ضرورت ایجاد واژگان استاندارد برای ذخیره و بازیابی اطلاعات

فریبرز خسروی گفت: کار تدوین اصطلاحنامه فرهنگ فارسی از سازمان مدارک انقلاب اسلامی شروع شد. در آن زمان مجری طرح بودم و به سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران منتقل شد و تا امروز هم این اصطلاحنامه زنده است.

وی در توضیح تعریف اصطلاحنامه و کارکرد آن گفت: اصطلاحنامه در تعریف کتابدارانه آن «مجموعه ای از واژگان و اصطلاحات است که بین آنها روابط سلسله مراتبی، همبسته، مترادف و دیگر روابط بیان شده و هدف آن ایجاد واژگانی استاندارد برای ذخیره و بازیابی اطلاعات است.» برای توضیح ملموس اصطلاحنامه باید بگویم که اگر یک شجرنامه را در نظر بگیریم در آن نسبت‌ها قید شده است و مشخص می‌کند افراد چه نسبت‌هایی با یکدیگر دارند و پدران و مادران آنها چه کسانی هستند. اصطلاحنامه هم همچون شجره نامه‌ها ارتباط بین اصطلاحات حوزه‌های مختلف معارف را برقرار می‌کند.

معاون کتابخانه ملی ادامه داد: سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران در مستند موضوعی در سه حوزه فعال بوده است. یکی از آنها «سرعنوان موضوعی» است که از گذشته توسط خانم پوری سلطانی و آقای کامران فانی و همکاران آنها به انجام رسیده است و تا امروز هم ادامه دارد. دیگری اصطلاحنامه فرهنگ فارسی است که در تدوین آن از تخصص بیش از ۶۰ متخصص بهره برده شده خوشبختانه این اصطلاحنامه تا امروز به زبان‌های انگلیسی، عربی، روسی و گویش تاجیک تدوین شده و استفاده می‌شود. اصطلاحنامه پزشکی یکی دیگر از اصطلاحنامه‌هایی است که توسط خانم رها دوست در سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران تدوین شد و جزء کارهای ماندگار برای سازمان است که ویرایش جدید آن سال گذشته به پایان رسید.

خسروی در توضیح انتشار اصطلاحنامه عمومی ادارات گفت: در اتوماسیون‌های اداری به هر برنامه‌ای موضوع داده شود. چون این موضوعات بدون استفاده از مستند انجام می‌شود لذا در آینده استفاده از این موضوعات خود ساخته در سطح کلان برای آرشیو این نامه‌ها در این سازمان قابل استفاده نخواهد بود.

وی ادامه داد: در بررسی این موضوع به این نتیجه رسیده شد که ضرورت دارد که پدیدآورانِ برنامه‌های اتوماسیون اداری برنامه‌هایشان را به گونه‌ای تدوین کنند که یک اصطلاحنامه عمومی برای موضوع دهی در آن بارگذاری شده باشد، تا کارمند بتواند موضوع نامه خود را از «اصطلاحنامه» انتخاب کند. انجام این کار به نوعی پیش هم آرایی موضوعی را ایجاد کرده و باعث می شود تفکیک نامه‌ها در سازمان‌های متفاوت با شکل واحدی صورت گیرد و برای رسیدن به این هم آرایی نیاز به تدوین و انتشار اصطلاحنامه عمومی ادارات بود. البته ضرورت دارد ادارات در حوزه تخصصی خود هم تزاروس‌هایی را تدوین کنند.

خسروی اضافه کرد: تدوین و انتشار اصطلاحنامه عمومی ادارات با همکاری خانم مالمیر انجام شد. به این ترتیب که اصطلاح‌هایی که در چندین موسسه استفده شده بود، مبنای بررسی قرار گرفت و اصطلاحات عمومی از دل آنها بیرون آمد و به شکل اصطلاحنامه در قالب زبانِ «نت» روی شبکه قرار گرفت.

فریبرز خسروی معاون کتابخانه ملی در پاسخ به این سئوال که وجود چنین اصطلاحنامه‌هایی چه کمکی به جامعه مطالعاتی کشور می کند؟ گفت: برای پاسخ به این سئوال مثالی می‌زنم. فرض کنید یک پژوهشگر می‌خواهد کتابی در حوزه ایده‌آلیسم پیدا کند. این کلمه را به ۲ دیکته متفاوت «ایدآلیسم» و «ایدآلیزم» نوشته می‌شود و یا به «پندارگرایی» ترجمه شده است. فرد پژوهشگر هم در سرچ خود یکی از این ۲ دیکته را به کار می‌برد اما حتماً در منابع از هر ۲ دیکته وجود داشته باشد. بنابراین باید امکانی وجود داشته باشد که وقتی یکی از این دیکته‌ها سرچ می‌شود همه دیکته‌ها و ترجمه‌های مربوطه را برای پژوهشگر نمایان کند. کار اصطلاحنامه‌ها و سرعنوان‌های موضوعی همین است و بهترین پاسخ و نزدیکترین‌ها را برای پژوهشگر فراهم می‌کند.

معاون کتابخانه ملی درباره کارکرد اصطلاحنامه‌ها حوزه‌های تخصصی گفت: اصطلاحنامه‌ها برای موضوعات تخصصی نیز کاربرد دارد. یک پله بالاتر آن آنتولوژی و بحث‌های هسته نگاری است. البته یک اشتباهی که رخ داده این است که تصور می‌شود تولید اصطلاحنامه یا تولید هستی نگاری مستحب است. شیوه درست این است که قبل از شکل گیری هر اصطلاحنامه و یا هستی نگاری ابتدا باید دقیقاً کاربرد آن تعریف شود. یعنی برای هر اصطلاحنامه و یا آنتولوژی که تولید می‌شود باید مشخص باشد که برای چه کاری تولید می‌شود. باید معلوم شود که آیا برای نمایه سازی و یا فهرست نویسی کتاب‌ها، مقالات و منابع غیر کتابی شکل گرفته است و یا کاربردهای دیگری در نظر است.

وی در پایان گفت: امیدوارم سازمان بتواند همه مستندهای خود را مانند اصطلاحنامه اداری برای استفاده برخط در فضای وب منتشر کند. نکته مهم اینکه استفاده از اصطلاحنامه‌ها تنها مختص به پژوهشگران نیست. جالب است بدانید شرکت بزرگی مثل «آمازون» و یا «دیجی کالا» نیاز به دسته بندی و رده بندی کالاهای خود دارند و اصطلاحنامه ها در این مورد ابزار کاربردی بسیار مناسبی هستند.

منبع: روابط عمومی سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران

72