سفر به سرزمین ساسانیان؛ زیباترین آثار باستانی ساسانیان در فارس

در روز 30 مهر 224 میلادی آخرین پادشاه اشکانی از اسب خود فروافتاد و با مرگ او سپاه اشکانی پراکنده شده و گریختند. از این نقطه ساسانیان روی کار آمدند تا ایران را از چنگ تسلط یونانی-مقدونی‌ها بیرون بکشند.

در دوره‌ای که ساسانیان از فارس برمی‌خاستند، حکومت اشکانیان در منجلاب تباهی فرو می‌رفت. از یک سو بیماری آبله گریبان مردم را گرفته بود و از سویی دیگر نبردهای پی‌درپی ستون‌های قدرت مرکزی را به لرزه در می‌آورد و روز به روز آن را تحلیل می‌برد. از میان این آشفتگی‌ها بود که هر نیرویی شمشیر کشیده، قدرت خود را افزایش داده و تبدیل به یکی از خاندان‌های محلی پارس می‌شد. نکته این است که اینان در سدد بودند که حکومت و امپراتوری عظیم هخامنشیان را احیا کنند، بنابراین پرقدرت‌تر در برابر اشکانیان شمشیر می‌کشیدند.

بنابراین سلسله ساسانیان از نقطه‌ای آغاز شد که اردشیر بابکان در تیسفون تاج‌گذاری کرد و مهر پایانی بر چهار سده پادشاهی اشکانیان زد. این چکیده‌ترین حالت ممکن از تاریخ آن دوران بود که راهنماتو در اختیار شما قرار داد، حالا برخی از یادگاری‌هایی که از دوران سلسله ساسانیان در فارس برجای مانده است را بررسی می‌کنیم تا دلاوری‌های این پادشاه اژدهاکش را با چشم‌های خود ببینیم.

شهر گور (جور)

در اعماق تاریخ، در سرزمینی که خورشید بر تمدن‌های کهن می‌تابید، شهری افسانه‌ای بر پا بود. گور، نامی که بر تپه‌های باستانی و دشت‌های پهناور نقش بسته بود. شهری که از دل خاک برون جهید و به فرمان اردشیر اول بابکان، پادشاه ساسانی، در ناحیه‌ای به نام اردشیر خوره به شکل دایره‌ای کامل در آمد و امروزه در نزدیکی فیروزآباد فارس است. گویی گور، آیینه‌ای بود که شکوه و عظمت ساسانیان را به نمایش می‌گذاشت.

نکته این است که این شهر با پلان مدور ما را به یاد شهر پارتی دارابگرد می‌اندازد. با منار میلو، که همچون نگهبانی بر شهر نظاره می‌کرد، و تخت نشین، که جایگاه آئین‌های مقدس بود، گور به قلب تپنده امپراتوری تبدیل شد. درواقع این برج سنگی عظیم و پلکانی مارپیچی و آتشی که بر فراز آن می‌سوخت عامل راهنمای مسیرهای بیابانی و جنگلی بوده است. در آن دوران در کوچه‌های پیچ در پیچ آن، داستان‌های اساطیری زمزمه می‌شد و رازهای کهن در دل خشت‌هایش نهفته بود.

اما چرخ روزگار بی‌رحم است و گور نیز از این قاعده مستثنی نبود. پس از فروپاشی ساسانیان، شهر به خوابی طولانی فرو رفت. بادهای زمانه بر آن وزیدند و باران‌ها بر آن تازیانه زدند. اما هنوز هم، در دل خاک، نشانه‌هایی از آن شکوه باستانی نهفته است. دیوارهای بلند، برج‌های رفیع و کاخ‌های باشکوه، همه و همه گواهی بر تمدنی بزرگ و فراموش‌ناشدنی هستند.

آدرس شهر گور (جور)

برای رفتن به شهر گور باید به استان فارس، پنج کیلومتری غرب شهر فیروزآباد بروید.

کاخ یا آتشکده فیروزآباد

در اعماق تاریخ، در سرزمینی که خورشید بر تمدن‌های کهن می‌تابید، کاخی افسانه‌ای بر پا بود. کاخ اردشیر بابکان، که اولین ساختمان بنا شده در در زمان حکمرانی اردشیر اول بود با انگیزه‌های سیاسی پیش می‌رفت. شاهکاری از معماری ساسانی که در دل کویر فارس می‌درخشید. این کاخ، نه تنها نمادی از قدرت و شکوه ساسانیان بود، بلکه گواه بر نوآوری و خلاقیت معماران ایرانی نیز بود.

