تهران چگونه از روستایی کوچک به یک کلان شهر تبدیل شد؟/ مروری بر فلسفه‌ی نامگذاری برخی خیابانهای تهران

به گزارش خبر فوری ، امروز۱۴ مهرماه مصادف با روز تهران است. این روز به همت شورای شهر تهران در سال ۹۵ انتخاب شد. فلسفه نامگذاری این روز به روز تهران این است که 111 سال پیش، تقریبا یکسال و سه ماه پس از امضای فرمان مشروطیت ایران توسط مظفرالدین شاه قاجار، متمم قانون اساسی مشروطه در 14 مهرماه 1286 شمسی به امضای محمدعلی شاه قاجار رسید. طبق اصل چهارم این متمم، طهران رسما به عنوان پایتخت ایران انتخاب شد.

مروری بر تاریخ تهران، از یک ده کوچک تا یک کلان شهر

تهران در گذشته یکی از روستاهای ری بوده‌است. ری به عنوان مادر تهران یکی از شهرهای قدیمی و باستانی است. پیشینهٔ سکونت در ری به ۵۰۰۰ سال پیش از میلاد بازمی‌گردد. تهران برای نخستین بار در یکی از نوشته‌های تئودوسیوس یونانی در حدود اواخر سده دوم پیش از میلاد به عنوان یکی از توابع ری ذکر شده‌است. با کشف اجسادی مربوط به ۷۰۰۰ سال پیش در محله مولوی تهران، حدس زده می‌شود که قدمت تهران هم احتمالا به اندازه ری است.
ری به عنوان یک شهر بزرگ از دیرباز مورد توجه دشمنان مختلف بوده است. افراد مختلف و مشهور ری پس از غارت و تصرف شهر توسط دشمنان غالبا به تهران پناه می‌آوردند. تهران به واسطه برخورداری از حفره‌های زیر زمینی و مواضع طبیعی فراوان و دشواری نفوذ در آن‌ها، پناهگاه خوبی برای دولت مردان و دیگر سرشناسان ری بود که احتمالاً مورد پیگرد بوده اند.
نخستین بار، شاه طهماسب اول صفوی در ۹۱۶ شمسی هنگام گذر از تهران باغ و بوستان فراوان این شهر را پسندید و دستور داد تا بارو و خندقی به دورش بکشند و این روستا را به تفرجگاه خود تبدیل کرد. باروی شاه طهماسب که ۱۱۴ برج به عدد سوره‌های قرآن و چهار دروازه رو به چهار سوی دنیای پیرامون داشت، از شمال به میدان توپ‌خانه و خیابان سپه، از جنوب به خیابان مولوی، از شرق به خیابان ری و از غرب به خیابان وحدت اسلامی (شاپور) محدود می‌شد.
اما در زمان قاجار بود که تهران تبدیل به یک شهر بزرگ شد. آغا محمدخان قاجار در نوروز ۱۱۶۴ شمسی برای اولین بار تهران را به پایتختی برگزید و در همین شهر هم تاج‌گذاری کرد. با گزینش این شهر به پایتختی روند گسترش آن متحول شد و در مدّت ۲۲۰ سال جمعیّت آن از حدود ۱۵۰۰۰ نفر در سال ۱۱۶۴ شمسی به بیش از ۷ میلیون نفر در سال ۱۳۸۴ رسید و وسعتش از حدود ۴٫۴ کیلومتر مربّع به بیش از ۷۳۰ کیلومتر مربّع افزایش یافت.
تهران از زمان قاجار تا کنون پیشرفت بسیاری یافته است. وسعت و جمعیت این شهر چند برابر شده است و یکی از بزرگترین و پرجمعیت‌ترین شهرهای جهان است.

برخی نکات جالب تاریخی درباره تهران

۱. تهران یکی از روستاهایی بود که علی رغم وسعت و جمعیت کمش در برابر حملهٔ افغان‌ها (پشتون‌ها) در زمان صفویه ایستادگی زیادی کرد و به همین خاطر آن‌ها پس از تصرف تهران این روستا را ویران کردند و باغ‌ها و تاکستان‌های آن را از میان بردند.
۲. در زمان نادرشاه، تهران دوباره نام و نشانی یافت و در همین شهر بود که نادرشاه رهبران بزرگ شیعه و سنی را گرد هم آورد و پیشنهاد اتحاد اسلامی و رفع اختلاف‌ها را به آن‌ها داد.

