نفوذ در ذهن کودکان بی‌دفاع/ در دنیای انیمیشن‌ها چه خبر است؟
در سال‌های اخیر شاهد شیوع چشمگیر و آشکارتر مسئله دگربازی در آثار انیمیشنی کودک و نوجوان هستیم که عدم وجود نظارت در این حوزه را بیش از پیش نمایان می‌کند.
مسئولین فرهنگی و خانواده‌های ایرانی تا چه میزان از درون‌مایه‌ها و مضامین همجنس‌بازانه در مجموعه‌های انیمیشنی کودک و نوجوان باخبرند؟ وبسایت اینسایدر طی گزارشی مفصل با دسته‌بندی این مجموعه‌ها و استودیوهای سازنده‌شان، و همچنین شبکه‌های پخش‌کننده و شخصیت‌های مورد نظر، آمار نسبتاً جامعی در این زمینه فراهم آورده که خبرگزاری مهر با ترجمه اختصاصی برای مطالعه دغدغه‌مندان حوزه فرهنگ در این‌جا ارائه می‌کند.
از باگز بانی گرفته تا شرورهای دیزنی نظیر اورسلا در «پری دریایی کوچولو»، فرهنگ دگربازی (+LGBTQ) و نافرمانی جنسیتی همواره در انیمیشن‌ها نمود و بروز داشته است.
از گذشته، بازنمایی چنین شخصیت‌هایی در آثار انیمیشنی از طریق زیر متن صورت گرفته، و به بینندگان امکان داده تا هرچه می‌خواهند (یا نمی‌خواهند) از مضامین رمزی موجود در شخصیت‌ها و خطوط داستانی برداشت کنند. اما در دهه اخیر، انیمیشن‌های تلویزیونی دستخوش تغییر رویه قابل توجهی قرار گرفته‌اند. بازنمایی دگربازها مشخصاً در کارتون‌های کودکان از نظر فراوانی، ظرافت، و صراحت افزایش یافته است.
باتوجه به تلاش‌های چندین دهه‌ای از طریق فشارهای درون و بیرون از صنعت سرگرمی به منظور سربسته نگه داشتن بازنمایی این گروه، تغییر رویه در این حوزه قدم بزرگی رو به جلو قلمداد می‌شود. رسانه‌ها اغلب بجای پیشرفت آهسته و پیوسته، بر پیروزی‌های تاریخی تمرکز داشته‌اند. پیش از این هیچ‌گاه خط زمانی گسترده بازنمایی دگربازان در کارتون‌های کودکان به این صورت ارائه نشده است. اگرچه پیش از این پایگاه‌های داده‌ای در زمینه رهگیری شخصیت‌های دگرباز در تلویزیون وجود داشته، اما اینسایدر اولین پایگاه داده‌ای را گردآوری کرده که حضور شخصیت‌های همجنس‌باز مؤنث، همجنس‌باز مذکر، دوجنس‌باز، دوجنسه، بی جنسیت، و غیره را در مجموعه‌های تلویزیونی کودکان در آمریکا مورد رهگیری قرار می‌دهد.
چگونه این شخصیت‌ها را مورد شناسایی و تأیید قرار دادیم
همه شخصیت‌های مورد ملاحظه برای پایگاه داده، می‌بایست در مجموعه‌های استاندارد تلویزیونی (یعنی برنامه‌های اپیزودی، و نه فیلم و مینی‌سریال‌ها) قرار داشته باشند. همچنین فیلم‌های مورد نظر نیز می‌بایست در رده سنی TV-PG و پایین‌تر از آن بوده، یا این‌که برای مخاطب کودک یا برای دسترسی کودکان نوجوان و خردسال ساخته شده باشند.
زمان حضور یا تأیید حضور این شخصیت‌ها در آثار نیز تا ۳۱ دسامبر ۲۰۲۰ است. این شخصیت‌ها، بجز چند استثنا، می‌بایست در رابطه با شریک جنسی قرار داشته باشند یا این‌که نسبت به آن‌ها علاقه عشقی نشان بدهد. شخصیت‌هایی که در پس‌زمینه یا نماهای ساکن حضور داشته‌اند لحاظ نشده‌اند.
