به مناسبت زادروز بانوی غزل / سیمین بهبهانی نخواسته شعرش را با عشق به رخ مخاطب می‌کشد

کتاب «عشق به سه روایت» به بررسی مفهوم عشق در شعر سه شاعر از سه زبان فارسی، انگلیسی و عربی، یعنی سیمین بهبهانی، امیلی دیکنسون و سعاد الصباح می‌پردازد که طی روزهای گذشته از سوی انتشارات مشق شب راهی بازار نشر شده است. سالروز تولد سیمین بهبهانی، بهانه‌ای شد تا به سراغ فاطمه نفری، پژوهشگر این اثر برویم و با او درباره کتاب‌ و سیمین بهبهانی صحبت کنیم.

فاطمه نفری اظهار کرد: این کتاب مضمون عشق را در شعر سه شاعر زن در سه زبان مختلف مقایسه می‌کند. البته عشق جنبه‌های مختلفی دارد که تمامی این جنبه‌ها در این کتاب مد نظر قرار گرفته شده است. اصل این کتاب یک پژوهش دانشگاهی بود و من به این نتیجه رسیدم که می‌شود روی این پژوهش بیشتر کار کرد و آن را به شکل گسترده‌تری بیان کرد. از این رو تصمیم گرفتم که آن را کامل‌تر کنم تا حاصل این تحقیق به صورت کتاب عرضه شود. برای این کار با خودم خیلی کلنجار رفتم و در نهایت به این نتیجه رسیدم که موضوع واقعا جای کار دارد.

وی ادامه داد: شاید خیلی‌ها بگویند که اگر می‌خواستم نماینده‌ای از میان جامعه زنان شاعر برای شعر عاشقانه انتخاب کنم بهتر نبود که به سراغ فروغ می‌رفتم؛ چراکه جامعه سیمین را بیشتر به شعر اجتماعی می‌شناسند. درپاسخ باید بگویم که واقعیت این است که پژوهشگران بسیاری روی شعر فروغ کار کرده‌اند و حتی مقایسه‌های زیادی درباره شعر فروغ با شاعران عرب زبان و انگلیسی انجام شده؛ اما این اتفاق برای سیمین کمتر رخ داده است. اتفاقا اگر دست روی فروغ می‌گذاشتم منابع اطلاعاتی بسیار خوبی داشتم و کارم خیلی آسان‌تر می‌شد و به قولی یک لقمه آماده بود. در بحث مقایسه‌ای خیلی کم روی آثار سیمین کار شده است؛ از این رو سیمین بهبهانی را انتخاب کردم و با توجه به اینکه با روحیات و شعر او آشنا بودم می‌دانستم که از پس‌اش برمی‌آیم.

این پژوهشگر و مترجم در توضیح عشق در شعر سیمین بهبهانی گفت: عشق در شعر سیمین در شکل‌های مختلفی بروز کرده است و همیشه به معنای ابراز و داشتن احساسات نسبت به جنس مخالف نیست و شکل‌های مختلفی دارد و حتا در برهه‌هایی این عشق قطع شده و دوباره جان گرفته است. عشق به وطن، عشق به فرزند، عشق به خداوند و عشق مجازی در شعرهای سیمین به وضوح دیده می‌شود و حتا می‌توانیم بگوییم که دغدغه‌های اجتماعی شاعر نیز به دلیل عشق به وطن است و اصلا این‌ها را نمی‌توان از هم جدا کرد.

وی افزود: با همه این تفاسیر ما نمی‌توانیم بگوییم که عشق مرکز کار و فعالیت‌های سیمین بهبهانی است. اگر باز بخواهم برگردم به موضوع می‌توان گفت که فروغ از سیمین خیلی عاشق‌تر است و شاید به همین دلیل است که تا اسم فروغ می‌آید، کلمه عشق در ذهن ما ظاهر می‌شود و سیمین این گونه نیست. با این حال باید به سراغ اشعارسیمین رفت و عشق را در میان کلماتش پیدا و تجزیه و تحلیل کنیم. البته وقتی عشق را در اشعار او پیدا می‌کنیم عمق بیشتری را برای ما نمایان می‌سازد و به معنی کلمه به عشق واقعی می‌رسیم. به نظرم سیمین عشق را در شعرهایش پنهان کرده است و نخواسته شعرش را با عشق به رخ مخاطب بکشد؛ از این رو عشق در پشت کلمات شعرش پنهان بوده و همین تاثیرگذاری شعرش را بیشتر کرده است.