با گنبدهای بلند و تالارهای وسیع، این کاخ به مثابه ستاره‌ای درخشان در آسمان تاریخ ایران می‌درخشید. گنبدهایی که برفراز این ساختمان‌ها می‌درخشند، قدیمی‌ترین نمونه‌هایی هستند که بر فیلپوش قرار گرفته‌اند. از آن‌جایی که سه گنبد در این بنا دیده می‌شود، بعیدی نیست که هر یک محل برافروختن آتش (برمبنای سه آتش مقدس نزد زرتشتیان) باشند.

درواقع در این کاخ، آتشی مقدس می‌سوخت که نمادی از زندگی و جاودانگی بود. دیوارهایش آراسته به نقش‌ و نگارهایی بود که حکایت از باورهای عمیق مردم آن زمان داشت. دیوارهای این کاخ که سفیدپوش از گچ شده بودند با سنگ لاشه و ساروج ساخته شده بودند.وقتی در این زیبایی‌ها ریز می‌شویم متوجه خواهیم شد که از معماری دوره هخامنشیان اقتباس شده است.

کاخ اردشیر بابکان، نه تنها یک بنای معماری، بلکه یک نماد فرهنگی و تاریخی بود که برای قرن‌ها الهام‌بخش هنرمندان و معماران بوده است. اما چیزی که ما را به شگفت می‎آورد سادگی و بی پیرایگی آن در کنار حیاط اندرونی‌اش است که کاملا با آب و هوای منطقه هماهنگ است. اگرچه زمان بر آن گذشته است و سیلاب‌های خروشان به آن آسیب رسانده‌اند، اما روح این کاخ همچنان در دل تاریخ ایران زنده است.

آدرس کاخ یا آتشکده فیروزآباد

برای رفتن به کاخ یا آتشکده فیروزآباد باید به استان فارس، ۳ کیلومتری شمال فیروزآباد بروید.

کاخ قلعه دختر

1800 سال پیش در چنین روزهایی، قلعه‌ای چون آشیانه عقاب بر فراز کوه‌ها خودنمایی می‌کرد. قلعه دختر، نامی که بر این دژ مستحکم نهاده بودند، گویی رازی پنهان در دل خود داشت. این قلعه، نگهبانی بی‌امان بر شهر گور، پایتخت ساسانیان بود. اردشیر بابکان، شاهنشاه ساسانی، این دژ را بر فراز کوهی استوار ساخت تا از پایتخت نوپای خود در برابر هرگونه تهدیدی محافظت کند. احتمالا آن را در دوره‌ای ساخت که هنوز خراجگزار پادشاهان اشکانی بود.

قلعه دختر، نه تنها یک دژ نظامی، بلکه نمادی از قدرت و شکوه ساسانیان بود. معماری پیچیده و دقیق آن، گواهی بر دانش و هنر معماران ایرانی بود. وجود هورنو بر نوک قله سرگشاده آن و پادیاو در قسمت پایین این کاخ حکایت است پیچیدگی و زیبایی‌های آن دارد که عملا کاربردی بودند. با دیوارهای سنگی مستحکم، برج‌های دیده‌بانی و راهروهای پیچ در پیچ، این قلعه به یک لاک‌پشت آهنین تبدیل شده بود که هرگونه تهاجم را دفع می‌کرد. در دل این قلعه، تالارهای وسیع و ایوان‌های بلند، فضایی برای برگزاری مراسم و جشن‌ها فراهم می‌کردند. گنبدهای بلند و طاق‌های زیبا، بر زیبایی و شکوه این بنا می‌افزودند.

اما قلعه دختر، تنها یک بنا نبود. این قلعه، نمادی از یک باور و یک آیین بود. آناهیتا، الهه آب‌های ایران باستان، بر این قلعه حکمرانی می‌کرد. به همین دلیل، بسیاری معتقدند که نامگذاری این قلعه به دختر، اشاره به همین الهه پاک و دست‌نیافتنی دارد. قلعه دختر، همچون آناهیتا، نمادی از پاکی، زیبایی و قدرت بود.

آدرس کاخ قلعه دختر

برای رفتن به کاخ قلعه دختر باید به استان فارس، شهر فیروزآباد، کیلومتر ۱۰ جاده فیروزآباد به کوار بروید.

