یک معمای ۳ میلیون ساله

کشف ابزار‌های سنگی‌ای که قدمتشان به حدود سه میلیون سال قبل برمی‌گردد، این معما را در ذهن محققان شکل داده که «چه کسی» یا به عبارت بهتر «کدام نوع از انسان‌تباران» در پشت این تکنولوژی باستانی قرار دارد.

گمان می‌رود این ابزار‌ها که در یک سایت باستان‌شناسی در کنیا یافت شده‌اند، قدیمی‌ترین نمونه‌ها از ابزار‌های سنگی باشند که برای قصابی گوشت حیوانات شکار شده و کوبیدن مواد غذایی گیاهی به کار می‌رفتند. ظهور ابزار‌های دیرینه‌سنگی معمولا نقطه‌عطفی در تکامل انسان به حساب می‌آید و فرض بر این است که اجداد انسانی ما نخستین بار آن‌ها را اختراع کرده باشند.

(جستجو در سایت نیایانگا در کنیا)

اما در جریان کاوش‌های اخیر یک جفت دندان آسیا متعلق به نوع دیگری از نخستی‌ها موسوم به «پارانتروپوس» در کنار این ابزار‌های سنگی پیدا شده است؛ یافته‌ای که فرض‌های قدیمی ما را به چالش کشیده است. پروفسور ریک پاتس از موزه تاریخ طبیعی اسمیتسونین می‌گوید: «فرضیۀ محققان برای مدتی طولانی این بوده که تنها جنس انسان توانایی ساختن ابزار‌های سنگی را داشته است. اما کشف بقایای پارانتروپوس در کنار این ابزار‌ها باعث شکل گرفتن یک جور ماجرای کارآگاهی شده است: چه کسی این کار را کرده؟!».

سایت باستان‌شناسی واقع در نیایانگای کنیا همچنین قدیمی‌ترین شواهد از مصرف حیوانات بسیار بزرگ مثل اسب آبی توسط انسان‌تباران را در اختیار ما گذاشته است. سه اسکلت اسب آبی در این سایت پیدا شده که دو مورد از آن‌ها نشانه‌هایی از سلاخی را بر روی استخوان‌هایشان داشتند. به علاوه استخوان‌های دو بز کوهی نیز پیدا شده که آثار قطعه قطعه کردن گوشت یا کوبیدن استخوان برای بیرون کشیدن مغز استخوان را می‌شود در آن‌ها تشخیص داد. این جانوران ممکن است شکار نشده باشند بلکه لاشۀ آن‌ها مورد استفاده قرار گرفته باشد.

(نمونه‌هایی از استخوان‌های یافت شده که آثار ابزارهای سنگی روی آن‌ها قابل تشخیص است)

محققان با بررسی الگو‌های ساییدگی در ۳۰ مورد از ابزار‌های سنگی یافت شده، نشان داده‌اند که آن‌ها برای بریدن، خراشیدن و کوبیدن حیوانات و گیاهان استفاده می‌شده‌اند. قدمت این ابزار‌ها به دو میلیون سال قبل از کشف آتش می‌رسد؛ بنابراین باید فرض کنیم که کسانی این ابزار‌ها را ساخته‌اند، گوشت اسب آبی و بز کوهی را به صورت خام مصرف می‌کرده‌اند. آن‌ها احتمالا با کوبیدن گوشت، هضم آن را برای خودشان آسان‌تر می‌کرده‌اند.

این تحقیق که نتایج آن در نشریۀ ساینس منتشر شده است، با استفاده از تحلیل رادیوایزوتوپ و تکنیک‌های دیگر، قدمت ابزار‌ها را بین ۲ میلیون و ۶۰۰ هزار سال تا ۳ میلیون و ۳۰۰ هزار سال تخمین زده است. پیش از این، ابزار‌های سنگی خام و نتراشیده با قدمت ۳ میلیون و ۳۰۰ هزار سال (یعنی قبل از پیدایش اجداد انسان امروزی) پیدا شده بود، اما این ابزار‌های تازه‌کشف‌شده خیلی پیشرفته‌تر هستند و مهارتی کامل‌تر را نشان می‌دهند. این ابزار‌ها شامل چکش‌های سنگی برای کوبیدن و سنگ‌های تیز برای بریدن و خراشیدن می‌شوند.

(نمونه‌هایی از ابزارهای سنگی)

پروفسور پاتس می‌گوید: «با این ابزار‌ها شما می‌توانید چیز‌ها را له کنید، بهتر از له کردنی که یک فیل می‌تواند با دندان‌های آسیایش انجام بدهد و می‌توانید چیز‌ها را ببرید بهتر از بریدنی که دندان نیش یک شیر می‌تواند انجام بدهد. تکنولوژی دیرینه‌سنگی مثل این بود که ناگهان نوعی دندان پیشرفتۀ بیرون از بدن در اختیار سازندگانش قرار گرفته باشد. این باعث شد که آن‌ها بتوانند غذا‌های متنوعی را که در ساوانای آفریقا وجود داشت مصرف کنند».

پروفسور فرد اسپور از دانشگاه یوسی‌ال که مستقیما در این تحقیق مشارکتی نداشته، می‌گوید که این یافته‌ها می‌توانند تصور ما را دربارۀ قابلیت‌ها و توانایی‌های پارانتروپوس تغییر بدهند. «ما قبلا پارانتروپوس را یک جور چرندۀ احمق تصور می‌کردیم. این ذهنیت بیشتر به خاطر مقایسۀ آن‌ها با گوریل‌ها در ما شکل گرفته بود. ما آن‌ها را موجوداتی چاق و بزرگ می‌دانستیم که تمام طول روز لم می‌دادند و کرفس می‌خوردند. حالا این احتمال که پارانتروپوس سازندۀ این ابزار‌ها باشد واقعا جذاب و کنجکاوی‌برانگیز است».

(تصویری بازسازی شده از آنتروپوس)

با اینحال اسپور اضافه می‌کند که باید یک احتمال جایگزین را هم در نظر بگیریم؛ ممکن است این دندان‌ها در واقع متعلق به شکار باشند و نه شکارچی! «ما انسان‌ها به خوردن گوشت ماهیچۀ صورت حیوانات علاقه داریم و پارانتروپوس‌ها هم ماهیچه‌های صورتشان بسیار بزرگ بوده است؛ مطمئنم که خیلی هم خوشمزه بوده است!».