پایتخت به روایت اولین‌هایش / از پیتزا داوود و رستوران مسلم تا تکیه نفرآباد و گورستان حسن‌آباد

به گزارش خبر فوری ، از 12 تا 18 مهرماه هفته تهران است و برنامه‌های متعددی به این مناسبت برگزار می‌شود. شاید اغراق نباشد اگر بگوییم در این سالها نسبت به گذشته تهران کم‌لطفی‌های بسیاری شده است. بسیاری ظاهر لوکس، مرکزیت تجاری و اهمیت سیاسی تهران را در نظر می‌گیرند اما توجهی به تاریخ تهران ندارند.

تهران یکی از شهرهای نسبتا قدیمی ایران و پر از آثار تاریخی و سنتی است، چراکه تقریبا از ابتدای تاسیسش (به عنوان شهر) پایتخت ایران بوده. تقریبا به همین دلیل، می‌توان تهران را (در کنار تبریز) شهر اولین‌ها بدانیم. پر واضح است که به علت مرکزیت سیاسی و اقتصادی تهران، عمده اولین پدیدارهای مدرن ابتدا در این شهر به وجود آمده و رشد کرده اند. در این گزارش به برخی از اولین مراکز و پدیدارهای کلان شهر تهران اشاره می‌کنیم.

اولین تکیه عزاداری تهران

تکیه نفرآباد ری، قدیمی ترین تکیه باقی مانده تهران امروز است. تکیه نفرآباد در محدوده شهرری امروزی در منطقه ۲۰، در محله ای به همین نام قرار گرفته است. خیمه سفید تکیه بزرگ و تاریخی نفر آباد بعد از سیصد و اندی سال هنوز هم در اول ماه محرم بالا می رود. در حدود ۴۰۰ سال پیش عده ای از نفرآبادی‌ها ستون خیمه ای را برای عزاداری سالار شهیدان برافراشتند که پس از گذشت سال های سال هنوز هم پابرجاست.

اولین پیتزافروشی تهران

دقیقا مشخص نیست اولین پیتزا فروشی تهران کجاست اما بسیاری معتقدند پیتزا داوود اولین رستورانی است که اختصاصا پیتزا می‌فروخته است. این رستوران کوچک داخل یک کوچه باریک در منطقه مرکزی تهران قرار دارد.

اولین بستنی فروشی تهران

بستنی اکبر مشتی تهران، اولین بستنی فروشی کشور بوده که بیشتر از ۷۰ سال پیش یعنی در سال ۱۳۱۸ هجری شمسی و در نزدیکی میدان معروف راه‌آهن راه‌اندازی شد. اکنون شعبات بسیاری از این بستنی فروشی در تهران وجود دارد اما شعبه اصلی اکبر مشتی همچنان در راه آهن فعال است.

قدیمی ترین فست فودی تهران

اولین ساندویچی تهران دقیقا مشخص نیست‌؛ چرا که با ورود فرهنگ مدرن به تهران و از دهه 50 ناگهان فست فودی‌های بسیاری در این شهر دایر شد. با این حال، می‌توان گفت که ساندویچ فریدون که خیلی ها آن را با نام فانتزی "فری کثیف" می‌شناسند یکی از اولینها است.

فری کثیف در خیابان نیلوفر منطقه ۷ شهرداری تهران قرار دارد که شب ها به خصوص عصرهای آخر هفته، مشتریان زیادی را به سمت خود می کشاند.

اولین رستوران‌های تهران

اغلب رستورانهای قدیمی تهران در مرکز شهر وبه خصوص اطراف بازار به وجود آمده اند. رستوران مسلم یکی از این رستوران‌هاست. گردن و ته چین رستوران مسلم در بازار تهران، یکی از نوستالژی‌های شکم‌گرد‌های حرفه ای پایتخت است. رستورانی که هنوز پس از سالها، مرام و منش و کیفیت خود را حفظ کرده و صف‌های طولانی روبروی این رستوران مطرح شهر، خود نشان دهنده ظرفیت کسب و کار پایدارش است.

