدرت اقتصادی فلج می کند. این چالش ها مستلزم آن است که هر دو کشور به دقت سیاست های اقتصادی و دیپلماتیک خود را دنبال کنند تا از تشدید آسیب پذیری های موجود جلوگیری کنند.

با نگاهی به آینده، احتمالا مشارکت نظامی ایران و روسیه با تاکید بر تلاش‌های متقابل ضد تروریسم، تضمین ثبات منطقه‌ای و همکاری بیشتر در زمینه تجارت تسلیحات تقویت خواهد شد. این امر نقشی اساسی در تقویت امنیت هر دو کشور و توانایی آنها برای اعمال نفوذ ژئوپلیتیکی بر خاورمیانه و فراتر از آن ایفا خواهد کرد. با این حال، آینده این رابطه در برابر روندهای بین المللی گسترده تر، از جمله پویایی قدرت در حال تحول بین ایالات متحده، روسیه و چین آسیب پذیر است.

کلید موفقیت اتحاد 2 کشور در نهایت در ایجاد تعادل بین اولویت‌های متنوع و اغلب متضاد، غلبه بر موانع داخلی و خارجی و تمرکز بر اهداف راهبردی  بلندمدت نهفته است.