زندگی هنری سوسن تسلیمی؛ گیله‌زن تکرارنشدنی

گیله‌زن

سوسن تسلیمی متولد بهمن ماه ۱۳۲۸ شمسی در شهر رشت است. خانواده‌ی وی نیز از اهالی سینما و فرهنگ آن دوران بوده اند. سوسن تسلیمی کار خود را با بازیگری تئاتر در سال ۱۳۵۰ آغاز کرد و دو سال بعد در همین رشته در دانشکده هنر‌های زیبا به تحصیل پرداخت. او در دوران دانشجویی و پس از آن با افراد بنام بسیاری، چون داریوش فرهنگ، هرمز هدایت، مهدی هاشمی، بیژن مفید و بهرام بیضایی همکاری می‌کرد. سال ۱۳۵۷ بود که سوسن تسلیمی در برای نخستین بار وارد سینما شد و در فیلم بهرام بیضایی به نام چریکه تارا به ایفای نقش پرداخت.

بازی او در ایران و جهان مورد استقبال قرار گرفت و چند جایزه بین المللی را نیز از آن خود کرد. البته که همکاری با کارگردان و نویسنده‌ی بزرگی، چون بهرام بیضایی به عنوان تجربه‌ی اول می‌تواند تاثیر بسزایی در زندگی هنر هر بازیگری داشته باشد، اما این نکته نیز قابل تامل است که او حتما توانایی شگرفی داشته که کارگردان ریز بین و با دقتی، چون بهرام بیضایی او را برای نقش اول فیلم خود برگزیده است. چریکه تارا داستان زنی تنها به همراه دو فرزند کوچکش است که با مردی عجیب روبرو می‌شود و در همین دیدار که دیداری پر رمز و راز و عجیب است، زندگی و احوالات وی دچار تغییر و تحول می‌شود.

چریکه تارای ممنوعه

چریکه تارا هیچ گاه در ایران به اکران درنیامده است، اما همواره یکی از آثار برجسته یبهرام بیضایی و همچنین سوسن تسلیمی محسوب می‌شود. چریکه تارا علاوه بر جوایز بازیگر که دریافت کرد برنده‌ی جایزه بهترین فیلم جشنواره بین‌المللی فیلم وایادولید نیز شد. چریکه‌ی تارا با بازی درخشان و یاد ماندنی سوسن تسلیمی یکی از آثار پر قدرت افسانه‌های عاشقانه است. پس از این تجربه‌ی موفق بیضایی بار دیگر در سال ۱۳۶۰ نقش اصلی فیلم خود به نام مرگ یزدگرد را به سوسن تسلیمی داد. مرگ یزدگرد نام نمایشنامه‌ای به قلم بهرام بیضایی است که او با اقتباس از همان اثر خود فیلم مرگ یزدگرد را ساخت.

داستان این فیلم از جایی آغاز می‌شود که یزدگرد سوم به مرو می‌گریزد و به طور ناشناس در آسیابی پناه می‌گیرد. داستان از زبان آسیابان، زن آسیابان و دخترشان بیان می‌شود و همه روایت‌ها با هم تفاوت دارد. واقعیت در میان روایت‌های متعدد و متفاوت گم می‌شود. پس از این فیلم نقش جذاب سریالی برجسته به نام سربداران به کارگردانی محمد علی نجفی در سال ۱۳۶۳ به سوسن تسلیمی محول شد. سربداران یکی از محبوب‌ترین سریال‌های تاریخی بعد از انقلاب به حساب می‌آید. نقش سوسن تسلیمی در این سریال بسیار پر رنگ بود و شاید یکی از جنجالی‌ترین نقش‌ها بود به سبب آن که شخصیت فاطمه مانند دیگر زنان در دوره‌ی خودش نیست. او سوارکار و جنگجو است و جنگجویان دیگری را رهبری می‌کند. در این سریال پر حاشیه و سرو صدا نیز سوسن تسلیمی با بازی خود درخشید. او حالا دیگر بازیگر شناخته شده و محبوبی بود که توانسته بود نظر بسیاری از کارگردانان و صاحب نظران را به خود جلب کند.

مادیای ماندگار

سال ۱۳۶۴ بود که سوسن تسلیمی نقش اصلی فیلم "مادیا" به کارگردانی علی ژکان را پذیرفت. مادیان تصویری از زندگی روستایی در کشور را ارائه می‌داد. در این فیلم سوسن تسلیمی نقش زنی از روستا‌های شمال ایران را به عهده داشت. او که به سبب زادگاهش زبان گیلکی را بلد بود بدون هیچ مشکلی توانست با لهجه‌ی روانش این نقش را بازی کند و دوباره مورد توجه قرار بگیرد. این سال‌های پرفراز و نشیب دهه‌ی شصت سال‌های پر کاری سوسن تسلیمی بود که البته شرایط بحران و جنگ اجازه‌ی شکوفا شدن بیشتر را به این بازیگر توانا نداد. سال ۱۳۶۵ در بحبوحه‌ی جنگ ایران و عراق، سوسن تسلیمی یک ایده‌ی داستانی را با بهرام بیضایی در میان گداشت که در نهایت منجر به ساختن فیلم مشهور "باشو غریبه کوچک" شد.