ما ابتدا کلیپ‌های خبری، شبکه‌های اجتماعی، گزارش سالانه بنیاد GLAAD، و دیگر فهرست‌های شخصیت‌ها را مورد بررسی قرار دادیم، و شخصیت‌های متناسب با معیارها را در فهرست جداگانه خودمان وارد کردیم. هر کدام از شخصیت‌ها طی یک فرایند دو مرحله‌ای به منظور مطابقت با معیارها مورد ارزیابی قرار گرفته‌اند. در اولین مرحله، موضوع تلویحی یا آشکار بودن شخصیت مورد شناسایی قرار گرفته است. این موضوع معیاری است برای تشخیص نحوه فهم مستقیم مخاطب کودک و نوجوان از شخصیت‌ها و درون‌مایه‌های دگربازانه.
این ارزیابی از طریق مصاحبه با کارشناسان در حوزه تکوینی کودکان، جنسیت، و تمایلات جنسی صورت پذیرفت. کارشناسان مورد مصاحبه در تشریح درک کودکان حدود ۱۲ ساله و پایین‌تر از آن در مورد هویت‌ها و فرهنگ دگربازی به ما یاری رساندند. مرحله دوم، تکنیک‌های روایی برنامه‌ها را مورد ارزیابی قرار داد. در این مرحله بریده‌هایی از برنامه‌ها به منظور تحلیل دیالوگ‌ها و تعامل شخصیت‌ها ارزیابی شده و همچنین نظرات عوامل فیلم در مصاحبه‌ها و شبکه‌های اجتماعی مورد رصد و تحقیق قرار گرفته است. گرایشات جنسی، هویت جنسی، نژاد، و معلولیت شخصیت‌ها از طریق خود برنامه، یا استودیو، یا پست‌های شبکه‌های اجتماعی مربوط به تیم سازنده، و یا مستقیماً از طریق مصاحبه با خالقان اثر مورد تأیید قرار گرفته‌اند.
در مواردی که اینسایدر قادر به گرفتن تأیید از سوی سازندگان یا استودیو نبوده (یا برای شخصیت‌هایی که خالقان‌شان برخی جزئیات را با ما در میان نمی‌گذاشتند) مدخل‌ها برچسب «نامعلوم» خورده‌اند. در صورتی که تیم سازنده برنامه‌ای، وجهی از هویت یک شخصیت را طی تولید برنامه بطور واضحی مشخص نکرده باشد، آن شخصیت در فهرست ما برچسب «نامشخص» خورده است.
در مورد بازنمایی دگربازان در طول زمان چه یافتیم
نمایش کمتر آشکار هویت‌های دگرباز، یا بازنمایی تلویحی، از گذشته در مجموعه‌های انیمیشنی کودکان نفوذ داشته است. اما بازنمایی مستقیم‌تر یا آشکار بطور مشخص در یک دهه گذشته با سرعت بالاتری در حال رقم خوردن است.
اولین مجموعه‌ای که در پایگاه داده ما در زمینه حضور یک شخصیت دگرباز در انیمیشن‌های تلویزیونی کودکان مورد تأیید قرار گرفت، «سوپرتد» بود.
سوپرتد، منتشر شده در ۱۹۸۳، مجموعه‌ای بریتانیایی در مورد یک عروسک «تدی خرسه» با قدرت‌های فوق‌بشری است؛ در این مجموعه، پخش شده از کانال دیزنی، شخصیتی تلویحاً همجنس‌باز مذکر به نام اسکلت وجود داشت که اغلب به کارهای شرورانه وادار می‌شد.
در پایگاه داده، هفت برنامه از دهه ۱۹۹۰، ۱۱ برنامه از دهه ۲۰۰۰ و ۴۸ برنامه از دهه ۲۰۱۰ وجود دارد. تنها سه برنامه در سال ۲۰۲۰ منتشر شده‌اند.
