تاریخ عجیب «توالت»/ از پیشرفت باستانی تا کثیف‌کاری قرون وسطایی!

شاید عجیب به نظر برسد، اما بر طبق گزارش سامان ملل، در حال حاضر حدود ۳ میلیارد و ۶۰۰ میلیون نفر در سراسر دنیا از دسترسی به سیستم فاضلاب سالم و مناسب محروم هستند. این را می‌شود یک جور‌هایی «بحران جهانی فاضلاب» به حساب آورد.

بدون سیستم فاضلاب، بیماری‌های مختلف از طرق مختلفی مثل آب آشامیدنی منتشر می‌شوند و این به نوبۀ خودش به تعداد زیادی مرگ و میر در هر سال منجر می‌شود. به خاطر لزوم توجه به این موضوع بوده که سازمان ملل روز ۱۹ نوامبر (۲۸ آبان) را روز جهانی توالت نامیده است.

اما مسئلۀ توالت یک مسئلۀ امروزی نیست. تاریخچۀ تحول توالت در اروپا هم برای خودش ماجرا‌ها و نقاط عطف جالبی دارد. انسان از هزاران سال قبل به این نکته آگاه بوده که فضولاتش را باید به شکل مناسبی از خودش دور کند.

پیشرفت‌های باستانی در ساخت توالت

سومری‌ها در حدود ۳ هزار و ۵۰۰ سال قبل در بین‌النهرین قدیمی‌ترین توالتی را ساختند که تا به امروز شناخته شده است. توالت‌های آن‌ها در واقع حفره‌های عمیقی بود که لوله‌های سفالی روی آن‌ها قرار داده شده بود. در بابل و آشور هم توالت‌هایی تقریبا با همین شکل وجود داشت.

اما در یونان و روم باستان بود که توالت‌های عمومی با کانال‌های فاضلاب ساخته شدند. ثروتمندان رومی حتی در خانه‌هایشان توالت‌های شخصی هم داشتند. اما از توالت‌های عمومی معمولا همزمان ۵۰ یا ۶۰ نفر می‌توانستند استفاده کنند. این توالت‌ها خیلی وقت‌ها محل بحث‌های شغلی و خرید و فروش هم بودند!

کثیف‌کاری قرون وسطایی

بعد از زوال امپراطوری روم، این توالت‌های مهندسی‌ساز و پیشرفته هم از صفحۀ روزگار محو شدند. مردم اروپا در قرون وسطی حتی در قصر‌ها از سوراخ‌هایی که در دیوار ایجاد شده بود برای اجابت مزاج استفاده می‌کردند. حالا این فضولات هر جایی ممکن بود بریزد؛ در آب جاری، در خندق‌های اطراف قصرها، روی زمین یا هر جای دیگر. به همین خاطر بود که همه‌گیری‌های طاعون، وبا و حصبه در این دوران به تکرار اتفاق می‌افتادند.

قرون ۱۷ و ۱۸؛ ظاهر زیبا و بوی گند!

مدت‌های طولانی و حتی تا قرن هیجدهم وضع در اروپا به همین منوال می‌گذشت و خیلی از مردم خودشان را در اصطبل یا مزرعه راحت می‌کردند! حتی اشراف اروپایی مثل پادشاه فرانسه هم خیلی اهمیتی به بهداشت نمی‌دادند. با اینکه کاخ ورسای نزدیک به ۲۰۰۰ اتاق داشت، اما تنها یک توالت در این کاخ موجود بود. در عوض در اتاق‌های دیگر افراد در داخل ظرف‌های مخصوص کار خودشان را می‌کردند و بعد هم این ظرف‌ها را از پنجره تخلیه می‌کردند!

قرن ۱۹ و ظهور توالت‌های سیفون‌دار

بالاخره در اواسط قرن نوزدهم بود که توالت‌های سیفون‌دار در اروپا رایج شدند. الکساندر کامینگز انگلیسی در قرن هیجدهم با اضافه کردن یک لولۀ تخلیۀ منحنی، توانست از بازگشت بوی بد به داخل توالت جلوگیری کند. این اختراع در قرن نوزدهم راه را برای شکل‌گیری توالت‌های سیفون‌دار هموار کرد. همچنین در این دوره با گسترش سیستم‌های تصفیۀ فاضلاب از طریق گیاهان، بالاخره رودخانه‌های اروپا از شر فضولات انسانی خلاص شدند.

اما هنوز هم در خیلی از نقاط دنیا مثل کشور‌های مرکز آفریقا و جنوب آسیا، سیستم‌های بهداشتی توالت وجود ندارد. بیماری‌های حاصل از این فقدان خیلی سریع در این مناطق منتشر می‌شوند و تقریبا ۵۰۰ هزار کودک زیر پنج سال در هر سال فقط به خاطر اسهال ناشی از آلودگی آب‌ها از دنیا می‌روند. شاید توالت بخش کوچکی از خانه‌های ما باشد، اما این یک مسئلۀ بزرگ و تاریخی برای سلامت و بهداشت در زندگی بشر بوده است.