باشو غریبه کوچک

داستان باشو از این قرار است که پسر کوچکی که در حمله‌ای در حین جنگ خانه اش در جنوب کشور ویران شده و خانواده اش را از دست داده سوار بر کامیونی می‌شود، خوابش می‌برد و وقتی بیدار می‌شود می‌بیند که در شمال کشور است. او در این دیار با زنی برخورد می‌کند که در غیاب همسرش به همراه دو فرزندش زندگی می‌کند. نقش این زن که نامش "نایی جان" است را سوسن تسلیمی با همان لهجه‌ی گیلکی خود بازی می‌کند.

او در این فیلم چنان ماهرانه ایفای نقش می‌کند که به گونه‌ای همه آن فیلم را به خاطر نقش او به خوبی به یاد دارند. نایی جان و پسرک زبان هم را نمی‌فهمند، اما چنان ارتباط عمیقی بین آن‌ها پدید می‌آید که می‌تواند یکی از جلوه‌های زیبای روابط انسانی باشد. شوهر نایی جان از حضور باشو در خانه اش ناراضی است و این موضوع بحران اصلی داستان است که باز به دست نایی جان که به نوعی یک قهرمان است برطرف می‌شود. "باشو غریبه کوچک" ۵ سال تمام در توقیف به سر برد و اجازه‌ی اکران پیدا نکرد تا اینکه سرانجام در سال ۱۳۶۹ به اکران عمومی درآمد.

این فیلم که یکی از زیباترین و دلنشین‌ترین آثار بهرام بیضایی است با اقبال بی نظیری روبرو شد و در نهایت تبدیل به یکی از خاطره انگیز‌ترین آثار سینمایی ایران شد. سوسن تسلیمی که خود به فیلم باشو علاقه‌ی بسیاری دارد، این اثر را ستایش صلح و دوستی می‌داند. زمانی که در سال ۱۳۶۹ باشو به اکران عمومی درآمد، سوسن تسلیمی از ایران مهاجرت کرده و در کشور سوئد اقامت داشت. او هرگز نتوانست این فیلم را در کنار مردم کشورش و در سینما تماشا کند. در همان سال ۶۵ که باشو ساخته شد، تسلیمی در فیلم‌های شاید وقتی دیگر بهرام بیضایی و طلسم داریوش فرهنگ بازی کرد. این دو فیلم آخرین فیلم‌هایی بودند که تسلیمی درکشور خود بازی می‌کرد.

طلسم بیضایی

طلسم که داستان آن نیز اثری از بهرام بیضایی است، دارای داستانی پیچیده، پر رمز و راز و افسانه گونه است. ماجرا از این قرار است که عروس و دامادی پس از شب عروسی خود به قصد روستایشان سفر می‌کنند، اما در راه گم می‌شوند و سر از خانه‌ی یک شازده درمی آورند. آن‌ها در این مکان با رمز و راز عجیبی روبه رو می‌شوند که داستان را تحت الشعاع خود قرار می‌دهد. فیلم بعدی تسلیمی که بازهم اثر فاخر از بهرام بیضایی است در سال ۱۳۶۶ اکران شد. "شاید وقتی دیگر" فیلمی بود که تسلیمی باز هم با داریوش فرهنگ در آن بازی می‌کرد. این فیلم نیز فیلمی با داستان پیچیده بود که تنها بازیگری، چون سوسن تسلیمی قادر بود در آن چنان که شایسته بود بدرخشد.

برخی بر این باورند که «شاید وقتی دیگر» برگه‌ی زرینی در کارنامه بهرام بیضایی و همچنین سوسن تسلیمی است. در همان سالی که شاید وقتی دیگر به نمایش درآمد، تسلیمی ایران را برای همیشه به مقصد سوئد ترک کرد. تسلیمی پس از مهاجرت دست از فعالیت در زمینه تئاتر و هنر‌های نمایشی برنداشت. او تا به حال چندین تئاتر موفق در سوئد را بازی کرده و همچنین خود نیز به ساخت فیلم و... مشغول بوده است.

هیئت مدیره انیستیتوی فیلم سوئد

او از اواخر دهه‌ی ۹۰ میلادی جزو هیئت مدیره انیستیتوی فیلم سوئد بود که این انستیتو از اعتبار بسیار بالایی برخوردار است.

او در تمام این سال‌ها با علاقه به کار خود در غربت ادامه داده و اکنون نیز به عنوان مدرس بازیگری در این کشور شناخته شده است. استعداد درخشان سوسن تسلیمی به وسیله‌ی بازی در سریال‌های سوئدی در آن کشور نیز پوشیده نیست. جالب است بدانید که علاوه بر آنکه تسلیمی در سال ۲۰۰۳، جایزه ویژه شخصیت ممتاز فرهنگی را در رشته کارگردانی فیلم و بازیگری، از طرف دولت سوئد دریافت کرد، در حال حاضر نیز در وزارت فرهنگ سوئد از اعضای هیئت مشاورین تئاتر است.