همچنین شخصیت اسکلت، با گذشت ۳۱ سال از اولین پخش مجموعه‌اَش، بیشترین زمان را برای تأیید گرفتن از ما گرفت. یکی از خالقان این شخصیت به نام مایک یانگ در مصاحبه‌ای با رادیو تایمز در سال ۲۰۱۴، تمایل جنسی این شخصیت را مشخص کرد.
بطور کل در کارتون‌های کودکان، تأیید دگرباز بودن یک شخصیت پس از اولین پخش مجموعه، بطور میانگین ۳ سال و نیم زمان برده است. اما بسیاری از برنامه‌ها نیز (تعداد ۱۹ تایشان)، در همان اولین سال پخش دگرباز بودن شخصیت‌هایشان را مورد تأیید قرار داده‌اند.
در سال ۲۰۱۴، تنها طی یک سال، هفت شخصیت بطور عمومی از نظر دگرباز بودن مورد تأیید قرار گرفتند که رکورد تعداد این شخصیت‌ها را به ۲۲ رساند.
این تغییر رویه عمدتاً بواسطه انتشار «جهان استیون» در سال ۲۰۱۳ شدت گرفت؛ این مجموعه، پخش شده از شبکه کارتون و ساختۀ سازنده‌ای دوجنس‌باز به نام ربکا شوگر، داستان کودکی ناسازگار از نظر جنسیتی را دنبال می‌کند که بهمراه دوست فضایی غیر مذکر و مؤنث خود به نام «جواهر» در حال مبارزه برای نجات جهان هستند.
شخصیت‌های دگرباز عمدتاً بطور پیوسته سال به سال افزایش پیدا کردند و در ۲۰۱۹ تعدادشان به اوج خود رسید. طبق یافته‌های ما در آن سال مجموعاً ۷۴ شخصیت دگرباز حضورشان در برنامه‌ها یا مورد تأیید قرار گرفت و یا آغاز شد. این رقم بیشترین میزان در پایگاه داده ما و احتمالاً بیشترین میزان در تاریخ انیمیشن است.
در بازه ۲۰۱۷ تا ۲۰۱۹ شاهد ۲۲۲ درصد رشد در تعداد شخصیت‌های دگربازی بودیم که در مجموعه‌های جدید حضور داشتند، یا دگرباز بودنشان از سوی سازندگان در مجموعه‌هایی که پایان یافته بود مورد تأیید قرار گرفت.
برنامه‌ها، استودیوها، و پلتفرم‌ها، عامل رشد شخصیت‌های دگرباز هستند
از میان ۷۰ برنامه‌ای که در پایگاه داده اینسایدر هستند، «جهان استیون» عمدتاً از طریق شخصیت‌های فضایی و انسان‌نمای غیر مذکر و مؤنث، بیشترین میزان بازنمایی را به خود اختصاص داده است. ما بیش از ۳۹ شخصیت دگرباز را در مجموعه‌های «جهان استیون» و «جهان استیون: آینده» رهگیری کردیم، اما به سبب فاصله زیاد با رتبه‌های بعدی همین رقم را مورد لحاظ قرار دادیم. در میان ۲۹ پلتفرم مورد بررسی، شبکه کارتون، بیشترین شخصیت‌های دگرباز در مجموعه‌های مختلف و بیشترین مجموعه‌های شامل شخصیت‌های دگرباز را به خود اختصاص داد: مجموعاً ۹۶ شخصیت دگرباز و ۱۹ مجموعه دربرگیرنده شخصیت‌های دگرباز در این شبکه حضور داشته و پخش شده‌اند.