۳. در سال ۱۹۴۳ تهران محلّ برگزاری یکی از حوادث مهم تاریخ بود. کنفرانس تهران با شرکت چرچیل، روزولت و استالین از ۶تا ۹ آذرماه ۱۳۲۲ (۲۸ نوامبر تا اول دسامبر ۱۹۴۳) به صورت سرّی و محرمانه درسفارت شوروی در تهران، پایتخت ایران برگزار شد.
مسایل اصلی که به نتیجه رسید شامل تاریخ و ابعاد پیاده شدن نیروهای بریتانیایی و آمریکایی در فرانسه و حمله تهاجمی نیروهای روسی در ارتباط با آن، منابع اختصاص یافته به جبهه‌های ایتالیا، بالکان و برمه که چرچیل نمی‌خواست مورد غفلت قرارگیرند، بود.

فلسفه‌ی نامگذاری برخی خیابانهای تهران: از سید خندان تا چاله میدان

فلسفه نامگذاری بسیاری از محلات تهران جالب است. در زیر به نام برخی از این محلات اشاره می‌کنیم:

سید خندان

سیدخندان پیرمردی دانا بوده که پیش گویی های او زبانزد مردم در سی یا چهل سال پیش بوده است. دلیل نامگذاری این منطقه نیز احترام به این پیرمرد بوده است که گویا در این منطقه می‌زیسته است.

شهرک غرب

دلیل اینکه این محله به نام شهرک غرب معروف شد ساخت مجتمع های مسکونی این منطقه با طراحی و معماری مهندسان آمریکایی و غربی و به مانند مجتمع های مسکونی آمریکایی بوده و در گذشته نیز محل اسکان بسیاری از خارجی ها بوده است. بهدهمین دلیل این منطقه را شهرک غرب می‌نامند

آجودانیه

آجودانیه در شرق نیاوران قرار دارد و تا اقدسیه ادامه پیدا می کند. آجودانیه متعلق به رضاخان اقبال السلطنه وزیر قورخانه ناصرالدین شاه بوده، او ابتدا آجودان مخصوص شاه بوده است.

جماران

زمین های جماران متعلق به سید محمد باقر جمارانی از روحانیان معروف در زمان ناصر الدین شاه بوده است.

برخی از اهالی معتقدند که در کوه های این محله از قدیم مار فراوان بوده و مارگیران برای گرفتن مار به این ده می آمدند و دلیل نامگذاری این منطقه نیز همین بوده است و عده ای هم معتقدند که جمر و کمر به معنی سنگ بزرگ است

و چون از این مکان سنگ های بزرگ به دست می آمده است، آنجا را جمران، یعنی محل به دست آمدن جمر نامیده اند.

کامرانیه

زمین های این منطقه ابتدا به میرزا سعیدخان، وزیر امور خارجه تعلق داشت و سپس کامران میرزا پسربزرگ ناصرالدین شاه، با خرید زمین های حصاربوعلی، جماران و نیاوران، اهالی منطقه را مجبور به ترک زمین ها کرد و سپس آنجا را کامرانیه نامید.

نیاوران

نام قدیم این منطقه گردوی بوده است. برخی معتقدند در زمان ناصرالدین شاه نام این ده به نیاوران تغییر کرده است

به این ترتیب که نیاوران مرکب از "نیا" (حد، عظمت و قدرت) "ور" (صاحب) و "ان" علامت نسبت است و در مجموع یعنی کاخ دارای عظمت.

ونک

نام ونک تشکیل شده است از دو حرف (ون) به نام درخت و حرف (ک) که به صورت صفت ظاهر می شود.

پل چوبی

قبل از این که شهر تهران به شکل امروزی خود درآید، دور شهر دروازه هایی بنا شده بود تا دفاع از شهر ممکن باشد.

یکی از این دروازه ها، دروازه شمیران بود با خندق هایی پر از آب در اطرافش که برای عبور از آن، از پلی چوبی استفاده می شد. امروزه از این دروازه و آن خندق پر از آب اثری نیست، اما این محل همچنان به نام پل چوبی معروف است.

شمیران

نظریات مختلفی درباره این نام شمیران وجود دارد. یکی از مطرح ترین دلایل عنوان شده ترکیب دو کلمه سمی یا شمی به معنای سرد و «ران» به معنای جایگاه است.

در واقع شمیران به معنای جای سرد است. به همین ترتیب نیز تهران به معنای جای گرم است. همچنین در نظریه دیگری به دلیل وجود قلعه نظامی در این منطقه به آن شمیران می گفتند و همچنین برخی نیز معتقدند که یکی از نه ولایت ری را شمع ایران می گفتند که بعدها به شمیران تبدیل شده است.

گیشا

نام گیشا که در ابتدا کیشا بوده است برگرفته از نام دو بنیانگذار این منطقه (کینژاد و شاپوری) است.

منیریه

منیریه در زمان قاجار یکی از محله های اعیان نشین تهران بوده و گفته شده نام آن از نام زن کامران میرزا، یکی از صاحب منصبان قاجر، به نام منیر گرفته شده است.

