آشنایی با فرش های دوران هخامنشی/ قدیمی ترین فرش های دستباف جهان

فرش پازیریک، یک فرش دستباف و قدیمی ایرانی است که به گفته ی محققان و متخصصان، بر اساس طرح و نقش هایی که بر روی آن نقش بسته است نشان دهنده ی تخت جمشید است و ثابت می کند که این فرش در عصر هخامنشی، بافته شده است. 

در دوران باستان، یونانیان به فرش های بابلی و فرش های دوران هخامنشی علاقه ی زیادی داشتند و برایشان ارزش زیادی قائل بودند. از آنجایی که در آن دوره، فرش ها به راحتی به دست نمی آمدند از ارزش زیادی برخوردار بودند.

البته مردم آن دوره علاقه مند به قالی های کرکی ساردی بودند. تا قبل از پیدایش فرش پازیریک، تنها مدرک مصوری که از فرش در جهان وجود داشت مربوط به تصویر فرشی است که بر روی تخته سنگی در نینوا کشیده شده است. اما پیدا شدن یک فرش دو متری قرمز رنگ در مناطق سیبری، همه را شگفت زده کرد. 

این فرش توسط باستان‌ شناس روس به نام سرگی رودنکو، در سال 1328 دره پازیریک پیدا شد و به همین دلیل نام این فرش را پازیریک نهادند. این فرش که قدیمی ترین فرش جهان محسوب می شود در یک گور یخ زده ی یکی از فرماندهان عصر سکایی در کنار سایر اشیاء باستانی پیدا شد.

به گفته ی محققان روسی، این فرش متعلق به دوران هخامنشی است و بیش از 2400 سال، قدمت دارد.

گسترده و قدرتمند بودن دوران هخامنشی، بر هیچ کس پوشیده نیست. یکی از مهم ترین خصوصیات فرمانروایان این دوره این بود که نه تنها از تولیدات و محصولات دنیای زیر سلطه اش برای تزیین و تجملات دربار و قصرها و پایتختش استفاده می کردند بلکه با حمایت کردن از این حرفه ها و صنایع، آن ها را به تولید کالاها خصوصا انواع پارچه ها تشویق می کردند.

شاید اولین کسانی که اقدام به بافت فرش نمودند شبانان و چوپانان بودند.

به هر حال شخصی در طول تاریخ درافت که اگر چله ای نخ را روی یک چهارچوب بیاویزد و روی آن ها را گره بزند می تواند سطحی نرم و صاف برای زیر پای خود ببافد که تنها او را در برابر باد و رطوبت، حفظ کند بلکه قابل حمل باشد و بتواند با آن به هر کجایی که دلش خواست برود.

در سال 1949 میلادی، زمانی که سرگی رودنکو در گورهای اقوام سکایی در دره ی پازیریک، در شمال کوهستان آلتایی که در جنوب سیبری مرکزی قرار دارد مشغول کاش بود اولین فرش دوران هخامنشی را پیدا کرد. این دره از نظر باستان شناسان، بسیار غنی است.

علاوه بر نقوشی که بر روی این فرش قرار دارد، از آنجایی که در دوره ی هخامنشیان، تمام کشورهایی که در حال حاضر، در شمال ایران قرار دارند تحت سلطه ی هخامنشیان بودند احتمال اینکه این فرش یکی از فرش های دوران هخامنشی است قوی تر شد.

سرمای سیبری سبب شد که بخش اعظم این فرش، سالم باقی بماند. این فرش که از برجسته ترین فرش های دوران هخامنشی است یک قالی دو متری و مربع شکل است. بخش مرکزی این فرش، دارای ستاره های هشت پر است که به طور استادانه ای، در کنار هم بافته شده اند.

این فرش، پنج حاشیه با عرض های متفاوت، دارد.

حاشیه ی اول این فرش، نقشی از یک جانور افسانه ای که تنه ی شیر با سر پرنده است می باشد، حاشیه ی دوم، نقشی از گوزن های شمالی است که پشت سر هم از راست به چپ، حرکت می کنند.

حاشیه ی دیگر این فرش که جالب ترین حاشیه و نقش این فرش به شمار می رود مربوط به یک ردیف، سوار است که اسب های آن ها دارای همان ساز و برگی هستند که در تندیس های آشوری دیده می شود. این سربازها به حالتی موقر، پشت سر هم و بر خلاف جهت گوزن ها در حرکت هستند.

رنگ های این فرش ملایم و زمینه ی آن به رنگ قرمز تند است و در کل، قرمز، آبی کمرنگ، سبز و زرد از رنگ های اصلی این فرش هستند. در هر اینچ مربع این قالی، 270 گره وجود دارد.

بر اساس شواهد باستان شناسی، قدمت این فرش به قرن پنجم پیش از میلاد برمی گردد. بر اساس نقوش این قالی، همچون دم گره زده ی اسبان، کاکل ﺁشفته ی روی پیشانی اسب ها، گردن های خمیده و یال های پیچیده، سینه بندهای عریض اسب و پارچه های کرکی زین اسب ها از نشانه های آشوری است که مربوط به قرن های چهارم و پنجم قبل از میلاد است.

اگر این فرش را به عنوان قدیمی ترین فرش ایرانی بدانیم قدمت قالی بافی ایران به 500 سال قبل از میلاد مسیح یعنی 2 هزار سال پیش برمی گردد. در حال حاضر فرش پازیریک که یک اثر کاملا هخامنشی است در موزه ی آرمیتاژ سن پترزبورگ روسیه نگه داری می شود.