نتفلیکس با ۶۰ شخصیت، و ۱۴ برنامه در رتبه دوم قرار گرفت. نتفلیکس سریع‌تر از شبکه کارتون در بازنمایی دگربازان شاهد رشد بود، و پس از پنج سال از پخش اولین برنامه خود در این حوزه، به بیشترین میزان بازنمایی خود رسید. بازنمایی در استودیوها تصویر متفاوتی را به ما ارائه می‌کند. از میان ۵۲ استودیو، دریم‌وُرکس انیمیشن مجموعاً با نُه مجموعه دربرگیرنده شخصیت‌های دگرباز بیشترین میزان بازنمایی را به خود اختصاص داده است. استودیوی شبکه کارتون، و انیمیشن تلویزیون دیزنی با هشت مجموعه در رتبه بعدی قرار دارند.
ما همچنین دریافتیم که انیمیشن‌های کودک و نوجوان بطور کلی از اشاره مستقیم به تمایلات جنسی شخصیت‌ها سر باز می‌زنند. هویت جنسیتی حدود ۴۵ درصد از شخصیت‌های پایگاه داده به دلایل مختلفی نامعلوم و نامشخص هستند. در میان آن دسته از شخصیت‌های مورد تأیید قرار گرفته، ۵۰ مورد همجنس‌باز مرد، و ۴۹ مورد همجنس‌باز زن هستند شخصیت‌ها در پایگاه داده اینسایدر صرفاً با جنسیت و تمایلات‌شان تعریف نشده‌اند؛ بلکه غالباً هویت‌های متنوعی از خود بروز می‌دهند. ما نحوه بازنمایی هویت جنسیتی، تمایلات جنسی، نژاد، و معلولیت را در شخصیت‌های دگرباز انمیشین کودکان مورد رهگیری قرار دادیم. ما دریافتیم که انسان‌های هم‌سوجنسیتی یا مؤنث‌های آمیخته انسان-غیرانسان و همچنین مؤنث‌های غیرانسان، ۳۹ درصد از شخصیت‌های پایگاه داده ما را تشکیل می‌دهند.شخصیت‌های دوجنسه، تنها با تعداد چهار دوجنسه مؤنث، یک دوجنسه مذکر، و یک دوجنسه غیر مذکر و مؤنث در میان شخصیت‌هایی هستند که کمترین بازنمایی را داشته‌اند.
مجموعاً بی جنسیت‌ها، سیال‌جنسیتی‌ها، دوجنسه‌ها، غیر مذکر و مؤنث‌ها، بیناجنسیتی‌ها، و دیگر شخصیت‌های غیرعادی از نظر جنسیتی، در ۱۳ برنامه حضور داشته‌اند که ۲۱ درصد از شخصیت‌های پایگاه داده را تشکیل می‌دهند. مجموعه «جهان استیون» تأثیر بسزایی بر بازنمایی شخصیت غیر مذکر و مونث و اقلیت‌های جنسیتی در پایگاه داده داشته است. در صورت لحاظ نکردن این مجموعه شبکه کارتون، تعداد این شخصیت‌ها در پایگاه داده از ۵۴ به ۲۰ شخصیت (معادل ۸ درصد) کاهش پیدا می‌کند.
ما همچنین دریافتیم که انیمیشن‌های کودک و نوجوان بطور کلی از اشاره مستقیم به تمایلات جنسی شخصیت‌ها سر باز می‌زنند. هویت جنسیتی حدود ۴۵ درصد از شخصیت‌های پایگاه داده به دلایل مختلفی نامعلوم و نامشخص هستند. در میان آن دسته از شخصیت‌های مورد تأیید قرار گرفته، ۵۰ مورد همجنس‌باز مرد، و ۴۹ مورد همجنس‌باز زن هستند.
پس از کنار گذاشتن شخصیت باب اسفنجیِ مجموعه «باب اسفنجی شلوار مکعبی» از پایگاه داده به سبب اظهارات متناقض تیم سازنده نیکلودین، تنها یک شخصیت بی جنسیت تأیید شده برای ما باقی ماند: یک جواهر کریستالی در مجموعه «جهان استیون» به نام زِبَرجَد. نزدیک به ۶۰ درصد از شخصیت‌های انسان و آمیخته انسان-غیرانسان در پایگاه داده دارای هویت نژادی بودند. از این میان، ۷۰ مورد به‌عنوان افراد رنگین‌پوست، و ۷۲ مورد سفیدپوست بودند. ما همچنین شاهد بازنمایی محدود معلولیت بودیم. تنها ۲۳ شخصیت، معادل ۸.۸ درصد از پایگاه داده، دارای معلولیت بودند که از این میان بینایی پایین یا تار، بیشترین تعداد را داشتند.