شهر-کاخ بیشاپور

وقتی شاپور اول بر والریانوس امپراتوری روم پیروز شد، شهری افسانه‌ای بر پا شد. بیشاپور، نامی که بر تارک تاریخ ایران می‌درخشید. این شهر، به فرمان شاپور اول، پادشاه ساسانی، در قرن سوم میلادی بنیان نهاده شد. بیشاپور، با معماری منحصربه‌فرد و برنامه‌ریزی شهری دقیق، به یکی از مهم‌ترین مراکز سیاسی و فرهنگی ایران تبدیل شد. این شهر، با الهام از معماری یونانی و با بهره‌گیری از دانش مهندسی ایرانیان، به شکلی منظم و زیبا ساخته شد. ارگ شاهی آن که شامل تالار تشریفات، معبد و تالار موزاییک بود نشان از آبادانی آن دارد. بعلاوه، خیابان‌های مستقیم، میدان‌های وسیع و بناهای باشکوه، حکایت از شکوه و عظمت این شهر داشتند.

در بیشاپور، معبد آناهیتا، الهه آب‌های ایران، به عنوان یکی از شاهکارهای معماری ساسانی می‌درخشید. برخی می‌گویند که این معبد احتمالا از دوره اشکانیان برپا شده است.  این معبد، با معماری پیچیده و تزئینات باشکوه، نمادی از قدرت و شکوه ساسانیان بود. تالار تشریفات، با گنبد بلند و تزئینات زیبا، مکانی برای برگزاری مراسم رسمی و جشن‌ها بود. ایوان موزاییک، با کفپوش‌های رنگارنگ و نقش‌ و نگارهای زیبا، چشم هر بیننده‌ای را به خود خیره می‌کرد. کاخ والرین، با معماری مستحکم و تزئینات باشکوه، نمادی از قدرت و شکوه پادشاهان ساسانی بود. در داخل این کاخ زیبا حوض بزرگی قرار داشت که دورتادور آن را غلام گردش احاطه می‌کرد(راهرویی سقف‌دار پیرامون بنا) و چهار ورودی پیرامون آن قرار داشت.

وقتی به بدنه شمالی این بنا نزدیک می‌شدی، چهار تندیس گاو می‌دیدی که سمبل این معبد بودند. و وقتی وارد می‌شدی سنگ فرش موزاییکی تو را به یاد معماری رومی می‌انداخت. بعد نگاهی به دیوارها می‌انداختی و متوجه تزئینات پیچیده آن می‌شدی که هیچ یک شبیه به دیگر نبود. به همین خاطر گچبری‌های آن را مادر تمام گچبری‌های ایران زمین می‌دانند.

آدرس شهر-کاخ بیشاپور

برای رفتن به شهر-کاخ بیشاپور باید به استان فارس، شهر کازرون، جاده قائمیه کازرون، شهر باستانی بیشاپور بروید.

کاخ سروستان

کاخ ساسانی سروستان را مهر نرسی ساخت، وزیر بهرام گور. این بنای تاریخی که صدها سال پیش (حوالی 1500 سال پیش) ساخته شد، با معماری باشکوه و تزئینات ظریف خود، گواهی بر شکوه و عظمت سلسله ساسانی است. این بنای زیبا که اکنون در دامن خاکی بیابانی است در آن دوران کوشکی وسط باغی خرم بود و از سفره‌خانه و بزمگاه آن مشخص است که شکوه ساسانیان در آن جشن گرفته می‌شد. با بررسی‌های باستان‌شناسی، قدمت این بنا به دوره پادشاهی بهرام گور، یکی از قدرتمندترین پادشاهان ساسانی، نسبت داده می‌شود.

کاخ سروستان با استفاده از مصالحی همچون سنگ، آجر و گچ ساخته شده و طرحی منحصربه‌فرد دارد. شما پیش از این هرگز در معماری ایرانی نیم‌گنبد ندیده بودید. ایوان مرکزی بزرگ، تالارهای وسیع و گنبدهای بلند، از جمله ویژگی‌های بارز این بنا هستند. معماری کاخ سروستان شباهت بسیاری به کاخ اردشیر بابکان در فیروزآباد دارد، اما تفاوت‌هایی نیز در جزئیات و کاربرد فضاهای آن دیده می‌شود به عنوان مثال این کاخ قرینه نیست. برخی از باستان‌شناسان، این بنا را آتشکده‌ای می‌دانند که برای برگزاری مراسم مذهبی استفاده می‌شد، در حالی که برخی دیگر آن را کاخی برای اقامت پادشاه یا شکارگاه سلطنتی می‌دانند.

