روزی که به اختلافات مرزی ۱۵۰ ساله ایران و شوروی پایان داده شد
ساعت ۱۰ و نیم صبح پنج‌شنبه ۲۲ فروردین ۱۳۳۶ مراسم امضای پروتکل‌های شرح مرز ایران و شوروی در تالار مخصوص امضای قراردادها و عهدنامه‌های وزارت امور خارجه انجام گرفت.
با امضای این پروتکل‌ها به اختلافات مرزی ۱۵۰ ساله دو کشور پایان داده شد. گزارش این ماجرا را به نوشته روزنامه اطلاعات در همان روز می‌خوانید:
قبل از امضای پروتکل‌ها، آقای کوزنتسف معاون اول وزارت امور خارجه شوروی به اتفاق آقای پکف سفیرکبیر شوروی و کلیه اعضای هیأت مرزی شوروی در ساعت ۱۰ صبح در وزارت امور خارجه حضور یافتند و با آقای دکتر اردلان وزیر امور خارجه ملاقات کردند.
معاون اول وزارت امور خارجه شوروی از این‌که موفق به مسافرت به ایران شده است اظهار خوش‌وقتی کرد و همچنین گفت: «از این‌که جنابعالی در دولت جدید نیز سمت وزارت امور خارجه را دارید اسباب خوش‌وقتی بنده است و از این حیث به شما تبریک می‌گویم.»
آقای دکتر اردلان متقابلا از ورود هیأت مرزی شوروی به ایران و پایان کارهای مرزی اظهار خوش‌وقتی کرد و اظهار امیدواری نمود که در مدت اقامت در تهران به آنان خوش بگذرد.
این مراسم مدت یک ربع ادامه داشت و آقای وزیر امور خارجه در ساعت ده و ربع پس از خداحافظی با آقای کوزنتسف و اعضای هیأت مرزی شوروی به اتاق خود رفت.
مصاحبه با کوزنتسف
در این موقع خبرنگارانی که در تالار حضور داشتند نزد آقای کوزنتسف رفته و با ایشان مصاحبه کوتاهی به شرح زیر به عمل آوردند:
ابتدا آقای کوزنتسف گفت: «ما باید با نمایندگان جراید روابط دوستانه و نزدیک داشته باشیم چون جراید نقش موثری را در رهبری و تربیت اجتماع بازی می‌کنند. ما این‌جا مهمان شما هستیم و در حقیقت خدمت اربابان خود رسیده‌ایم. من می‌توانم بگویم که در همین ۲۴ ساعت توقف در تهران به قدری به ما محبت و مهربانی شده است که کاملا تحت تاثیر قرار گرفته‌ایم.»
خبرنگار ما در این موقع سوال کرد: «ممکن است بفرمایید علت انتخاب شما به ریاست هیأت مرزی و انتخاب آقای وارونین معاون اداره خاورمیانه وزارت خارجه شوروی به عضویت هیأت مرزی چیست؟»
معاون اول وزارت خارجه شوروی در جواب گفت: «علت این است که ما به کار علامت‌گذاری مرز ایران و شوروی اهمیت زیاد قائلیم و این کار را به عنوان یک قدم برجسته که سهم کلانی در تشیید و تحکیم روابط این دو کشور دارد می‌دانیم و امیدواریم شما نمایندگان مطبوعات هم ما را در این امر خیر تایید و پشتیبانی کنید.»
خبرنگار ما مجددا سوال کرد: «آیا شما پیشنهاداتی برای کمک مالی و فنی به ایران خواهید کرد؟»
آقای کوزنتیسف از دادن جواب صریح به این سوال خودداری کرده و گفت: «بین دولت شاهنشاهی ایران و دولت شوروی مسائلی که مورد علاقه باشد زیاد است و باعث خوش‌وقتی است که ورود هیأت مرزی شوروی به ایران در حل و فصل این مسائل تسریع خواهد کرد و من می‌دانم که خود شما کم و بیش از این مسائل با اطلاع هستید.»
