مردان صاحبان اصلی فضاهای شهری هستند
استانداردهای کالبدی شهر در عرصه عمومی مناسب مردان است و این ویژگی‌های شهر همگی از مظاهر تفوق ارگونومی مردانه در شهرسازی است و این تفکر را القا می‌کند که مردان صاحبان اصلی فضاهای شهری‌اند.
زهرا نژادبهرام عضو شورای اسلامی شهر تهران در نشست «جنسیت و فضای شهری» که توسط مدیریت مطالعات اجتماعی مرکز مطالعات و برنامه‌ریزی شهر تهران در دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه تهران برگزار شد، بر ضرورت نگاه متفاوت به شهر و فضاهای شهری تأکید کرد و گفت: شهروندان به عنوان کاربران تأثیرگذار می‌بایست در فضاهای شهری تغییر ایجاد کنند؛ این در حالی است که شاید هدف کارفرما و ایجاد کننده کاربری خاصی باشد ولی شهروندان باید آن را در جهت منفعت خود عوض نمایند.
وی، انفعال‌ناپذری کاربران را اینگونه تصریح کرد که فضا فقط سازه نیست و استفاده کنندگان از آن فضا سهم مهمی در تشکیل و معنا بخشی به آن دارند.
نژادبهرام، به صورت بندی ارائه شده از سوی میشل فوکو در خصوص قدرت اشاره و تأثیر فضا بر مصرف کنندگان را از این نگاه مورد بررسی قرار داد و گفت: فردی که در برابر قدرت قرار می‌گیرد در یک رابطه خطی یک طرفه است در حالی که لزوما فضا مختص کالبد نیست و نباید تسلطی بر شهروندان داشته باشد.
عضو شورای اسلامی شهر به جنبش‌های مختلف زنان در ایران و سایر کشورها نیز اشاره کرد و ادامه داد: ما باید به این باور برسیم که فضاهای شهری می‌تواند برای مردان جوان و سالمند به اندازه زنان خطر آفرین باشد.
نژاد بهرام «تهران؛ شهری برای همه» را ناشی از این تفکر دانست و گفت: فضاهای شهری باید طوری طراحی شود که کالبد در اختیار همه کاربران باشد و برای تحقق این مهم باید دانش و آگاهی لازم در اختیار شهروندان قرار گیرد و معناسازی جدیدی از روابط قدرت و آنچه می‌توانیم و می‌خواهیم در شهر ارائه شود.
این دانش آموخته علوم سیاسی در بخش دیگری از سخنانش بر ضرورت ایمن‌سازی شهر فارغ از هرگونه نگاه جنسیتی تأکید کرد و افزود: شهر نباید ناتوان از ارائه خدمت به گروه‌های مختلف شهروندان اعم از کودک، سالمند، کم‌توان، زنان و... باشد. ضمن آنکه نباید نگاه تقسیم‌بندی شده به گروه‌های مختلف داشت و به بهانه ایجاد امنیت آن‌ها را از دیگر گروه‌ها جدا کرد. ساخت فضاهای ویژه بانوان مانند بوستان زنان و ... باعث مشروعیت بخشی به نگاه‌های تفکیک کننده است.
مردان صاحبان اصلی فضاهای شهری‌اند
در ادامه این جلسه شیرین احمدنیا دانشیار جامعه‌شناسی دانشگاه علامه طباطبایی تفکیک جنسیتی را پدیده‌ای جهانی معرفی کرد و گفت: در جوامع دیگر هم برای حضور زنان مکان‌های خصوصی تعریف شده است و این نگاه به ویژه در جوامع سنتی شدیدتر است به طوری که هرگونه حضور زنان در جوامع از این دست باید در معیت مردان تعریف شود.
وی با نقد این رویکرد به تبعات منفی آن اشاره کرد و افزود: طرد شدن زنان، فرودست شدن و تحدید تحرک فضایی آن‌ها از تبعات این رویه است که فضای تعلق و عدم تعلق را بازسازی می‌کند بدین معنی که زنان متعلق به فضای خصوصی و فضاهای عمومی در مالکیت مردان هستند؛ این نگاه ایدئولوژیک بوده و با واقعیت امروز مطابقت ندارد.
