ترور یک نخست وزیر، جنگ جهانی اول را کلید زد/ شلیکی که باعث کشتار 10 میلیون انسان شد

حسین نیازبخش- ترور شینزو آبه، نخست وزیر سابق ژاپن بسیاری را بر آن داشت که بار دیگر درباره چرایی و علت اصلی رواج ترور در جامعه جهانی کنجکاوی کنند.  «ترور» در تمام ادوار تاریخ نه‌تنها باعث کاهش خشونت ها و جنگ ها نشده بلکه بر شدت و کشندگی آن افزوده است. ترور خواجه نظام الملک به دست طرفداران حسن صباح بر شعله ور شدن اختلاف و جنگ داخلی در ایران عصر سلجوقی افزود. ترور ناصرالدین شاه قاجار نه تنها ایران را وارد آرامش، تمدن و ثبات نکرد بلکه بر اختلافات و درگیری های داخلی افزود تا آنجا که بعد از آن، جز یک پادشاه، هیچ پادشاه دیگری به صورت طبیعی و با مرگ عادی از سلطنت کناره نگرفت.

در تاریخ جهان هم ترور همواره باعث بدتر شدن اوضاع شده است. شاید این حقیقت را همه شنیده باشند اما تکرار آن خالی از لطف نیست؛ جنگ جهانی اول که بیش از 4 سال ادامه داشت و  10 میلیون هم کشته داد به علت یک ترور شکل گرفت. به علت ترور نخست وزیر ژاپن و التهاب در این کشور، بد نیست مروری بر کشنده ترین ترور تاریخ داشته باشیم.

اروپا در حال انفجار؛ چگونه اتاق باروت آماده شد؟

بیسمارک، صدراعظم آهنین آلمان کمی قبل از آغاز جنگ جهانی اول در مورد شروع آن هشدار داده بود. او در یک جلسه خصوصی با دوستانش گفته بود، فقط یک حماقت در منطقه «بالکان» می تواند جنگ جهانی راه بیندازد. اگرچه پیش بینی مرد زیرک سیاست درست از آب درآمد اما نباید فراموش کرد که خود بیسمارک و سیاست هایش در شکل گیری جنگ جهانی اول نقش داشت.

توضیح آنکه، تا پیش از شکل گیری کشور آلمان، اروپا بین دو کشور قدرتمند فرانسه و انگلیس در نوسان بود و اگرچه برخی کشورهای قدرتمند همانند پادشاهی اتریش، پروس و روسیه سیاست های مستقل خود را دنبال می کردند اما به طور کلی مزاحم سیاست های استعماری انگلیس و فرانسه نشده و موازنه قدرت آنان را به هم نمی زدند. با شکل گیری کشور آلمان توسط امپراتور ویلهلم و صدارت عظمی بیسمارک، موازنه قدرت در اروپا و بیرون آن به هم ریخت. آلمان قدرتمند عصر بیسمارک به مدعی سومی در داخل اروپا و خارج آن تبدیل شده بود که می خواست «سهم» خود را از امپراتوری فرانسه و انگلیس بگیرد. بیسمارک هم در داخل اروپا و هم در کشورهای استعمار زده آفریقایی و آسیایی به دنبال باز کردن جای خود بود و این جریان باعث ایجاد مشکلات سیاسی و استراتژیک متعددی شد.

بیسمارک که هم ارتش قدرتمندی در اختیار داشت و هم در عرصه سیاست خارجی و دیپلماسی یک نابغه بود توانست در کوتاه مدتی آلمان را به یک ابرقدرت تبدیل کند. بسیاری از کشورهای اروپایی از ائتلاف فرانسه و انگلیس جدا شده و برای کسب قدرت بیشتر به آلمان نزدیک شدند. از طرف دیگر، ارتش آلمان با اتریش و فرانسه وارد جنگ شد و توانست هر دوی این کشورها را شکست داده و بخش هایی از آنان را به خاک خود الحاق کند. در این بین، حمله آلمان ها به فرانسه بیش از پیش فاجعه بار بود. بیسمارک توانست پاریس را به محاصره درآورد و تا آستانه فتح آن نیز پیش برود؛ هر چند در لحظه آخر پشیمان شد و از عواقب این کار ترسید و عقب نشینی کرد. این اتفاقات برای فرانسوی های مغرور گران آمد. آنها باور نمی کردند کشوری جدیدالتاسیس مانند آلمان توانسته تا قلب امپراتوری فرانسه نفوذ کند. پاریسی ها بعد از این شکست علیه حکومت «ناپلئون سوم» شوریدند و حکومتی جدید را بر سر کار آوردند.

از بعد جنگ آلمان با فرانسه تا آغاز جنگ جهانی اول در سال 1914، کشورهای اروپایی در حال آماده باش هستند. بیشتر مورخان به این دوره حساس (از 1871 تا 1914) «دوران صلح مسلح» می گویند. در این دوره، آلمان از یک سو و فرانسه از سوی دیگر به دنبال یار جمع کردن و اتحاد با کشورهای مختلف هستند و اروپا دو دسته می شود. در این میان، منطقه بالکان از اهمیت بسیار زیادی برخوردار است. در دهه اول قرن 20، برخی از ایالات این منطقه تحت تسلط پادشاهی «اتریش – مجارستان» بودند. اتریش – مجارستان که متحد آلمان بود با پادشاهی صربستان دشمنی داشت و سعی کرد بر مناطق بالکان تسلط بیشتری داشته باشد. از آن سو، روسیه و فرانسه از صرب حمایت می کردند. همانطور که بیسمارک در اواخر عمرش حدس زده بود، یک جرقه در این منطقه می توانست فاجعه آفریده و باعث جنگ فرانسه و متحدانش (از جمله روسیه و انگلیس) و آلمان و متحدانش گردد. این اشتباه در 28 ژوئن 1914 در  «سارایوو» به وقوع پیوست.

