تاریخچۀ عجیب و باورنکردنی «مالیاتِ ریش»!

در سال 1698، تزار روسیه به نام پتر اول (معروف به پتر کبیر) قانون مالیات بر ریش را وضع کرد. او تنها حاکمی در تاریخ نبود که این کار را کرد (می‌گویند که هنری هفتم انگلستان هم همین کار را کرده بود) اما اسناد تاریخی بیشتری در مورد قانونی که پتر وضع کرد وجود دارد. به علاوه دلیل او برای این کار نیز جالب توجه است.

قبل از پتر اول، روسیه ارتباط چندانی با اروپا نداشت و نیروی دریایی منسجمی هم نداشت که بتواند بر مرزهای دریایی خود اقتدار و تسلط داشته باشد. روسیه کشور بزرگی بود، اما در زمانی که قدرت‌های اروپایی مانند انگلیس و هلند در حال کاوش و استعمار جهان بودند و به مرزهای یکدیگر حمله می‌کردند، روس‌ها از نظر کشتی‌رانی کاملا عقب مانده بودند.

وقتی پتر اول از سفر بزرگ برگشت، پروژه بلندپروازانه‌ای را برای مدرن‌سازی روسیه آغاز کرد تا بتواند با ابرقدرت‌های اروپایی رقابت کند. در واقع پتر با تغییر اقتصاد، دولت، فرهنگ و امور مذهبی روسیه، نقش مهمی در غربی‌سازی این کشور ایفا کرد.

در میان تغییراتی که پتر به وجود آورد می‌توان به تغییر تقویم روسیه، ایجاد تغییراتی در نحوه نگارش زبان روسی و نظم بخشیدن به ارتش اشاره کرد. اما یک تغییر دیگر هم بود که او با اصرار می‌خواست آن را ایجاد کند و آن هم بی‌ریش کردن روس‌ها بود! او می‌خواست ظاهر روس‌ها هم مانند اروپایی‌هایی شود که در سفر طولانی‌اش آن‌ها را دیده بود.

آنطور که نقل کرده‌اند، پتر اول بی‌ریش شدن روس‌ها را به شیوه‌ای کاملاً دراماتیک و در مراسمی که به افتخار او برگزار شده بود آغاز کرد. در آن مراسم فرماندهان ارتش و تعدادی از دستیاران و دیپلمات‌های مختلف حضور داشتند. ناگهان، وقتی پتر به‌طور غیرمنتظره‌ای یک تیغ ریش‌تراش بزرگ را بیرون آورد، روحیه جمعیت از شادی به وحشت تبدیل شد! پتر اول فرمانروایی بود که هر کار مهمی را خودش شخصا به انجام می‌رساند (درست مثل یاد گرفتن کشتی‌سازی) و بنابراین در اینجا هم خود او بود که شخصاً ریش مهمانان وحشت‌زده‌اش را تراشید.

او اعلام کرد که همه مردان در روسیه باید ریش خود را بتراشند؛ سیاستی که برای بسیاری از روس‌ها بسیار سنگین و منفور بود؛ به‌ویژه که کلیسای ارتدوکس هم ظاهر شدن در ملاء عام بدون ریش را کاری کفرآمیز تلقی می‌کرد.

نشان پرداخت مالیات ریش؛ به هر کسی که مالیاتش را می‌پرداخت یکی از این نشان‌ها داده می‌شد

به دلیل موضع‌گیری‌های منفی، نهایتا موضع حاکم نرم شد. او با تصور اینکه می‌تواند از این راه برای دولت پولی هم دربیاورد، به مردم اجازه داد که در صورت پرداخت «مالیات بر ریش» بتوانند ریش خود را حفظ کنند.

مقدار این مالیات برای همۀ مردم به یک اندازه نبود؛ برای اشراف و بازرگانان مالیات می‌توانست تا 100 روبل در سال هم باشد اما برای مردم عادی بسیار کمتر بود. به هر کسی که مالیات ریش خود را می‌پرداخت نوعی نشان نقره‌ای یا مسی داده می‌شد که آن‌ها باید همیشه و همه جا آن را با خود همراه می‌بردند تا بتوانند ثابت کنند که مالیات ریششان را داده‌اند.

بسیاری از اصلاحات پتر کبیر امروزه تاثیر و ماندگاری خود را حفظ کرده‌اند اما مالیات بر ریش که یکی از عجیب‌ترین لحظات تاریخ روسیه بوده است نتوانست دوام بیاورد. بعد از حدود 70 سال کاترین کبیر در سال 1772 این قانون را لغو کرد.