خرافه نحسی "جمعه سیزدهم" از کجا سرچشمه گرفت؟

در خیلی از داستان‌ها، روایت‌های قدیمی، فیلم‌ها و آثار هنری روز جمعه سیزدهم ماه روزی بدشگون لقب داده شده است. قرن‌هاست که مردم این روز را بد یمن و نحس می‌دانند. اما خرافه جمعه نحس ۱۳‌ام از کجا سرچشمه می‌گیرد؟

مردم در قرن ۱۹ میلادی می‌گفتند که یهودا، یکی از حواریون مسیح که بعدا به او خیانت کرد، بسیار دیر بر سر میز "شام آخر" مسیح حاضر شد و سیزدهمین نفری بود که پشت میز قرار گرفت. کاتولیک‌ها همچنین معتقدند که مسیح در یک روز جمعه به صلیب کشیده شد. لئوناردو داوینچی در تابلوی معروف "شام آخر" خود این صحنه را استادانه ترسیم کرده است.

یکی از داستان‌های اسطوره‌ای رایج وایکینگ‌ها که در آن همچنین از عدد ۱۳ به عنوان عددی نحس یاد شده، با لوکی، یکی از ایزدان اساطیر اسکاندیناوی سر و کار دارد. لوکی قتل بالدر یکی از محبوبترین خدایان را برنامه‌ریزی می‌کند و به همین دلیل توسط خدایان دیگر محکوم می‌شود.

دن براون در کتاب پرفروش "رمز داوینچی" روز جمعه ۱۳ اکتبر سال ۱۳۰۷ را سرآغاز شروع خرافات امروزی می‌داند. در آن روز شوالیه‌های معبد به دستور فیلیپ چهارم، پادشاه فرانسه به اتهام بدعت‌گذاری در دستگاه تفتیش عقاید دستگیر شدند و در نهایت به قتل رسیدند.

در قرن ۱۹ میلادی هِنری ساترلند ادواردز، خبرنگار بریتانیایی خرافه "جمعه ۱۳ نحس" را زنده کرد. او در زندگی‌نامه‌ای که در سال ۱۸۶۹ در مورد آهنگساز ایتالیایی جواکینو روسینی تألیف کرد، نوشت: «او هم همانند بسیاری از ایتالیایی‌ها روز جمعه و عدد ۱۳ را نحس می‌دانست. واقعا نکته قابل تأملی است که خودش هم روز جمعه ۱۳ نوامبر از دنیا رفت.»

توماس دبلیو. لاوسون، میلیونر آمریکایی با رمانش به نام "جمعه، سیزدهم" که سال ۱۹۰۷ چاپ شد در رواج خرافه جمعه نحس ۱۳ نقش داشت. داستان این رمان از این قرار است که یک کارگزار بورس تصمیم می‌گیرد تا در یک جمعه‌ی سیزدهم ماه وال‌استریت را فلج کند. جالب اینجاست که در همان سال در یک روز جمعه که سیزدهم ماه بود، کشتی متعلق به لاوسون در سواحل بریتانیا غرق شد.

خیلی چیز‌ها به ۱۲ بخش تقسیم شده‌اند؛ مثلا سال ۱۲ ماه دارد و روز ۱۲ ساعت. کمتر پیش می‌آید که ما با عدد ۱۳ در زندگی روزمره سروکار داشته باشیم. در زبان آلمانی زمانی که اتفاقی غیرمنتظره و بدشگون بیفتد و جان فردی از چیزی به لبش رسیده باشد، ضرب‌المثلی را به کار می‌برند که می‌گوید: "همین ۱۳ را کم داشتیم" (Jetzt schlägt's dreizehn). در سال ۱۹۵۰ یک فیلم کمدی اتریشی به همین نام در سینماها به نمایش درآمد.

وقتی به عدد ۱۳ فکر می‌کنید، احتمالا به یاد آپولو ۱۳ هم می‌افتید؛ مأموریت ناموفق فضایی ناسا که از روی آن فیلمی به همین نام با بازی تام هنکس هم ساخته شد. روز ۱۳ آوریل ۱۹۷۰ یکی از کپسول‌های اکسیژن سفینه منفجر شد، اما با این حال فضانوردان موفق شدند تا به سلامت به زمین بازگردند. در پزشکی بیماری هراس از عدد ۱۳ Triskaidekaphobie (سیزده‌هراسی) نام دارد.

آمریکایی‌ها معتقدند طبقه ۱۳ ساختمان محلی شوم است‌. برای همین هم از روی عدد ۱۳ پریده و طبقه را ۱۴ نامگذاری می‌کنند یا از چهاردهمین حرف الفبا در نامگذاری استفاده می‌کنند که حرف M است. در خیلی از داستان‌های فرهنگ عامه طبقه ۱۳ محلی اسرارآمیز تلقی می‌شود. در یکی از داستان‌های سوپرمن که در سال ۱۹۷۵ منتشر شد، از طبقه ۱۳ برای این استفاده می‌شود تا آدم‌فضایی‌ها روی زمین به اصطلاح دورنوردی یا طی‌الارض کنند.

آرنولد شونبرگ، آهنگساز اتریشی و مبتکر روش "دوازده نتی" در موسیقی دچار بیماری "سیزده هراسی" بود. او معتقد بود که در سالی خواهد مرد که عدد ۱۳ در آن نقش پررنگی ایفا خواهد کرد. یک منجم به او هشدار داده بود که نباید به سن ۷۶ سالگی برسد زیرا جمع ۷ و ۶ عدد نحس ۱۳ می‌شود. دست تقدیر در نهایت اینگونه رقم خورد که شونبرگ در سن ۷۶ سالگی در روز جمعه ۱۳ ژوئیه ۱۹۵۱ دار دنیا را وداع گفت.

شولوم علیخم، مهمترین نویسنده زبان "ییدیش" با خلق شخصیت "تویه شیرفروش" به شهرت رسید که دستمایه ساخت فیلم "ویولن‌زن روی بام" شد. علیخم نیز همانند شونبرگ از عدد ۱۳ هراس داشت. او در نوشته‌هایش از به کار بردن این عدد پرهیز می‌کرد و صفحه ۱۳ را همیشه صفحه 12a می‌نامید. بازی روزگار این گونه بود که علیخم هم روز ۱۳ مه ۱۹۱۶ درگذشت؛ آن روز البته در تقویم روز شنبه بود.

35