دارو‌هایی که از اعماق آب‌ها می‌آیند!

پژوهشگران حوزه پزشکی در تلاش برای بهبود سلامتی انسان، توجه خود را بهاقیانوس‌ها معطوف داشته‌اند، زیرا باور دارند که ممکن است اقیانوس‌ها، منبع مناسبی برای مبارزه با بیماری‌ها باشند.

اقیانوس‌ها، بیش از دو سوم زمین را پوشش می‌دهند، اما اطلاعات انسان در مورد اقیانوس‌ها، بسیار کمتر از اطلاعات آن‌ها در مورد سطح ماه است. حیوانات، گیاهان و میکروب‌های دریایی، نمونه‌های بارز موجوداتی هستند که می‌توانند از خود محافظت کنند؛ در نتیجه دانشمندان مشتاق هستند در مورد این موجودات، اطلاعات بیشتری داشته باشند.

دلایل بسیاری در مورد این موضوع وجود دارد که چرا دریاها، مجموعه متفاوتی از مولکول‌ها را در بر دارند. موجوداتی مانند اسفنج‌ها و مرجان‌ها، سخت پوست هستند و می‌توانند در شرایط ناملایم دوام بیاورند، اما حیواناتی که در دریا‌ها ساکن هستند و پوست سختی هم ندارند، مجبور هستند روش‌های دیگری برای دفاع از خود داشته باشند.

سیستم ایمنی موجودات دریایی، نسبتاً ابتدایی است و برخی از آن‌ها در سکونت‌گاه‌های شلوغی مانند تپه‌های مرجانی زندگی می‌کنند؛ در نتیجه دفاع از خود برای آنها، یک کار تمام‌وقت به شمار می‌رود. موجودات ساکن اقیانوس باید برخی ارگانیسم‌ها را جذب و ارگانیسم‌های دیگر را دفع کنند. آن‌ها باید با تولید و رها کردن اسپرم در محیط اطراف، به تولید مثل نیز بپردازند. انجام دادن همه این اقدامات، به مولکول‌های زیستی فعال نیاز دارد.

حیوانات و گیاهانی که ساکن اقیانوس هستند، در میان باکتری‌ها، قارچ‌ها و ارگانیسم‌های دیگری زندگی و شنا می‌کنند که می‌توانند آن‌ها را به وعده غذایی یا سکونتگاه خود تبدیل کنند. وجود تهدید‌های گوناگون موجب می‌شود که تکامل به سرعت بهبود یابد.

اقیانوس‌های باستانی

علاقه پژوهشگران حوزه پزشکی به دریا، موضوع جدیدی نیست. نخستین شواهد مربوط به استفاده انسان از اقیانوس، به حدود ۲۹۵۳ سال پیش از میلاد مسیح باز می‌گردد. این شواهد نشان می‌دهند که انسان‌ها در این دوره، دارو‌هایی را به کار می‌بردند که با استفاده از ماهی‌ها ابداع شده بودند.

در سال ۱۹۵۰ میلادی، "ورنر برگمان" (Werner Bergmann)، شیمیدان آلمانی، نوکلئوزید‌های به دست آمده از گونه‌ای اسفنج دریایی موسوم به "Cryptotethya crypta " را مورد بررسی قرار داد. این ترکیب به خاطر داشتن مواد آنتی‌باکتریال، به ابداع نسل جدیدی از دارو‌ها برای درمان عفونت منجر شد.

در سال‌های اخیر نیز دارو‌های به دست آمده از اقیانوس‌ها، بار دیگر توجه پژوهشگران را به خود جلب کرده‌اند.

حلزون دریایی

نوعی حلزون دریایی موسوم به "Conus magus" که نوع کوچکی از این جانور است، سمی کشنده دارد که از آن برای از بین بردن ماهی‌ها استفاده می‌کند، اما این سم، توانایی کشتن انسان را نیز دارد.

پزشکان از این حلزون، نوعی ترکیب شیمیایی موسوم به "زیکونوتید" (Ziconotide) به دست می‌آورند که مانند آرام‌بخش عمل می‌کند و ۱۰۰۰ برابر قوی‌تر از مورفین است. از این ترکیب، معمولاً برای آرام کردن درد‌های مزمن ناشی از سرطان، اچ. آی. وی مرحله سه و اختلالات عصبی خاص استفاده می‌شود.

نکته مهم در مورد زیکونوتید این است که مصرف بلند مدت آن، منجر به اعتیاد نمی‌شود. از آنجا که این ترکیب فقط در صورتی کارایی دارد که مستقیماً به ماده نخاعی برسد، پزشکان آن را فقط در مواردی استفاده می‌کنند که از روش‌های درمانی دیگر قطع امید کرده باشند.

ماهی انگلی

پژوهشگران در سال‌های اخیر، مولکول‌هایی را که از نوعی ماهی انگلی موسوم به "مکنده‌ماهی" (Lamprey) استخراج می‌شوند، مورد بررسی قرار داده‌اند. آن‌ها دریافتند که این ماهی‌ها، یک موتیف ساختاری پروتئین موسوم به "گیرنده‌های لنفوسیت متغیر" (VLRs) را در خود دارند. پژوهشگران باور دارند لنفوسیت متغیر این مولکول‌ها می‌تواند به عبور مواد شیمیایی از میان سد خونی مغزی و هدایت آن‌ها به سوی مغز کمک کند؛ در نتیجه شاید بتوان بیماری‌های خاص مانند سرطان مغز و سکته مغزی را با استفاده از این شیوه جدید درمان کرد.

دانشمندان سالانه حدود ۱۰۰۰ نوع ترکیب جدید را در اقیانوس‌ها کشف می‌کنند که ساختار بیشتر آن‌ها جدید، پیچیده و متنوع است. بسیاری از این ترکیبات می‌توانند نقش مهمی در درمان بیماری‌ها داشته باشند.

منبع: باشگاه خبرنگاران

1980