رستوران البرز یکی دیگر از چلوکبابی های معروف تهران از پیش از انقلاب بوده و هیچ شعبه‌ای در تهران و ایران ندارد. اگر به خیابان سهروردی شمالی بروید، چلوکبابی البرز با همان تابلوی پیش از انقلاب خودنمایی می کند.

به جز این دو، رستوران نائب و شرف را هم می‌توان از اولین رستورانهای نیمه سنتی و مدرن تهران و قدیمی دانست.

اولین مسجد تهران

مسجد جامع بازار، کهن سال ترین مسجد تهران است که قدیمی ترین شبستان آن شاید بیش از حدود هزار سال عمر دارد که به شبستان آیت الله شاه آبادی معروف است. شبستان دوم آن، شبستان عتیق است که بیش از 700سال عمر دارد و شبستان گرم خانه که در طول قبل از انقلاب و در زمان طاغوت به عنوان گرم خانه بودند. این مسجد در خیابان 15خرداد قرار دارد.

اولین برجهای مسکونی تهران

احتمال زیادی وجود دارد که برج های دوقلوی سامان اولین برج مسکونی تهران باشند. در سال ۱۳۴۹ ساخت برج های سامان به پایان رسید. این برج ها از دو بلوک تشکیل شده است. هرکدام از بلوک‌ها شامل ۲۲ طبقه است. هرکدام از بلوک‌ها سه‌طبقه پارکینگ و مجتمع تجاری دارند. زیربنای در نظر گرفته‌شده برای بلوک اول بیشتر از بلوک دوم است. متراژ ۶۰۰ متری هر طبقه به ۴ یا ۷ واحد مسکونی تبدیل‌ شده و طبقه اول و آخر برج ها به‌صورت دوبلکس ساخته ‌شده است. ابتدا بنا بود تا بلوک اول تجاری و بلوک دوم مسکونی باشد اما بعدها کاربری هر دو بلوک مسکونی شد.

اولین گورستانهای تهران

تا پیش از ناصر الدین شاه، گورستان تهران در میدان حسن‌آباد فعلی در منطقه‌ 12 و بیرون شهر بود و به جای ایستگاه آتش‌نشانی کنونی، نخستین گورستان تهران جا خوش کرده بود. معروف‌ترین چهره عهد قاجار که در این گورستان به خاک سپرده شد، پهلوان اکبر خراسانی بود که در سال‌1348 که خیابان را تعریض کردند، سنگ قبرش هویدا شد. آن زمان بنا بود در محل قبر به یاد پهلوان اثر نمادینی از کشتی پهلوانی و ورزش باستانی قرار دهند که این طرح عملی نشد و به دست فراموشی سپرده شد.

بعد از این قبرستان می‌توان از ابن بابویه شهرری نام برد. ابن‌بابویه نخستین گورستان شهرری و دومین گورستان تهران است که بسیاری از مشاهیر ایران در آن دفن هستند. نام این گورستان برگرفته از نام محمد‌بن‌بابویه معروف به شیخ صدوق، یکی از فقها و دانشمندان شیعه است که آرامگاه او در آنجا واقع شده‌است. براساس گزارش‌ها و مستندات تاریخی، پیش از زمان ناصرالدین‌شاه، گورستان ابن‌بابویه کشتزار و باغ بسیار وسیعی بوده است اما در پی کشف جسد سالم فردی در سردابی زیر آن باغ و به دست آمدن سنگی درون سرداب که آشکارا نشان می‌داد که پیکر از آن شیخ صدوق است که بیش از 800‌ سال پیش از تاریخ کشف، درگذشته است، بی‌درنگ بقعه‌ای بر آن مزار احداث کرده‌اند.

