جایگاه ژانر وحشت در ادبیات ایران
یک نویسنده و مترجم با بیان این‌که ژانر وحشت در ادبیات ایران هنوز بکر است، می‌گوید: هنوز به‌طور قوی الگوهای وحشت ایرانی را برای تولید داستان وحشت به‌کار نبرده‌ایم.
رامبد خانلری درگفت‌وگوی زنده با مخاطبان که در صفحه اینستاگرام نشر صاد برگزار شد به بررسی ژانر وحشت در ادبیات کودک و نوجوان پرداخت.
مشروح این گفت‌وگو در پی می‌آید:
تعریف شما از ژانر وحشت چیست؟
ژانر وحشت ژانری است که طرح و توطئه داستان ما براساس وحشت است. در داستان ژانر همیشه ما به‌عنوان مخاطب در گرو یکی از احساسات خود هستیم و به‌واسطه احساس ما و دستکاری آن داستان پیش می‌رود و ما درنهایت ارتباط برقرار می‌کنیم یا نمی‌کنیم. در همه فضاهای داستانی همین‌طور است. ابتدا قلقلکی در احساسات ما شکل می‌گیرد و بعد حس آشنایی خواهیم داشت و درنهایت ارتباط شکل می‌گیرد.
دو عامل وحشت را ایجاد می‌کنند: ناشناختگی و شناخت. ناشناختگی یعنی ما آن عامل را نمی‌شناسیم و می‌ترسیم و شناخت به‌معنای اعتقاد یعنی در ناخودآگاه‌مان چیزی وجود دارد که ما با تصور المان‌های وحشت می‌ترسیم. هرکس المان‌های وحشت خود را دارد. و برای این‌که ادبیات وحشت قدرتمندی داشته باشیم باید به اسطوره‌های وحشت بومی و داستان‌های محلی وحشت خود برگردیم. آن‌ها را به‌روز کنیم تا مخاطب امروزی داستانی داشته باشد که بتواند آن را بخواند، بترسد و لذت ببرد و با شکل دیگری از ترس‌ها که در ناخودآگاهش وجود دارد آشنا شود.
کارکردهای ژانر وحشت چگونه است؟
در قدم اول در ادبیات وحشت دوست دارید با داستانی مواجه شوید که شما را بترساند، اما به‌تدریج که ترس‌های‌تان را بیشتر می‌شناسید و داستان‌های وحشت بیشتری می‌خوانید، انتظارتان بالاتر می‌رود و دنبال داستان‌های عمیق‌تری در ژانر وحشت می‌گردید و صرفا نمی‌خواهید که بترسید.
خوب است که ما نوجوانان‌مان را در قدم اول با داستان‌هایی در ژانر وحشت آشنا کنیم که ابتدا بخواهند بترسند. آماده شوند برای این‌که بتوانند داستان‌های مهم‌تر و عمیق‌تری را در این ژانر در آینده بخوانند و به مخاطب حرفه‌ای تبدیل شوند.
داستان ترسناک به‌اندازه فیلم ترسناک دلهره‌آور است؟
ژانر وحشت به‌طور کل خیلی سینمایی است یعنی وابسته به تصویر است. این ژانر ارتباط زیادی با لحظه دارد؛ مانند حرکات ناگهانی و اتفاق‌های ناگهانی. اشتباهی که وجود دارد این است که ما انتظار داریم ژانر وحشت صرفا ما را بترساند درصورتی‌که این ژانر کارکردهای بسیار متنوع و وسیع‌تری دارد.
امسال فیلم‌هایی برای مخاطبان جهان در ژانر وحشت پسندیده بودند که شاید اصلا ترسناک به‌نظر نرسند. مخاطب به‌دلیل بیشتر آشنا شدن با ژانر وحشت دیگر فقط دنبال دیدن برخوردهای ناگهانی و موجودات عجیب‌وغریب در فیلم نیست بلکه انتظارهای دیگری دارد.
حالا دوست دارد به لایه‌های عمیق‌تری از خودش دست پیدا کند و با ترس‌هایی از خودش که در لایه‌های زیرینش پنهان شده مواجه شود و به‌واسطه شناخت ترس‌هایش بتواند با خودش بیشتر آشنا شود و بر اثر این آشنایی بیشتر، زندگی بهتری داشته باشد. ادبیات وحشت چنین کارکردی دارد و اگر این ژانر را در اختیار نوجوانان قرار می‌دهیم به‌این دلیل است که نوجوان به واسطه داستانی که ثابت شده سرگرم‌کننده است شروع به شناخت لایه‌های عمیق‌تر خود کند و طبیعتا شانس بیشتری برای موفقیت در زندگی دارد.
