علت یرقان در نوزادان، رنگش شده عین زردچوبه

حدود ۶۰ درصد از کودکان در طی هفته اول یا دوم زندگی خود دارای یک زمینه‌ی زردرنگ روی پوست خویش هستند که یرقان نامیده می‌شود. در واقع، تمام نوزادان تازه متولد شده تا حدودی یرقان دارند، اما این میزان زردی همیشه قابل توجه نیست.

برای بیشتر کودکان، یرقان یک وضعیت موقت و بی‌ضرر است که به خودی خود یا توسط درمان برطرف می‌شود؛ اما در موارد نادری، این وضعیت بسیار حاد است، بنابراین، توجه به آن ضروری به نظر می‌رسد.

عامل ایجاد یرقان چیست؟

سطوح بالای رنگ‌دانه‌ها در پوست که بیلی‌روبین نامیده می‌شود، باعث می‌شود پوست زرد به نظر برسد. خون هر فرد شامل بیلی‌روبین است. بیلی‌روبین یکی از محصولات جانبی است که وقتی سلول‌های قرمز خون شکسته می‌شوند، ایجاد می‌شود. به طور معمول، کبد بیلی‌روبین را از خون حذف کرده و سپس بدن با اجابت مزاج از شر آن خلاص می‌شود.

در طی دوران حاملگی، کبد مادر بیلی‌روبین را از بدن فرزندش دفع می‌کند. پس از تولد، مدتی طول می‌کشد تا کبد کودک شروع به انجام این کار نماید. نتیجه: رنگ‌دانه در خون کودک ساخته شده و پوست او زمینه‌ی نسبتاً زرد یرقان را به خود می‌گیرد.

این نوع از یرقان که یرقان فیزیولوژیک نامیده می‌شود معمولاً در دومین یا سومین روز تولد نوزاد ظاهر شده و به خودی خود دو هفته بعد محو می‌شود. (در نوزادان نارس، اوج این بیماری در ۵ تا ۷ امین روز تولد است و ممکن است دو ماه طول بکشد تا به طور کامل برطرف شود.) رنگ زرد ابتدا در صورت کودک ظاهر می‌شود و سپس به سمت پایین و به گردن و سینه‌ی او و در موارد حادتر تا نوک انگشتان او نیز می‌رسد.

آیا تغذیه با شیر مادر می‌تواند عامل ایجاد یرقان باشد؟

تغذیه با شیر مادر باعث ایجاد یرقان نمی‌شود اما احتمال بروز یرقان در کودکانی که با شیر مادر تغذیه می‌شوند بیشتر است.

عدم وجود مایع کافی باعث افزایش غلظت بیلی‌روبین خون می‌شود؛ بنابراین اگر کودک شما با شیر مادر تغذیه می‌شود و هنوز به میزان کافی شیر سینه را دریافت نکرده است، احتمال اینکه دچار زردی شود زیاد است. (امکان ابتلا به زردی در کودکی که با شیر خشک نیز تغذیه می‌شود وجود دارد، چنانچه به میزان کافی شیر خشک دریافت نکند.)

چنانچه تصور می‌کنید کودکتان به میزان کافی شیر سینه دریافت نمی‌کند، با پزشک خود در مورد این مسئله مشورت نمایید. شما می‌توانید با یک مشاور شیردهی در مورد تغذیه با شیر مادر مشورت نمایید.

زمانی که کودک شما از طریق بهبود روش تغذیه با شیر مادر، تغذیه‌ی مکرر یا استفاده از مکمل همراه با شیر مادر یا شیر خشک به میزان کافی شیر مادر را دریافت نماید، یرقان به احتمال زیاد برطرف خواهد شد. آکادمی امراض کودکان آمریکا (AAP) در روزهای آغازین بروز یرقان تغذیه با شیر مادر را به میزان ۸ تا ۱۲ بار در روز توصیه می‌نماید.

بعضی از کودکان در طی چند هفته‌ی ابتدایی تولد دچار «یرقان شیر پستان» می‌شوند. این وضعیت معمولاً در ۷ تا ۱۱ امین روز تولد تشخیص داده می‌شود.

ممکن است از کودک شما به خوبی پرستاری شده و او به طور طبیعی وزن بگیرد، اما وجود عاملی در شیر پستان با توانایی کبد برای پردازش بیلی‌روبین تداخل پیدا می‌کند. این وضعیت اغلب در طی یرقان فیزیولوژیک اتفاق می‌افتد و حتی ممکن است تا هفته‌ها و ماه‌ها ادامه داشته باشد.