اولین بیمارستان تهران

بیمارستان سینا اولین بیمارستان تهران است. بعد از مراجعت ناصرالدین شاه از سفرهای اروپایی که به شدت تحت تاثیر پیشرفت های صنعتی اروپا قرار گرفته بود، با مشاهده بیمارستان های فرنگی دستور داد تا مریضخانه ای به سبک اروپایی در دل شهر تهران دایر کنند که در واقع آغازی برای گسترش علم طب شناسی شد. مشیرالدوله صدراعظم وقت، علی قلی میرزا اعتضادالسلطنه و ناظم الاطبا نفیسی (پزشک و مولف فرهنگ بزرگ فارسی به فارسی) مامور انجام این کار شدند. مریضخانه موردنظر در سال ۱۲۵۱ ه.ش با نام «مریضخانه دولتی» با ۴۰۰ تخت با سه ساختمان مجزا در خیابان امام خمینی (سپه سابق) نرسیده به میدان حسن آباد (هشت گنبد) تاسیس شد. به گفته قدیمی ترین پرستار بیمارستان براساس اسناد موجود در یکی از ساختمان های بیمارستان در یک سال اول تاسیس بیش از ۲۵۰۰ بیمار، معالجه شدند.

اولین سالن سینمای تهران

اولین سالن سینما در تبریز تاسیس شد. سینما «سولی» را کاتولیک ها زمستان 1279 در تبریز راه اندازی کردند. این سینما صد نفر ظرفیت داشت و روزی یک بار فیلم نمایش می داد. اولین سینمای تهران هم سینما گراند هتل در خیابان لاله زار بود. بسیاری از سینماها و تئاترهای تهران پیش از انقلاب در خیابان لاله‌زار قرار داشتند. زمانی حدود پانزده سینما در این خیابان بود.

حالا اما سینماها تخریب شده‌اند؛ یا پاساژ‌های مختلف جای آن‌ها را گرفته‌اند یا ساختمان آنها در هیاهوی بازار لوازم الکتریکی به دست فراموشی سپرده شده است.

"رادیو سیتی" که ۴۰ سال پیش اولین فیلم سه بعدی را در ایران نمایش داد دیگر سینمای قدیمی تهران است. این سینما اوایل انقلاب سال ۵۷ به آتش کشیده شد. طراح این سینما حیدر غیابی، از پیشگامان معماری نوین ایران بود.

اولین تماشاخانه تهران

تماشاخانه سنگلج قدیمی‌ترین سالن‌نمایش تهران است که در محله سنگلج، در خیابان بهشت و در ضلع جنوبی پارک شهر قرار دارد. تماشاخانهٔ سنگلج در اوایل دههٔ ۱۳۴۰ با زیربنای ۱۰۳۴ مترمربع و در کنار باغ سنگلج توسط مهندس بابائیان ساخته شد و به وزرات فرهنگ و هنر وقت واگذار شد. این تماشاخانه که در ابتدا ۲۵ شهریور نام داشت، در مهرماه سال ۱۳۴۴ همراه با اولین جشنواره نمایش‌های ایرانی افتتاح شد و همین زمان بود که پهلوان اکبر می‌میرد در این تماشاخانه به نمایش درآمد.

اولین دبیرستان تهران

دبیرستان ماندگار البرز که به کالج آمریکایی ها شناخته شده، از دبیرستان‌های قدیمیِ شهر تهرانِ که جزء نخستین نمادهای آموزشی جدید در ایران هم هست. این دبیرستان به خاطر نمای رشته کوه البرز که درست پشت ساختمانش قرار گرفته، البرز نامیده شده است.

افراد سرشناس و مشهوری از این مدرسه فارغ التحصیل شده اند. از جمله همایون خرم، صادق چوبک، عادل فردوسی پور و جمشید مشایخی.

قدیمی‌ترین نانوایی تهران

قدیمی ترین نانوایی در محله تجریش (تهران) قرار دارد. تاريخ اين عكس در گذر چهارراه حسابي به سال 1337 برمي‌گردد. شاطر نانوايي «ابوالفضل آقابزرگي» بود كه شهيد شده و اكنون خياباني به نام اين شاطر خوشنام نامگذاري شده است. اين نانوايي بعد از واقعه سيل تجريش، شلوغ‌تر از هميشه شد و اهالی باید ساعت‌ها در صف مي‌ايستادند تا بتوانند نان بخرند.

38