«ایزوستیا» و «پراودا»
در این‌جا آقای کوزنتسف از خبرنگار ما سوال کرد: «شما نماینده کدام روزنامه هستید؟»
آقای پکف سفیرکبیر شوروی که در این مذاکرات شرکت داشت به جای خبرنگار ما گفت: «نماینده روزنامه اطلاعات هستند.»
آقای پکف سپس اسم روزنامه را برای آقای کوزنتسف ترجمه کرده و گفت: «اطلاعات یعنی خبر.»
آقای کوزنتسف گفت: «پس همان ایزوستیای خودمان می‌باشد و من امیدوارم در ایزوستیای ایشان پراوادا باشد.»
آقای مجدی رئیس اداره دوم سیاسی که این گفت‌وگوها را می‌شنید گفت: «پراودا به معنی حقیقت است» و بعد آقای کوزنتسف را خطاب قرار داده اظهار داشت: «ولی در ایزوستیا پراودا وجود ندارد و در پراودا هم ایزوستیا.»
از لطیفه و شوخی آقای مجدی همه کسانی که ناظر این جریان و مذاکرات بودند به خنده افتادند.
آماده کردن کتاب‌های پروتکل
چند دقیقه بعد هیأت مرزی دو کشور از اتاق امضای قراردادها خارج شده و به تالار بزرگ رفتند و کارمندان اداره عهود وزارت امور خارجه تشریفات امضای پروتکل‌ها را انجام می‌دادند.
امضای پروتکل‌ها
در ساعت ۱۰ و نیم آقای مشفق کاظمی معاون پارلمانی و سیاسی وزارت امور خارجه به اتفاق آقای کوزنتسف معاون اول وزارت خارجه شوروی و آقای سپهبد جهانبانی رئیس هیأت مرزی شوروی و کلیه آقایان اعضای هیأت‌های مرزی دو کشور وارد تالار مخصوص شدند.
آقایان مشفق و کوزنتسف و پکف در بالای میز نشستند. در طرف راست میز هیأت مرزی ایران و در طرف چپ میز هیأت مرزی شوروی که تعداد هر کدام ۸ نفر بود نشستند و امضای پروتکل‌ها که شامل ۸ کتاب بود شروع شد و هر یک از کتاب‌ها را کلیه اعضا و هیأت شش بار امضا کردند و بدین ترتیب پس از ۹۶ امضا و دو سال فعالیت و زحمت در طول دو هزار کیلومتر خط مرزی دو کشور به اختلافات ۱۵۰ ساله ایران و شوروی خاتمه داده شد.
علت این است که ما به کار علامت‌گذاری مرز ایران و شوروی اهمیت زیاد قائلیم و این کار را به عنوان یک قدم برجسته که سهم کلانی در تشیید و تحکیم روابط این دو کشور دارد می‌دانیم و امیدواریم شما نمایندگان مطبوعات هم ما را در این امر خیر تایید و پشتیبانی کنید
نطق سپهبد جهانبانی
در این موقع تیمسار سپهبد جهانبانی رئیس هیأت مرزی شوروی از جای خود بلند شده و نطق زیر را ایراد کرد:
جناب آقای رئیس، اعضا و کارشناسان و حضار محترم!
جای بسی خوش‌وقتی و مسرت است که نتیجه زحمات دوساله کمیسیون مختلط و مساعی مشترک هیأت‌های نمایندگی ایران و اتحاد جماهیر شوروی سوسیالیستی در تعیین و تثبیت خط مرزی بین مملکتین امروز در چنین محیط دوستانه و صمیمانه‌ای به پایان رسید و آخرین پروتکل شرح مرز که کتاب مفصل و مرتبی را تشیل می‌دهد و در حقیقت خلاصه نتیجه فعالیت دوساله ما در آن گنجانده شده است به امضای نمایندگان مختار طرفین رسید و به اختلافات دیرینه مرزی دو کشور خاتمه داده شد.
آقایان!