یرقان شیر پستان در نوزادانی که بیش از اندازه با شیر مادر تغذیه می‌شوند کاملاً شایع است و عموماً بی‌ضرر تلقی می‌شود. اگر سطوح بیلی‌روبین نوزاد شما بسیار بالا است، پزشک کودک شما توصیه می‌کند که برای پایین آوردن این میزان بیلی‌روبین برای مدت زمان چند روز پرستاری از او را متوقف سازید. شما می‌توانید از یک پمپ سینه استفاده کنید تا در طی این زمان ذخیره‌ی شیر سینه‌ی خود را نگه دارید و زمانی که سطح بیلی‌روبین کاهش پیدا کرد می‌توانید تغذیه با شیر مادر را مجدداً آغاز نمایید.

آیا یرقان می‌تواند خطرناک باشد؟

در اکثریت قریب به اتفاق موارد، یرقان چیزی برای نگرانی ندارد؛ اما اگر سطوح بیلی‌روبین خون کودکی بسیار بالا برود، یرقان می‌تواند باعث آسیب دائمی به سیستم عصبی شود. درصد بسیار کوچکی از نوزادانی که یرقان دارند دچار شرایطی به نام کرنیکتروس می‌شوند که می‌تواند منجر به ناشنوایی، تأخیر در رشد یا شکلی از فلج مغزی گردد.

آیا برخی از نوزادان نسبت به دیگران بیشتر در معرض ابتلا به زردی هستند؟

اگر نوزادان دارای شرایط زیر باشند، بیشتر احتمال ابتلا به زردی قابل توجه را دارند:

دارای خواهر یا برادری باشند که قبلاً زردی داشته است

در ابتدای تولد کبودی داشته باشند (سلول‌های قرمز خون که بخشی از این کبودی هستند، شکسته شده و به عنوان یک محصول جانبی بیلی‌روبین را تولید می‌کنند.)

نارس متولد شده باشند، زیرا کبد نارس قادر به کنترل سطوح بیلی‌روبین نیست.

از تبار شرق آسیا باشند

دارای یک اختلال ژنتیکی مشخص باشند (مانند سندروم گیلبرت، نقص مادرزادی غشای سلول‌های قرمز خون، یا اختلال متابولیک مادرزادی)

دارای یک بیماری مشخص مانند فیبروز کیستیک یا کم کاری تیروئید باشند

در طی ۲۴ ساعت اول تولد کودک، زردی می‌تواند از طریق شرایط حادی مانند اختلالات کبدی، روده‌ای، کیسه‌ی صفرا، نوعی عفونت، زخم بیش از حد در هنگام تولد، بیماری‌های مشخص یا نارس بودن بیش از اندازه (تولد پیش از هفته‌ی ۲۸ ام بارداری) نیز ایجاد شود. ناسازگاری RH و ناسازگاری نوع خون نی ز می‌تواند در روز اول باعث ایجاد زردی شود.

آیا آزمایش‌هایی برای بررسی زردی وجود دارد؟

تیم پزشکی در ابتدای تولد کودک شما را به خاطر زردی تحت آزمایش قرار می‌دهد. به طور ایده آل، آن‌ها باید ۳ تا ۵ روز پس از تولد، زمانی که احتمال دارد سطوح بیلی‌روبین در بالاترین میزان خود باشند، کودک را معاینه نمایند.

اگر هرگونه نگرانی در مورد ابتلای کودک شما به زردی وجود داشته باشد، پزشک برای بررسی سطوح بیلی‌روبین یک آزمایش پوست یا خون انجام می‌دهد. (چنانچه به نظر می‌رسید در ۲۴ ساعت ابتدایی تولد نوزاد شما زردی گرفته باشد، این آزمایش قطعاً انجام خواهد شد زیرا زردی ظاهر شده احتمال تبدیل شدن به مشکل را خواهد داشت.)

اگر شما پس از تولد نوزاد بیمارستان را به سرعت ترک نمایید، در زمان ظهور زردی شما و کودکتان در منزل خواهید بود و احتمالاً شما اولین کسی خواهید بود که متوجه آن خواهید شد.

روش چک کردن زردی این‌گونه است: نوزادتان را به اتاقی که مملو از نور طبیعی یا فلورسنت است ببرید. چنانچه نوزاد رنگ پریده است، به آرامی انگشت خود را روی پیشانی، بینی یا سینه‌ی او فشار دهید و منتظر باشید که پس از برداشتن فشار، رنگ پوست زرد شود. اگر نوزاد شما پوست تیره‌ای دارد، زردی را در لثه‌ها و سفیدی چشمانش جستجو کنید.

