روز جهانی چای مبارک!

طبق یک افسانه مشهور چینی تاریخچه کشف چای به ۲۷۳۷ سال قبل از میلاد مسیح برمی‌گردد. در آن زمان امپراطور «شین نونگ» که اتفاقا دانشمندی خبره هم بود به صورت تصادفی چای را کشف کرد. یک روز که داشت در باغ قدم می‌زد خیلی اتفاقی در اثر وزش باد یک برگ از درخت چای در لیوان آب جوشی که در دست داشت افتاد. امپراطور نوشیدنی را کمی مزه کرد و حسابی خوشش آمد. بعد از آن تحقیقات زیادی در مورد چای و خواص درمانی آن انجام داد و اتفاقا به نتایج شگفت‌آوری هم رسید.

یک افسانه هندی هم کشف چای را به اهالی این سرزمین نسبت می‌دهد. طبق این افسانه شاهزاده «بودهی دراما» که نخستین مدرسه «آیین ذن» را در هند تاسیس کرد در سال ۵۲۰ میلادی از هند به چین رفت. او که در حال فراگرفتن اصول کامل‌تری از «ذن» بود با خودش عهد کرد که ۹ سال تمام نخوابد و این ۹ سال را به تعمق و تفکر بگذراند. اما سرانجام پلک‌هایش روی هم افتاد و او هم از روی عصبانیت پلک‌هایش را برید و روی زمین انداخت. در جایی که پلک‌ها افتاده بودند درخت چای رویید و طبق این افسانه درخت چای هدیه‌ای آسمانی برای کسانی است که به مراقبه می‌نشینند.

چای در شرق محبوب می‌شود

این‌که بالاخره چای از چین آمده، هند یا تبت هنوز کاملا به صورت واضح مشخص نیست اما به احتمال زیاد چای در یکی از این سه منطقه کشف شده است و بازرگانان چینی‌ آن را به سایر ملت‌ها معرفی کرده‌اند. به هر حال تاریخچه نوشیدنی چای نشان می‌دهد که این نوشیدنی داغ و محبوب و خوش‌رنگ به عنوان مایعی شفابخش و نیز نمادی از موقعیت اجتماعی افراد نقش زیادی در فرهنگ آسیا داشته است. تا قرن‌ها چای نوشیدنی مخصوص اشراف، درباریان و افراد ثروتمند بود که مردم طبقه عادی سهم زیادی از نوشیدن آن نداشتند.

مراسم چای ژاپنی با کیمونو و تاتامی

در اوایل قرن ۹ میلادی یک راهب بودایی ژاپنی به نام «سایچو» چای را به ژاپنی‌ها معرفی کرد. سایچو که در چین تحصیل می‌کرد تصمیم گرفت دانه‌های درخت چای را در صومعه محل زندگی‌اش پرورش دهد و بعد از رشد این گیاه آن را به ژاپن برد. با این‌همه تا قرن ۱۳ میلادی چای در ژاپن محبوبیت چندانی نداشت و با استقبال عموم مواجه نشد. رایج‌ترین شیوه درست کردن چای در ژاپن کوباندن برگ‌های چای در هاون‌های سنگی بود. بعد از این‌که برگ‌های خشک چای پودر می‌شدند آن را داخل قوری‌های سنگی می‌ریختند و با آب جوش دم می‌کردند. ژاپنی‌ها به این پودر «ماتچا» می‌گفتند که در حقیقت همان چای سبز بود.

بد نیست بدانید حالا دیگر دم کردن و نوشیدن چای در ژاپن آداب و رسوم خاصی دارد. مراسم سنتی نوشیدن چای در ژاپن «چانوی» نام دارد و چای هم به جای فنجان در کاسه‌های چوبی به نام «چوان» سرو می‌شود. برای ریختن چای داخل این کاسه‌ها هم از قاشق‌های چوبی از جنس بامبو به نام «چاشاکو» استفاده می‌شود. در ژاپن نمی‌توانید به صورت سرپایی یا هر به طور خلاصه سرسری چای بنوشید. برای نوشیدن چای در ژاپن باید به اتاق مخصوص چای یا «چاشیتسو» بروید، چهارزانو روی تاتامی (بسته به فصل جنس و نوع تاتامی فرق دارد) بنشینید، کیمونو بپوشید و حدود ۲۰ دقیقه تا ۴ ساعت را صرف نوشیدن چای کنید.

پای چای به اروپا باز شد

هلندی‌ها چای را از چین به اروپا بردند. برخلاف تصور عموم که چای را یک نوشیدنی انگلیسی می‌دانند اما در حقیقت بعد از آسیایی‌ها این هلندی‌ها بودند که چای نوشیدند. چای یک نوشیدنی جدید در اروپا محسوب می‌شود. بعد از این‌که بازرگانان هلندی چای را از چینی‌ها خریدند و به مغازه‌داران اروپایی فروختند یک قرن طول کشید تا ملکه انگلیس چای را به عنوان نوشیدنی صبحانه خود انتخاب کرد. در واقع تا پیش از قرن ۱۸ میلادی اروپایی‌ها چای می‌خوردند تا بیماری‌های خود را درمان کنند اما از قرن ۱۸ به بعد نوشیدن چای تبدیل به یک فرهنگ عمومی و همه گیر شد.