انیمیشن‌های کودکان تا چه میزانی نقش‌های اصلی را به شخصیت‌های دگرباز می‌دهند
قرارگیری شخصیت‌ها در روایت اصلی و پرتکرار بودن این امر، نکات بسیاری را درباره تغییر رویه در مواجهه با هویت‌های دگرباز را برای ما آشکار می‌سازد.
اینسایدر سیستمی را برای دسته‌بندی شخصیت‌ها براساس، نقش اصلی، نقش مکمل، نقش پرتکرار، و نقش مهمان ایجاد کرده است؛ باتوجه به این‌که همه این برنامه‌ها این نقش‌ها را به صورت یکسانی تعریف نمی‌کنند.
شخصیت‌های اصلی (برای قرار گرفتن در پایگاه داده) می‌بایست نقش محوری را داشته باشند و بطور کل در بیش از ۹۰ درصد از قسمت‌های مجموعه حضور داشته باشند. شخصیت‌های مکمل می‌بایست در ۵۰ تا ۸۹ درصد از قسمت‌ها حضور داشته باشند، درحالی‌که شخصیت‌های پرتکرار باید حداقل در سه قسمت حضور داشته باشند و البته حضورشان بیشتر از ۴۹ درصد نیز نباشد. شخصیت‌های مهمان می‌بایست در یک یا دو قسمت حضور داشته باشند.
ما دریافتیم که ۲۱۴ درصد از شخصیت‌های دگرباز، معادل ۸۳ درصد از موارد پایگاه داده، در نقش‌های پرتکرار یا مهمان قرار داشته‌اند. در این میان، از میان ۷۰ برنامه، ۲۲ مورد دارای شخصیت‌های دگرباز در نقش اصلی بوده‌اند.
۱۴ شخصیت دگرباز هم‌سوجنسیتی، و زن دوجنسه، ۵۶ درصد از نقش‌های اصلی را تشکیل داده‌اند، درحالی‌که دگربازان مرد (البته نه مردان دوجنسه)، ۳۶ درصد بازنمایی را به خود اختصاص داده‌اند.
برنامه‌های انیمیشنی کودکان تنها یک شخصیت اصلی دوجنسه مشخص داشته‌اند: شخصیت دیزایر (شهوت) در مجموعه انیمیشنی کوتاه دریم‌وُرکس‌تی‌وی به نام «پر سر و صدا». «جهان استیون» و «دنجر و تخم‌مرغ» تنها مجموعه‌هایی بودند که شخصیت‌های نقش اصلی ناسازگار از نظر جنسیتی داشتند. همچنین نسبت شخصیت‌های دگرباز سفیدپوست به دگربازان رنگین‌پوست در نقش اصلی ۱۲ به ۱۰ بوده است. همچنین از میان ۲۵۹ شخصیت، تنها پنج مورد نقش اصلی دارای معلولیت بودند.
چرا پایگاه داده ما تمام تصویر را ارائه نمی‌کند
پایگاه داده اینسایدر تمام قصه بازنمایی دگربازان در انیمیشن کودک و نوجوان آمریکا را به تصویر نمی‌کشد (تنها شخصیت‌هایی که با معیارها همخوانی داشتند مورد ملاحظه قرار گرفته‌اند). بااین‌حال، به ما کمک می‌کند تا تصویر واضح‌تری از نحوه حضور اقلیت‌های جنسیتی و جنسی در رسانه داشته باشیم.