این‌جانب وظیفه بسیار مطلوب خود می‌دانم از جناب آقای کوزنتسف جانشین اول وزارت امور خارجه اتحاد جماهیر شوروی و آقای ورونین معاون اداره دول خاورمیانه وزرات امور خارجه اتحاد جماهیر شوروی اظهار تشکر بکنم که در مراحل آخر فعالیت کمیسیون مختلط شرکت فرمودند و با حضور خود بر اهمیت کمیسیون و کار ما افزودند همچنین وظیفه بسیار مطلوب خود می‌دانم از هیأت نمایندگی اتحاد جماهیر شوروی مخصوصا جناب آقای آرلف که با این همه حسن نیت و حسن تفاهم با ما هم‌کاری نمودند اظهار تشکر و قدردانی نمایم. ضمنا رجاء واثق و اعتماد کامل دارم که حسن ختام مسائل سرحدی در تحکیم و تشیید مناسبات دیرین و روابط تاریخی بین مملکتین تاثیر قطعی داشته و هم‌زیستی و حسن هم‌جواری و دوستی بین ملل طرفین را بیش از پیش تایید و تثبیت خواهد نمود.
جواب کوزنتسف
در جواب آقای سپهبد جهانبانی، آقای کوزنتسف رئیس هیأت مرزی شوروی نطقی در همین زمینه ایراد کرد و گفت:
همه ما به مناسبت مراسم امروزی یعنی امضای اسناد علامت‌گذاری مرزی ایران و شوروی ابراز احساسات و خرسندی کامل می‌کنیم. حل و فصل اختلافات خاک و مرزی ایران و شوروی که به موجب قرارداد ۱۹۰۴ انجام گرفته است نتیجه زحمات و فعالیت‌های هیأت‌های دو کشور می‌باشد.
در اجرای این ماموریت تیمسار جهانبانی نقش موثری داشته‌اند. با امضای این پروتکل‌ها، اختلافات و سوءتفاهمات گذشته از بین رفت و به دست تاریخ سپرده شد.
دولت شوری به این موضوع اهمیت زیاد می‌گذارد و معتقد است این مسئله به توسعه بیش‌تر مناسبات دو کشور کمک خواهد کرد.
من در این‌جا لازم می‌دانم خوش‌حالی خود را از نقش موثری که شاهنشاه جوان ایران در حل و فصل اختلافات مالی و مرزی دو کشور ایفا کردند ابراز دارم.
حل و فصل مسائل مالی و مرزی دو کشور امنیت سیاسی زیاد دارد. دولت شوروی همیشه تمامیت ارضی و استقلال و حاکمیت ایران را محترم می‌شمارد. مناسبات ایران روی پایه منافع متساوی و احترام متقابل استوار می‌باشد.
از صمیم قبل پایان موفقیت‌آمیز کارهای مرزی را تبریک می‌گویم و چون امضای قرارداد رژیم مرزی ایران و شوروی در ماه آینده در مسکو امضا خواهد شد هیأت مرزی شوروی از هیأت مرزی ایران دعوت می‌کنند که برای اجرای این مراسم به مسکو تشریف بیاورند و مهمان عزیز ما باشند.
مقارن ساعت یازده و نیم این مراسم پایان یافت و طرفین پس از خداحافظی کاخ وزارت امور خارجه را ترک گفتند.
در سینما سعدی
هیأت مرزی شوروی دیشب [شامگاه چهارشنبه ۲۱ فروردین ۱۳۳۶] به دعوت هیأت مرزی ایران به سینما سعدی رفته و فیلم فرانسوی «این دخترک آتشپاره» را تماشا کردند.
امشب [شامگاه پنج‌شنبه ۲۲ فروردین ۱۳۳۶] از طرف وزارت امور خارجه ضیافتی به شام به افتخار هیأت مرزی شوروی داده خواهد شد.