انگلیسی‌ها عاشق چای می‌شوند

در تاریخچه نوشیدنی چای همیشه پای انگلیس هم در میان است شاید چون در میان اروپایی‌ها این انگلیسی‌ها هستند که علاقه خاصی به نوشیدن چای و البته مراسم خاصی هم برای چای عصرانه دارند. اگر چه تا سال‌ها بعد از ورود چای به اروپا هنوز قهوه نوشیدنی محبوب انگلیسی‌ها به خصوص در نزد مردان انگلیسی بود اما کم کم و در قرن ۱۷ میلادی زنان انگلیسی نوشیدن چای را به عنوان یک نوشیدنی با اصالت جا انداختند. در همین زمان نخستین مغازه چای فروشی در انگلیس افتتاح شد. زمانی هم که چارلز دوم پادشاه انگلیس با شاهزاده «کاترین براگانزا» پرتغالی ازدواج کرد چای محبوبیت بیشتری در انگلیس پیدا کرد. در حقیقت این ازدواج انگلیسی -پرتغالی بود که سبب محبوبیت فراوان چای در انگلیس شد و این مسئله در تاریخچه نوشیدنی چای یک نقطه عطف محسوب می‌شود.

چای نوشیدن مورد علاقه ملکه پرتغالی‌الاصل انگلیسی‌ها بود و زنان اشراف هم که منتظر بودند ببینند ملکه جدیدشان چه کاری انجام می‌دهد تا از او تقلید کنند به نوشیدن چای که در آن بسیار هم گران‌قیمت بود روی آوردند. اشراف چای را در فنجان‌هایی گران‌قیمت از جنس چینی که از پرتغال که به چین روابط تجاری داشت می‌نوشیدند و این سنت هنوز هم در انگلیس پابرجاست: نوشیدن چای انگلیسی شیرین شده با شکر در فنجان و نعلبکی چینی.

تاریخچه نوشیدنی چای در ایران

نوشیدنی محبوب ایرانیان قبل از چای «قهوه» بود. اصلا به همین دلیل هم هست که هنوز به چایخانه در واقع قهوه‌خانه می‌گویند. تاریخچه نوشیدنی چای در ایران هم به قرن ۱۷ میلادی برمی‌گردد. مسافرانی که از فرنگ به ایران آمده بودند در بازگشت در مورد چایخانه‌هایی در ایران صحبت می‌کردند که رجال حکومتی و ثروتمندان در آن‌جا جمع می‌شدند و چای می‌نوشیدند. ایرانی‌ها پیش از آن بیشتر قهوه و قنداغ می‌نوشیدند و چون قیمت چای خیلی گران بود نوشیدنی مخصوص طبقه ثروتمند جامعه بود. ماجرای ورود چای به ایران هم جالب است. ظاهرا چای از روسیه به ایران آمده است. اگر چه حضور انگلیسی‌ها و عثمانی‌ها هم در جنوب ایران برای محبوبیت این نوشیدنی بی‌تاثیر نبود. روس ها چای را همراه قند، با نعلبکی و با جرعه‌های بزرگ می‌خوردند و انگلیسی‌ها در فنجان شکر می‌ریختند و بعد آن را با جرعه‌های کوچک و تامل زیاد می‌نوشیدند. درواقع این دو سنت که هنوز هم در ایران باقی مانده‌اند، از مردان روسی و از زنان اشرافی انگلیسی وارد ایران شده‌اند.

از سوی دیگر، یکی از نخستین کشورهای خاورمیانه که کشت چای را آغاز کرد، ایران بود. تاریخ اولین کشت چای در ایران قرن نوزدهم میلادی است. اواخر قرن نوزدهم میلادی هم کشت چای در ایران تبدیل به یک صنعت پر رونق شد. درواقع چای پیش از این که در کشورمان کشت شود، به واسطه بازرگانان و تجار، به ایران آمده و رواج یافته بود. پدر چای ایران فردی به نام کاشف السلطنه است، فردی که لقبش اصلا «چایکار است». کاشف‌السلطنه که در هندوستان با چای آشنا شده بود در بازگشت به ایران مقداری تخم و قلمه چای از هندوستان به ایران آورد و کشت و کار چای را در گیلان آغاز کرد و به آن رونق داد. بد نیست بدانید تا پیش از این، یعنی از حدود پنج هزار سال پیش ایرانیان چای را می‌شناختند اما بیشتر به دنبال خواص دارویی چای سیاه بودند و به آن به چشم یک داروی شفابخش نگاه می‌کردند.