ولیعهد اتریش چگونه ترور شد؟

 در 28 ژوئن 1914 میلادی، آرشیدوک فرانتس فردیناند وارث تاج و تخت پادشاهی اتریش- مجارستان و همسرش سوفی خوتک در سارایوو توسط گاوریلو پرنسیپ یکی از شش‌ تروریست‌ ملی گرا کشته شدند.

در صبح روز 28 ژوئن فرانتس فردیناند و همسر چک تبارش با قطار وارد سارایوو شدند. شش اتومبیل منتظر زوج سلطنتی بودند. سه افسر پلیس محلی به همراه رئیس پلیس امنیت ویژه داخل خودروی اول شدند. خودروی دوم حامل شهردار و رئیس پلیس سارایوو بود. در سومین خودرو، ولیعهد و همسرش نشسته بودند. آنها طبق برنامه از پیش تنظیم شده ابتدا به کمپ نظامی فیلیپوویچ رفته و مختصراً از آن بازدید کردند. بعد از این، می ‌خواستند با گذر از مسیر اسکله اَپل، به تالار شهر رفته تا استقبال اصلی از آنان به عمل آید. محافظت امنیتی در شهر محدود بود. فرمانده نظامی محلی پیشنهاد کرد که سربازان در طول مسیر خودرو مستقر شوند اما به وی گفتند که این کار توهین به شهروندان وفادار است.

در ساعت 10 صبح زمانی که اتومبیل ایستگاه مرکزی پلیس را رد کرد، فردی به نام «نِدِلیکو کابرینوویچ» یک نارنجک دستی را به سمت خودروی ولیعهد پرتاب کرد. نارنجک، در زیر چرخ خودروی چهارم منفجر شد و به جای ولیعهد، چهار نفر از سرنشینان خودروی عقب را به همراه عده زیادی از مردم زخمی کرد. بعد از مدتی توقف، پنج خودروی باقی مانده راه خود را سرعت بخشیده و عجالتاً به سوی تالار شهر رفتند.

ولیعهد پس از اینکه به تالار شهر رسید خواست آن چهار عضو هیئت که زخمی شدند را ملاقات کند. برخی به ولیعهد هشدار دادند و این کار را خطرناک دانستند اما رئیس پلیس سارایوو اطمینان داد که مشکلی پیش نخواهد آمد. او پیشنهاد کرد که خودروی سلطنتی از یک مسیر فرعی به بیمارستان سارایوو برود.

 یکی از تروریست ها به نام گاوریلو پرنسیپ در پل لاتین ایستاده بود و پس از اطلاع از ناکامی تروریست قبلی تصمیم داشت ولیعهد فرانتس فردیناند را در راه بازگشت ترور کند. در همین زمان خودروهای نخست و دوم اسکورت به راست به سوی پل لاتین در خیابانی فرعی پیچیدند. راننده خودرو ولیعهد نیز متعاقب آنان به راست پیچید. اما فرماندار پوتیورِک که در خودروی زوج سلطنتی نشسته بود، به او گفت که مسیر را اشتباهی می‌رود. به محض این که راننده پدال ترمز را فشرد و مسیر را کج کرد خودرو را ناخواسته در کنار پرینسیپ متوقف کرد. پرینسیپ جلو آمد، هفت تیر خود را بیرون کشید و در فاصله ای چهار یا پنج قدمی دو گلوله شلیک کرد. اولین گلوله به قلب ولیعهد اتریش اصابت کرد و دومین به شکم همسرش. سایر افراد حاضر در خودرو هیچ آسیبی ندیدند. پرینسیپ کوشید به خود شلیک کند اما به سرعت دستگیر شد.

آغاز جنگ جهانی اول

بعد از ترور ولیعهد امپراتوری اتریش، اروپا به سرعت به سمت جنگ پیش رفت. اتریش – مجارستان  از فرصت استفاده کرد و از پادشاهی صربستان چندین درخواست سختگیرانه کرد. اتریش قصد داشت بر مناطقی از صربستان تسلط کامل یابد و آن مناطق را به خاک خود اضافه کند. اتریش به صربستان ضرب‌الاجل داد اما خواسته هایش برآورده نشد و به همین دلیل، این کشور را مورد حمله قرار داد.

امپراتوری روسیه به عنوان متحد صربستان، نیز به اتریش اعلان جنگ داد که این امر موجب نگرانی امپراتوری آلمان که متحد اتریش-مجارستان بود، شد. آلمان به متحد روسیه یعنی فرانسه حمله کرد و بدین ترتیب، جنگ جهانی اول آغاز شد.

برای سرعت بخشیدن به روند حمله به خاک فرانسه، ارتش آلمان برای دور زدن خط دفاعی این کشور، طرح «اشلیفن» را اجرا کرد که به موجب آن نیروهای آلمانی از خاک بلژیک برای حمله به فرانسه عبور می‌کردند. تجاوز آلمان به خاک بلژیک باعث شد امپراتوری بریتانیا نیز به عنوان ضامن استقلال این کشور، به آلمان اعلان جنگ دهد. با ورود تدریجی متحدین دو طرف، درگیری‌های نظامی به در مدت کوتاهی به نقاط مختلف جهان سرایت کرد و بدین ترتیب یک ترور باعث چهار سال جنگ مداوم و کشتار وسیع مردم دنیا به خصوص اروپایی ها شد.