گاف ها و حاشیه های صدا و سیما در سال ۱۴۰۰
«گاندو»؛ از پخش غیرمنتظره تا توقف یکباره، برگزاری مناظره‌های انتخاباتی، به کارگیری واژه «سریال»، ماجرای حق پخش فوتبال‌ها و رأی مجلسی ها، چکش حراج بر نقد فراستی، انتقادهایی صریح از «جناب تلویزیون» و سانسورهایش، گاف حضور همزمان یک مجری در دو برنامه زنده و ...؛ از جمله محوری‌ترین انتقادهایی بودند که صداوسیما را با چالش اساسی در سال ۱۴۰۰ مواجه کردند.
نقدهای واردشده به عملکرد صداوسیما در سال ۱۴۰۰، به دو نیمه‌ی اواخر ریاست عبدالعلی علی‌عسکری در شش ماه اول سال و ماه‌های ابتدایی ریاست پیمان جبلی در نیمه دوم سال ۱۴۰۰ تقسیم می‌شود. این نقدها پیمان جبلی را بر آن داشت تا نخست ایمیل شخصی‌اش را در اختیار همکارانش در جام جم قرار دهد تا نقطه نظراتشان را مستقیم با رییس صداوسیما در میان بگذارند و در ادامه هم در جمع دانشجویان تولید و پخش برنامه‌ای گفتگومحور با محوریت انتقاد از صداوسیما را وعده دهد.
پیمان جبلی، رییس سازمان صداوسیما در حاشیه دیدار صمیمانه با دانشجویان و تشکل‌های دانشجویی اعلام کرده بود: «ما برنامه گفتگو محوری را طراحی خواهیم کرد که محوریت آن انتقاد از صداوسیما باشد. چون ما به نقدهای منصفانه همراه با ارائه‌ی راه حل نیاز داریم.»
درخواست برای گفت‌وگوی رییس جمهور
جبلی در بدو ورود همچنین با انتقادهایی نسبت به ساختار و محتوای گفت‌وگوی تلویزیونی رییس جمهور با مردم مواجه شد. منتقدان خواهان گفتگویی صریح و چالشی‌تر بودند که او در این خصوص چنین گفت: امیدواریم در گفتگوهای آینده نهاد رسانه‌ای دولت و نهاد رسانه‌ای ریاست جمهوری با همکاری صداوسیما بتوانند نقش سازنده‌تری را در رساندن صدای مردم و مطالبه از مسئولان و مصاحبه منصفانه مطالبه‌گرانه از مقامات عالی در کشور ایفا کنند.
«گاندو»؛ از پخش غیرمنتظره تا توقف یکباره
سازمان صداوسیما اولین استارت انتقادها و حاشیه‌هایش در سالی که گذشت را با ادامه پخش «گاندو» در شب‌های نوروز آغاز کرد. پخش فصل دوم سریال «گاندو» در تعطیلات نوروزی همانند فصل اول آن با چالش‌ها و انتقادهایی از سوی نمایندگان دولت دوازدهم مواجه شد.
ساخت فصل جدید «گاندو» در سکوت خبری، تصمیم دقیقه نودی برای پخش آن در مناسبت نوروز و توقف یکباره پخش، در کنار انتقادها و پاسخ‌هایی که از همان قسمت های نخست شکل گرفت، باعث شد که سری دوم این سریال همانند فصل اول آن، با حاشیه‌های جدی و فراتر از مرزهای یک سریال معمول تلویزیونی همراه باشد.
انتخاب نام «صابونچی» برای یکی از شخصیت‌های سریال و شباهت آن با اسامی واقعی دو تن از اعضای وقت تیم مذاکره کننده از نخستین حاشیه‌های «گاندو ۲» بود؛ به نحوی که وقتی پخش قسمتی از این سریال با تاخیر مواجه شد، برخی آن را ممانعت از رفتن روی آنتن تلقی کردند که البته ادامه یافتن قسمت‌ها، این پیش فرض را موقتا کنار گذاشت.
با این همه، انتقادهای گاندو به برجام ادامه‌دار بود و واکنش دولتی‌ها هم دامنه‌دار. سرانجام «گاندو» همان‌طور که به یک باره روی آنتن آمد، یک باره هم به پایان موقت رسید تا برخی پایان این سریال در قسمت سیزدهم را به فشارها به صداوسیما نسبت دهند.
ادامه این سریال هم طبق وعده داده شده، از اواسط مرداد ۱۴۰۰ پخش شد و در ۳۷ قسمت به پایان رسید.