نفرین پنگوئنینه نیز چنین داستانی دارد، پسری یتیم که به‌سرپرستی فردی عجیب‌وغریب قرار می‌گیرد و سوال‌هایی برای مخاطب ایجاد می‌شود که چرا این فرد عجیب‌وغریب است و چرا پسر یتیم قصه را به فرزندخواندگی گرفته است. داستان در لایه‌های زیرین خود به خانواده اهمیت می‌دهد.
ما با دنیای داستان می‌توانیم فضاهای بسیاری را تجربه کنیم بدون این‌که در زندگی خودمان اتفاق افتاده باشند. خیلی از روان‌شناسان موافق این هستند که نوجوانان به‌واسطه شناخت ترس‌های‌شان می‌توانند خود را بهتر بشناسند و درنتیجه زندگی بهتری داشته باشند.
ادبیات ژانری در ایران با سایر کشورها چه تفاوتی دارد؟
در ایران در این‌سال‌ها داستان وحشت زیادی نداشتیم. شاید به خیلی از مخاطبان بگوییم که اثر وحشت ایرانی نام ببرند فیلم «شب بیست‌ونهم» را معرفی کنند که ریشه در سنت‌های ایرانی دارد و المان‌های آشنایی برای مخاطب ایرانی دارد. ژانر وحشت در ایران هنوز بکر است. هنوز به‌طور قوی الگوهای وحشت ایرانی را برای تولید داستان وحشت به‌کار نبرده‌ایم مثل آل.
چطور داستان ژانر بنویسیم؟
در داستان ژانر چیزی وجود دارد به‌نام سنت. باید سنت‌ها را رعایت کرد. سنت‌ها تمهیدات ویژه‌ای برای نوشتن اثر ژانری به نویسنده می‌دهند. این سنت‌ها را با خواندن و تماشای آثار ژانری می‌توان شناخت. این‌که بتوانیم مسیر داستان‌ها را تشخیص دهیم می‌تواند به ما برای نوشتن این داستان‌ها کمک کند.
ادبیات وحشت کودک و نوجوان با بزرگسال چه تفاوتی دارد؟
ادبیات وحشت نوجوان با بزرگسال متفاوت است چون ترس‌های هر رده سنی متفاوت است. اما نوشتن داستان وحشت برای نوجوان سخت‌تر است زیرا تخیل قوی‌تری نسبت به بزرگسالان دارند. داستان‌های وحشت نوجوان ضرباهنگ و اتفاق‌های بیشتری نیز دارد و قصه‌گوتر است. همچنین رسالت سرگرم‌کننده داستان در ادبیات نوجوان پررنگ‌تر است. ارتباط با داستان نوجوان در ژانر وحشت راحت‌تر است، لزوما برای کسی نیست که در رده‌ی سنی نوجوان است بلکه برای کسانی است که در داستان خواندن خیلی حرفه‌ای نیستند. این داستان‌ها مخاطب را آماده می‌کند برای خواندن کتاب‌های جدی‌تر و عمیق‌تر. ادبیات نوجوان را به کسانی پیشنهاد می‌کنیم که همیشه دوست داشتند کتاب‌خوان شوند ولی فرصتش را نداشتند. کتاب‌هایی مثل نفرین پنگوئنینه حتما کمک می‌کند که نوجوانان و حتی بزرگسالان کتاب‌خوان شوند.
رامبد خانلری متولد ۱۳۶۲ است. او نویسنده آثار ژانری است و موفق شده برای نخستین مجموعه داستان خود به‌نام «سرطان جن»، نامزد نهایی دریافت جایزه ادبی جلال آل‌احمد شود و جایزه مهرگان را دریافت کند. او به نوشتن داستان‌های فانتزی به‌ویژه ژانر وحشت علاقه‌مند است. اثر غیرداستانی او با نام «هنر چاق بودن» تجربه متفاوتی برای او بود. در سال ۱۳۹۹ دبیریِ بخش نوجوان نشر صاد را برعهده گرفت و کتاب «سلام همسایه؛ خرت‌وپرت‌های گمشده» نوشته کارلی آنه‌وست نیز اولین اثر ترجمه اوست.
مسابقه کتاب‌خوانی کتاب‌باکس
نشر صاد با همکاری نشر قناری و پلتفرم کتابراه مسابقه کتاب‌خوانی «کتاب‌باکس» را با محوریت سه کتاب نوجوانِ ژانر وحشت نفرین پنگوئنینه، همسایه بغلی؛ یک شب شوم برای بچه‌قلدرها و سلام همسایه؛ خرت‌وپرت‌های گمشده برگزار می‌کند. برای شرکت در این مسابقه می‌توانید نسخه الکترونیک و صوتی این آثار را با ۵۰ درصد تخفیف از پلتفرم کتابراه تهیه کنید و با جمع‌آوری امتیاز در قرعه‌کشی مسابقه شرکت کنید و از برندگان جوایز آن باشید.
منبع: ایسنا
72