پل رومی

پل رومی در واقع پل کوچکی بوده که دو سفارت روسیه و ترکیه را به هم متصل می کرده است. عده ای هم معتقدند که نام پل از مولانا جلال الدین رومی گرفته شده است.

درکه

اگرچه هنوز دلیل اصلی نامگذاری این محل مشخص نیست اما برخی آن را مرتبط به نوعی کفش برای حرکت در برف که در این منطقه استفاده می شده و به زبان اصلی «درگ» نامیده می شده است دانسته اند.

نازی‌آباد

نام‌گذاری این محله به ساخته شدن بخشی از آن به نام چهارصد دستگاه توسط آلمانی‌ها طی جنگ جهانی دوم نسبت داده می‌شود. از آنجا که در آن هنگام ایرانیان تمام آلمانی‌ها را نازی می‌گفتند این محله نیز به نام نازی آباد مسمی شد. روایت ضعیف دیگری علت این نام را این می‌داند که زمین‌های این محله در زمان قاجار متعلق به یکی از زنان قاجار به نام نازخاتون بوده‌ است.

خیابان ویلا

خیابان ویلا، حد فاصل انقلاب و کریم‌خان‌، یکی از قدیمی‌ترین خیابان‌های تهران است که از جمله مناطق اعیان‌نشین تهران محسوب می‌شده است‌. این خیابان به علت داشتن ویلاهای بزرگ و متعدد چنین نامی داشته است‌. نام این خیابان بعد از انقلاب به استاد نجات‌اللهی تغییر یافت. کامران نجات‌اللهی از استادان دانشگاه بود که در جریان تحصن دانشجویان در بهمن ماه سال ۱۳۵۷، در بالکن ساختمان وزارت علوم در این خیابان هدف گلوله سربازان قرار گرفت.

چاله میدان

چاله میدان از محله‌های قدیم تهران بود. این محل نیز که قبلا در دوره صفویه خاک آن را به مصرف حصارکشی تهران رسانده بودند، وضعی تقریبا مشابه چاله حصار داشت و محل تخیله زباله تهران به حساب می‌آمد. این چاله تا مدت‌ها مکان امنی برای خلافکاران بود تا این که بعدها میدانی در آنجا احداث شد و به چاله میدان معروف شد.

یافت آباد

پس از فتح شیراز به دست آغامحمد خان قاجار، لطفعلی خان زند آخرین پادشاه سلسه زندیه به تهران منتقل و به دستور آغا محمدخان کشته و در کاخ گلستان تهران به خاک سپرده شد. پس از آن خانواده سلطنتی زند نیز به یافت آباد کنونی در تهران منتقل شدند تا جهت جلوگیری از کودتا تحت مراقبت قرار گیرند. آنها در قلعه‌ ای قدیمی زندانی بودند تا در سال‌های بعد در اطراف آن منطقه سکنی گزیدند.

نام یافت آباد ظاهرا اولین بار توسط آن خانواده به این مکان اطلاق شده است.

در رابطه با مالکیت یافت آباد ما بین خوانین یافت آباد و عبدالحسین میرزا فرمانفرما معروف به شازده فرمانفرما از شاهزادگان صاحب نفوذ قاجار اختلاف وجود داشت که در نهایت پس از نزاعی طولانی و خشونت‌بار که گاهی به تیراندازی و کشته شدن از طرفین می‌انجامید، با رای دادگاه مالکیت یافت آباد به خوانین زند رسید.

پل چوبی

قبل از اینکه شهر تهران به شکل امروزی خود درآید، دور شهر دروازه‌هایی بنا شده بود تا دفاع از شهر ممکن باشد. یکی از این دروازه‌ها، دروازه شمیران بود با خندق‌هایی پر از آب در اطرافش که برای عبور از آن‌، از پلی چوبی استفاده می‌شد. امروزه از این دروازه و آن خندق پر از آب اثری نیست‌، اما این محل همچنان به نام پل چوبی معروف است.

لاله زار

لاله‌زار باغی بود بین خیابان لاله‌زار و میدانی در متمم خیابان اسلامبول و خیابان ماشین که حال اکباتان نام نهاده‌اند قسمت شرقی آن را باغ وحش می‌گفتند حال همه عمارت شده‌است خیابان لختی (سعدی) آن دو قسمت را از هم جدا کرده‌است ناصرالدین شاه لاله‌زار را به نود هزار تومان فروخت تولوزان التماس‌ها کرد که نگاه بدارند که سبب لطافت هوای شهر است نشنیدند در تابستان خیابان لاله‌زار هوای خنک بسیار خوبی داشت در آن اوقات که خیابان خوش هوا و روح‌افزا بود اهالی کمتر استفاده میکردند اینک که هوای آن خیابان باطناً و ظاهراً کثیف و موذی است محل توجه و ازدحام خلق است.

38