چه زمانی باید با پزشک تماس بگیرم؟

اگر رنگ پوست نوزادتان نسبتاً زرد است با پزشک تماس بگیرید به خصوص اگر شکم، پاها یا بازوان یا سفیدی چشمانش زرد بودند. همچنین اگر کودکتان مبتلا به زردی شده و به سختی بلند شده یا نق‌نق می‌کند یا اینکه تمایل به خوردن غذا ندارد و اگر برای مدت زمان بیش از ۳ هفته زردی خفیف دارد، با پزشک تماس بگیرید.

چه زمانی زردی جدی تلقی می‌شود؟

اگر نوزادی در ۲۴ ساعت ابتدایی تولد دچار زردی شود، این وضعیت معمولاً جدی تلقی شده و نوزاد نیاز به نظارت نزدیک و درمان دارد. این نوع از زردی رایج نبوده و معمولاً به خاطر عدم سازگاری نوع خون بین مادر و فرزند است.

اگر گروه خونی شما O یا RH منفی است، ممکن است با نوع گروه خونی نوزاد ناسازگاری داشته باشد. در اولین قرار ملاقات پیش از تولد نوزاد، چنانچه شما ریسک چنین مسئله‌ای را داشته باشید، احتمالاً پزشک نوع گروه خونی شما را بررسی می‌کند، اما هیچ راهی برای گاهی کامل از این وضعیت تا زمان به دنیا آمدن نوزاد و کشف گروه خونی او، وجود ندارد.

اگر پزشک شما در مورد عدم سازگاری گروه های خونی نگران است، یک نمونه‌ی خون در هنگام تولد از فرزند شما گرفته می‌شود تا نوع گروه خونی او تشخیص داده شود. (بعضی پزشکان تا زمانی که نوزاد علائمی از ایجاد یرقان را بروز دهد صبر می‌کنند زیرا حتی اگر نوع گروه‌های خونی‌تان نیز با یکدیگر تطابق نداشته باشند کودک ممکن است خوب شود.)

آزمون کومبس نیز برای بررسی تحت تأثیر قرار گرفتن سلول‌های خونی نوزاد توسط عدم تطابق گروه‌های خونی انجام می‌شود. اگر نوزاد شما دارای عدم سازگاری نوع گروه خونی بوده یا نتیجه‌ی آزمون کومبس او مثبت باشد، به خاطر بررسی یرقان تحت نظارت قرار می‌گیرد.

زردی چگونه درمان می‌شود؟

بیشتر موارد زردی نیاز به درمان ندارند، اما هنگامی که نیاز به درمان داشته باشند، فوتوتراپی (نور درمانی) بسیار بی‌خطر و مؤثر در نظر گرفته می‌شود: قرار دادن کودک در یک لگنچه زیر نور آبی به صورت برهنه درحالی‌که چشمانش پوشانده شده است، حقه‌ی خوبی است، زیرا نور ماورا بنفش می‌تواند بیلی‌روبین را به شکلی تبدیل کند که نوزاد بتواند با سهولت بیشتری این ماده را در ادرارش دفع کند. گزینه‌ی دیگر می‌تواند شامل قرار دادن نوزاد در یک پتوی فیبر نوری به نام پتوی بیلی یا پد بیلی باشد. با تجویز پزشک شما می‌توانید یکی از این پتوها را اجاره کنید تا نوزادتان را در منزل درمان کنید.

فوتوتراپی معمولاً مؤثر است اما اگر نوزاد دارای زردی حادی باشد که با وجود درمان فوتوتراپی سطوح بیلی‌روبین او افزایش پیدا کند، ممکن است برای انتقال خون که تعویض خون نامیده می‌شود، نیاز به بستری در بخش مراقبت‌های ویژه داشته باشد. این انتقال باعث می‌شود بخشی از خون نوزاد که شامل سطوح بالای بیلی‌روبین است با خون فرد اهداکننده که شامل سطوح نرمال است جایگزین شود.

کار دیگری که خودتان می‌توانید برای کمک به کاهش زردی انجام دهید، حصول اطمینان از این مسئله است که نوزادتان مقادیر زیادی شیر سینه یا شیر خشک را دریافت می‌کند، بنابراین اجابت مزاج او مکرر خواهد بود. اگر در مورد زردی نوزاد خودنگرانی دارید، با پزشک در مورد برداشتن گام‌های صحیح برای برگرداندن رنگ پوست اصلی کودک خود مشورت نمایید.