اینسایدر ۲۴ مسیر برنامه‌های تلویزیونی به منظور تأیید دگرباز بودن شخصیت‌هایشان را مورد شناسایی قرار داده، و این مسیرها را در دسته تلویحی و آشکار قرار داده است. در این فرایند، میزان واضح بودن بازنمایی شخصیت‌ها درون برنامه‌ها برای مخاطبان نوجوان براساس نظر روان‌شناسان تکوینی، و کارشناسان هویت جنسی، و همچنین میزان ساده بودن یافتن هویت شخصیت‌ها از سوی کودکان و والدین‌شان در خارج از برنامه (برای مثال مصاحبه‌هایی که سال‌ها بعد توسط تیم سازنده انجام شده، یا نظرات کاربران در فروم‌های پایگاه‌های هواداری، یا در شبکه‌های اجتماعی) تشریح می‌شود.
هرگونه نمایش علنی هویت‌های دگرباز (از جمله دیالوگ‌هایی که جنسیت یا تمایل جنسی شخصیت را مورد شناسایی قرار می‌دهد؛ بوسه، ازدواج، یا داشتن والدین هم‌جنس؛ و یا تأیید تیم سازنده در مصاحبه‌هایی که نسبتاً با فاصله کمی از پایان پخش برنامه انجام شده) در دسته‌بندی ما برچسب آشکار خورده‌اند.
تأییدات تلویحی (نظیر استفاده از اصطلاحاتی در مورد هویت شخصیت‌ها، یا رفتارهای رمانتیک مثل سرخ شدن صورت) نمونه‌های زیرمتنی، رمزی، یا پیچیده از نظر تکوینی در رابطه با هویت‌های دگرباز ارائه می‌کنند. انتخاب صداپیشگانِ دگرباز، پست‌های شبکه‌های اجتماعی، محتوای همراه نظیر کتاب‌های کُمیک، و مصاحبه‌هایی که سال‌ها پس از پایان پخش برنامه انجام شده‌اند در این دسته قرار می‌گیرند.
ما دریافتیم که ۶۲ درصد از شخصیت‌ها (معادل ۱۶۰ مورد) دارای تأیید آشکار هستند. اما پس از حذف مواردی که در مصاحبه‌ها مورد تأیید قرار گرفته‌اند این رقم به ۴۳ درصد (۱۱۱ مورد) کاهش پیدا کرد.
پرطرفدارترین راهبرد تأیید دگرباز بودن شخصیت‌ها، ترکیبی از تأیید تلویحی و آشکار بوده است؛ شامل اشاره به هویت شخصیت‌ها از سوی تیم‌های سازنده از طریق شبکه‌های اجتماعی و مصاحبه؛ نمایش شراکت رمانتیک در خود برنامه‌ها؛ مواردی از نمایش عواطف نظیر گرفتن دست یکدیگر و گل‌انداختن صورت و همچنین والدین هم‌جنس.
نمادهای رمانتیک نظیر، راه رفتن به سوی غروب آفتاب؛ شکست رمانتیک؛ نمایش جنسیتی از طریق طراحی شخصیت به شکلی متعارض با سیستم سنتی مرد-زن؛ نمایش رویدادهای فرهنگی دگربازان همچون موضوع «افتخار» (Pride)؛ نمادهایی نظیر پرچم دگربازان؛ و فعالیت‌هایی مثل زن‌نمایی (Drag)، تکرار کمتری در این آثار داشته‌اند.
کارتون‌ها در خارج از برنامه وابستگی شدیدی به شخصیت‌های سازگار دارند، درحالی‌که در داخل برنامه‌ها به سمت نمایش مبهم و زیرپوستی از هویت‌ها و شراکت جنسی دگربازان، گرایش پیدا می‌کنند.
رشد تعداد شخصیت‌های دگرباز علامتی است از این‌که علیرغم دهه‌ها رمزگذاری، اشارات زیرمتن، و بازنمایی تلویحی، انیمیشن کودکان دستخوش تغییر رویه‌ای عظیم در زمینه قضیه‌گویی دگربازان شده و به نظر نمی‌رسد که سرعت این روند رو به کندی باشد.
منبع: مهر
72