احمدنیا با بیان اینکه زنان در برخی از فضاها غیرخودی و بیگانه تلقی می‌شوند، گفت: حضور زنان در این اماکن همراه با احساس گناه است و آن‌ها به واسطه حضور در چنین فضاهایی خود را مستوجب انواع آسیب‌ها همراه با ترس و ناامنی می‌دانند. بروز انواع خشونت‌ها مانند تعرض در وسایل حمل و نقل عمومی و متلک‌ها از نمودهای بیرونی این نوع تفکر است.
عضو هیات مدیره انجمن جامعه‌شناسی استانداردهای کالبدی شهر در عرصه عمومی را مناسب مردان ارزیابی و خاطر نشان کرد: کم توجهی به پیاده‌روها، ساخت پل‌های غیرمکانیزه و ... همگی از مظاهر تفوق ارگونومی مردانه در شهرسازی است که این تفکر را القا می‌کند که مردان صاحبان اصلی فضاهای شهری‌اند.
احمدنیا به برخی از اقدامات بین‌المللی برای ایجاد تغییر روند موجود ناشی از احساس فردوستی و تبعیض زنان در عرصه¬های عمومی اشاره کرد و افزود: از جمله این اقدامات برنامه عمل جدید اتحادیه اروپا در سال 2018 است که با هدف شناسایی شیوه¬های سیاست‌گذاری برای کاهش نابرابری‌های زنانه و مردانه تدوین شده است. تسهیل مشارکت زنان در شوارهای محلی، تخصیص ساعات ورزشی با اولویت به تیم¬های زنان و تخصیص برنامه¬ها تا نزدیک به 50 درصد به هنر زنان از جمله این موارد است.
وی بر ضرورت حساسیت جنسیتی در سیاست‌گذاری شهری برای کاهش نابرابری تأکید و تصریح کرد: همواره در برنامه‌ریزی و طراحی شهری غلبه با مردان بوده، در نتیجه ملاحظات جنسیتی نیازمند بازنگری جدی برای تغییر است.
گفتمان‌های مدرن؛ راهکار کاهش ترس از جرم
در ادامه این نشست آسیه موسی‌زاده پژوهشگر حوزه اجتماعی به ارائه دستاوردهای طرح پژوهشی «جنسیت و ترس از جرم در شهر تهران» پرداخت و گفت: کیفیت زندگی زنان در شهر به دلیل برخی از اقدامات مقابله‌ای ناشی از ترس از جرم کاهش می‌یابد که همراه داشتن یک فرد برای حفظ امنیت و یا حضور در ساعت‌های مشخصی در فضاهای شهری از جمله این موارد است.
وی ترس از وقوع جرم را یک مسأله اجتماعی دانست و گفت: متأسفانه زنان در واکنش به این پدیده اجتماعی به میزان بسیار زیاد عاملیتشان را کاهش می‌دهند.
موسی‌زاده ترس از وقوع جرم را برساخته اجتماع دانست و افزود: این پدیده ناشی از مسائل فیزیکی و محیطی نیست و بیشتر شکل فرهنگی دارد و راهکار آن نیز بهره‌مندی از گفتمان‌های مدرن است که به رفتارهای تسهیل‌گرایانه منجر می‌شود.
در انتهای این نشست مائده قرشی مدیر مطالعات و برنامه‌ریزی اجتماعی و فرهنگی مرکز مطالعات با بیان این مطلب که فضا و جنسیت با یکدیگر پیوند وثیقی دارند به‌گونه‌ای که این ارتباط موجب تعریف نقش‌ها و تحدید زنان و مردان در فضاهای شهری می‌شود، گفت: در حال حاضر به دلیل غفلت از الزامات طراحی فضا و عدم توجه به نیازهای فرهنگی احساس امنیت در فضاهای عمومی در بین اقشار مختلف شهروندی کاهش یافته است.
قرشی در جمع‌بندی مسائل اصلی مطرح شده در جلسه و تأثیر جنسی‌نگری فضاهای شهری در عرصه‌های عمومی گفت: برخلاف تفکیک جنسیتی اجباری که دسترسی زنان به عرصه‌های عمومی را کاهش می‌دهد امنیت‌بخشی به فضاهای شهری فرصت‌های خوبی را برای هویت بخشی و ورود زنان به عرصه‌های مدنی در اختیار بانوان قرار می‌دهد.
منبع: مهر
1981