اعلامیه مشترک ایران و شوروی
روز [پنج‌شنبه] ۲۲ فروردین ماه سال ۱۳۳۶ برابر با ۱۱ ماه آوریل سال ۱۹۵۷ در تهران در وزارت امور خارجه ایران مراسم امضای اسناد نهایی یعنی پروتکل شرح عبور خط مرز دولتی بین کشور شاهنشاهی ایران و اتحاد جماهیر شوروی سوسیالیستی و پروتکل نهایی که بر طبق موافقت‌نامه بین کشور شاهنشاهی ایران و اتحاد جماهیر شوروی سوسیالیستی راجع به حل و فصل مسائل مرزی و مالی مورخ ۱۱ آذرماه ۱۳۳۳ برابر با ۲ دسامبر سال ۱۹۵۴ تنظیم گردیده است انجام گرفت.
طرفین با حسن خرسندی وافری تایید می‌نمایند که من‌بعد کلیه مسائل مربوط به عبور خط مرزی دولتی بین کشور شاهنشاهی ایران و اتحاد جماهیر شوروی سوسیالیستی در تمام طول آن به طور قطع حل و فصل شده است و اختلافات و سوءتفاهماتی که سابقا در این زمینه در مناسبات بین دو کشور همسایه به وجود آمده بوده کاملا مرتفع گردیده است.
طرفین اظهار اطمینان می‌کنند که حل و فصل موفقیت‌آمیز مسائل مرزی به ادامه بسط و توسعه و تحکیم مناسبات ایران و شوروی با روح دوستی و حسن هم‌جواری مبتنی بر اصول احترام متقابل به حقوق حاکمیت و تفاهم بین دو کشور هماسیه کمک خواهد کرد.
این امر با تمایلات کشور شاهنشاهی ایران و اتحاد جماهیر شوروی سوسیالیستی برای حفظ و تحکیم صلح عمومی مطابقت دارد.
اسناد نهایی مربوط به علامت‌گذاری و تجدید علامت‌گذاری را اشخاص نام‌برده زیر امضا نمودند:
از طرف ایران: سناتور سپهبد ا. جهانبانی رئیس هیأت نمایندگی ایران در کمیسیون مختلط ایران و اتحاد جماهیر شوروی سوسیالیستی و سرهنگ ع طیفوری و سرهنگ ت. بهنام و سرهنگ م. باقری و مهندس ا. قصبه‌ای اعضای هیأت و ح. دریابیگی مشاور دبیرکل هیأت نمایندگی.
از طرف شوروی: پ. د. آرلف وزیرمختار اتحاد جماهیر شوروی سوسیالیستی و رئیس هیأت نمایندگی شوروی در کمیسیون مختلط ایران و اتحاد جماهیر شوروی سوسیالیستی و آ. ل. وارونین مشاور و دبیرکل هیأت نمایندگی و سرهنگ ی. گ. ژیدکف و سرهنگ آ. آ. ساکالف و سرهنگ ی. آ ولکف اعضای هیأت نمایندگی و ر. ر. حسن‌اف نماینده دولت جمهوری شوروی سوسیالیستی آذربایجان و ا. م محمداف نماینده دولت جمهوری شوروی سوسیالیستی ترکمنستان.
در موقع امضای اسناد فوق اشخاص نام‌برده در زیر حضور داشتند:
از طرف ایران: جناب آقای مشفق کاظمی معاون وزارت امور خارجه، جناب آقای ا. مجدی رئیس اداره دوم سیاسی وزارت امور خارجه و جناب آقای دکتر ح. پیرنهاد رئیس اداره امور مرزی و آقای ا. میرفندریسکی کفیل اداره امور حقوقی و عهود وزارت امور خارجه.
از طرف شوروی: جناب آقای و. و. کورنتسف جانشین اول وزیر امور خارجه اتحاد جماهیر شوروی سوسیالیستی و جناب آقای ن. م. پکف سفیرکبیر اتحاد جماهیر شوروی سوسیالیستی در ایران و س. ت. بازارف ک. ای اولیفیرنکو رایزنان سفارت کبرای اتحاد جماهیر شوروی سوسیالیستی در ایران و سرهنگ گ. ای. دولین وابسته نظامی و دریایی و هوایی و آ. ف شباجویج کارشناس هیأت نمایندگی شوروی. (اطلاعات؛ شنبه ۲۴ فروردین ۱۳۳۶)
منبع: انتخاب
66