نفری که سال‌ها روی شعر سیمین بهبهانی تحقیق کرده است با اشاره به شاعرانگی این شاعر می‌گوید: در شعرهای سیمین المان‌های بسیار زیادی وجود دارد که از تک‌تک این المان‌ها می‌توان مضمون عشق را بیرون کشید. با این حال باید بگویم که سیمین دغدغه مردم جامعه خود را دارد و از این رو دغدغه اجتماعی، سیاسی، فرهنگی، عاطفی و حتا اقتصادی در شعرهایش نمایان است. من همه این المان‌ها را در کتابم آورده‌ام و بیان کرده‌ام که سیمین در پرداختن به همه این موضوعات نیز عشق را کنار نگذاشته است و عشق در پرداختن به این دغدغه‌ها نیز وجود دارد.

وی ادامه داد: سیمین بهبهانی یکی از پایه‌های ادبیات معاصر ماست و با حفظ احترام به جامعه زنان شاعر باید بگویم که ما بعد از پروین، فروغ و سیمین هنوز نتوانستیم شاعری با این تسلط شعری جایگزین کنیم. کسی که به جوانب شعر از لحاظ ساختاری و فنی کاملا آشنایی داشته باشد و به مضمون هم خوب بپردازد. کسی که به عنوان پیشوا در ابتدای صف جامعه شعری قرار بگیرد و یک الگوی ادبی کامل برای شاعران باشد. حال، اینکه عده‌ای تلاش می‌کنند پروین، فروغ و سیمین را نبینند و فکر کنند که با این تفکر می‌توانند به جایی برسند به نظرم اشتباه است و این افراد به بی‌راهه می‌روند.

این مترجم و مولف با اشاره به برخی مخالفت‌ها برای پرداختن به شعر سیمین و فروغ گفت: من هم مخالف بت ساختن از شاعران هستم؛ اما به نظرم تا شاعر کاری نکرده باشد و به حدی نرسیده باشد، چنین اتفاقی برای او رخ نمی‌دهد و حتما سیمین یا فروغ یا پروین نکته و ویژگی‌ای در شعرشان وجود داشته که ما تا حرفی از شاعران زن می‌زنیم، نام این شاعران برده می‌شود و جامعه ادبی از آنها به عنوان الگو یاد می‌کند.

نفری در توضیح نتیجه کتاب «عشق به سه روایت» اظهار کرد: مهم‌ترین حاصل این کتاب این است که من با معرفی این موضوع راهی را برای محققان و کسانی که دوست دارند در این حوزه فعالیت کنند باز کردم و نشان دادم که این اثر می‌تواند یک نمونه کار باشد تا ذهنیت‌های شکل گرفته را پاک کنیم و بدانیم که همیشه آنچنان که تصورات گذشته بیان می‌کند نیست؛ چراکه گاهی همین پیش فرض‌ها اجازه بررسی دقیق را از ما می‌گیرد؛ همان‌طور که شاید عده‌ای تعجب کنند که من برای بررسی شعر عاشقانه، سیمین بهبهانی را انتخاب کرده‌ام.

وی ادامه داد: ما درباره سیمین کتاب شعر زیاد داریم و انتشارات مختلف اشعار او را ارائه می‌دهند؛ اما واقعیت این است که تحقیقات عمیق روی شعرهای سیمین خیلی کم انجام شده‌ است و به نظرم هنوز خیلی جا برای تحقیق وجود دارد و هر تحقیق می‌تواند دریچه جدیدی از استعداد بی‌نظیر سیمین بهبهانی را به جامعه نشان دهد.

این پژوهشگر جوان در پایان گفت: به اعتقاد من هنوز نتوانستیم آن‌طور که باید و شاید سیمین را به جامعه بشناسانیم. همه ما می‌دانیم که سیمین شاعر بزرگ و خوبی بوده است و امروز وظیفه پژوهشگران و اهالی ادبیات است تا به این سوال پاسخ دهند که چرا سیمین شاعر خوبی بوده و چه کاری انجام داده است که امروز خیلی‌ها معتقدند که هنوز بعد از او بانوی شاعری ندرخشیده. به نظرم پاسخ به این سوال می‌تواند مسیر روشنی را پیش روی شاعران جوان قرار دهد.

منبع: ایبنا

72