کاخ ساسانی سروستان، با وجود گذشت قرن‌ها، همچنان ایستاده است و از آن به عنوان یکی از مهم‌ترین آثار تاریخی ایران یاد می‌شود. این بنا، نه تنها نمادی از معماری پیشرفته ساسانیان است، بلکه گواهی بر اهمیت استان فارس در تاریخ ایران نیز می‌باشد. اگر نظر آتور اپهام پوپ را بخواهید این کاخ نخستین قدم در جهت ساختمان سازی اصولی است که شکل تکمیل شده آن را در گوتیک می‌بینیم. با این حال، این اثر تاریخی ارزشمند در سال‌های اخیر با چالش‌های زیادی روبه‌رو بوده است و نیازمند توجه بیشتر و سرمایه‌گذاری برای حفظ و مرمت می‌باشد.

آدرس کاخ سروستان

برای رفتن به کاخ سروستان باید به استان فارس، شهرستان سروستان، جاده شیراز-فسا، ۱۴ کیلومتری جنوب سروستان بروید.

نقش برجسته پیروزی اردشیر

در دل کوهستان‌های ستبر و در کنار رودخانه‌ای خروشان، بر صخره‌ای استوار، نگین درخشانی از تاریخ ایران زمین می‌درخشد. نقش برجسته پیروزی اردشیر بر اردوان، شاهکاری از هنر و قدرت ساسانیان است که حکایت از نبردی حماسی و پیروزی حق بر باطل دارد. این نقش برجسته، همچون تصویری زنده، نبرد تن به تن دو پهلوان را به تصویر می‌کشد که در آن، اردشیر با اراده‌ای پولادین، بر اردوان ظالم غلبه می‌کند. این اثر هنری، تنها یک نقش برجسته نیست، بلکه نمادی از تولد دوباره ایران و آغاز عصر طلایی ساسانیان است. در این نقش، روح حماسه و پهلوانی ایرانیان به زیبایی تجلی یافته است و همچون نگینی بر تارک تاریخ ایران می‌درخشد.

آدرس نقش برجسته پیروزی اردشیر

برای رفتن به محل نقش برجسته پیروزی اردشیر باید به فارس، ۳ کیلومتری جاده فیروزآباد به شیراز بروید.

تنگ چوگان و نقش برجسته‌های آن

در دل کوهستان‌های ستبر و در کنار رودخانه‌ای خروشان، نگین درخشانی از تاریخ ایران زمین می‌درخشد. تنگ چوگان، جایی که اسطوره‌ها در سنگ حک شده‌اند و تاریخ در دل صخره‌ها نفس می‌کشد. در این مکان مقدس، شاهان ساسانی بر تخت قدرت تکیه زده و پیروزی‌های خود را بر دشمنان به تصویر کشیده‌اند.

در نخستین نقش، شاپور یکم، قهرمان ملی ایران، بر اسبی افسانه‌ای سوار شده و اهورامزدا، خدای بزرگ، بر فراز او پرواز می‌کند. دشمنان شکست خورده در زیر سم اسبانشان به خاک افتاده‌اند و پیروزی ایران بر روم، نمادی از پیروزی اهورا مزدا بر اهریمن است.

در نقش دوم، شاپور یکم با اقتدار تمام، امپراتور روم را به اسارت گرفته است. این صحنه، نمادی از قدرت و شکوه ایران در آن دوران است.

در نقش سوم، نبردی حماسی به تصویر کشیده شده است که در آن، ایرانیان با شجاعتی مثال‌زدنی، دشمنان خود را شکست می‌دهند. این صحنه، یادآور رشادت‌ها و فداکاری‌های ایرانیان در راه دفاع از میهن است.

در نقش چهارم، بهرام دوم، پادشاه ساسانی، با شکوه و عظمت بر تخت نشسته است و فرمانروایی خود را بر ایران زمین اعلام می‌کند. این صحنه، نمادی از استواری و پایداری سلسله ساسانیان است.

در نقش پنجم، بهرام دوم، در حال دریافت تاج و تخت از اهورامزدا است. این صحنه، نشان‌دهنده مشروعیت الهی پادشاهی ساسانیان است.

و در نهایت، در ششمین نقش، بهرام یکم، در مراسم تاج‌گذاری خود، با شکوهی وصف‌ناپذیر به تصویر کشیده شده است. این صحنه، نمادی از آغاز یک دوره جدید در تاریخ ایران است.

تنگ چوگان، تنها یک مکان تاریخی نیست، بلکه یک کتاب بزرگ است که داستان حماسه و شکوه ایرانیان را روایت می‌کند. هر نقش برجسته در این مکان، یک فصل از این کتاب است که از نسل به نسل منتقل شده و الهام‌بخش نسل‌های آینده بوده است.

آدرس تنگ چوگان