انتقاد از واژه سریال!
اردیبهشت ماه ۱۴۰۰ فرهنگستان زبان و ادب فارسی نسبت به استفاده دوباره صداوسیما از واژه «سریال» در عنوان برنامه‌های تلویزیونی انتقاد و اعلام کرده بود: «مایه شگفتی است که رسانه ملی، به جای کمک به حفظ زبان فارسی، این‌بار گام در راه بازگرداندن واژه‌های بیگانه گذاشته است!»
فرهنگستان زبان و ادب فارسی در نوشتاری با عنوان «بازگشت «سریال»!» در این‌باره نوشته بود: «در ترویج واژه‌های فارسی به‌جای کلمات بیگانه، همیاری رسانه ملی و مطبوعات نقش مهمی دارد. سال‌هاست که اصطلاحات «مجموعه»، «مجموعه نمایشی» و «مجموعه تلویزیونی» را از این رسانه شنیده‌ایم و در زیرنویس‌ها دیده‌ایم. اما، در نوروز امسال، شبکه یک سیما با تهیه برنامه‌ای با نام «سریالیست»، بازگشتی به عقب کرد.
در این برنامه، بارها از همان «مجموعه»ها که با سعی برنامه‌سازان قبلی متداول شده بود، با لفظِ «سریال» نام برده شد. ماجرا به این‌جا ختم نشده و اکنون که مجموعه‌های نمایشیِ ماه رمضان آغاز شده است، شاهدیم که واژه «سریال» برای این مجموعه‌ها استفاده می‌شود.
مایه شگفتی است که رسانه ملی، به‌جای کمک به حفظ زبان فارسی، این‌بار گام در راه بازگرداندن واژه‌های بیگانه گذاشته است!»
انتخابات و انتقادها به برگزاری مناظره‌های خنثی
انتقاد برخی نامزدها از جناح‌های مختلف به پخش نشدن مستندهای تبلیغاتی و یا حذف برخی بخش‌های این فیلم‌ها، از جمله انتقادات و چالش‌هایی بود که در سال ۱۴۰۰ و در اواخر ریاست علی‌عسکری نگاه‌ها را متوجه صداوسیما کرد.
اوایل خردادماه، در فاصله یک ماه مانده به انتخاب رییس دولت سیزدهم، پخش برنامه‌های انتخاباتی صداوسیما به روال گذشته با یک قرعه کشی شروع شد و در این مسیر همان‌طور که پیش‌بینی می شد مناظره‌های نامزدها بار دیگر پرچالش‌ترین برنامه صداوسیما بود.
نخستین مناظره با تغییر زمان اولیه، شنبه (۱۵ خرداد ماه) ساعت ۱۷ به روی آنتن رفت و از همان ابتدا انتخاب روز و ساعتی کم مخاطب، علامت سوال و تعجب را مقابل مسوولان برگزارکننده قرار داد. پاسخ این بود: همزمانی روز برگزاری، با مسابقه تیم ملی ایران در مسابقات انتخابی جام جهانی، این برنامه را دو روز جلو انداخته است.
اما شروع مناظره‌ها هم کمک چندانی به برطرف کردن این شبهه نکرد و منتقدان در پایان مناظره دوم، نامزدها و متولیان امر را به برگزاری مناظره‌ای خنثی که کمک چندانی به انتخاب مردم نخواهد کرد، متهم کردند؛ رویه‌ای که البته تلاش شد در مناظره سوم تا حدودی اصلاح شود.
ماجرای حق پخش فوتبال و رأی مجلس
ماجرای حق پخش مسابقات فوتبال چند سالی بود که به یک مناقشه جنجال‌برانگیز بین اهالی رسانه ملی و اهالی فوتبال تبدیل شده بود و دو طرف به توافق نمی رسیدند. آنها حتی در مقطعی فروش تبلیغات دور زمین به باشگاه‌ها را تمرین کردند که نتیجه حاصله استفاده بی‌رویه تبلیغات محیطی در اطرف زمین و اخلال در تماشای بازی‌ها بود.
این قائله در نهایت اسفند ماه امسال با رای نمایندگان مجلس حداقل مقطعی به پایان رسید. آنها اعلام کردند، وزارت ورزش و جوانان و سازمان صداوسیمای جمهوری اسلامی ایران مکلفند درآمدهای تبلیغاتی ناشی از پخش مسابقات ورزشی را به ردیف درآمدی شماره ۱۴۰۱۸۴ نزد خزانه‌داری کل کشور واریز کنند.
بر اساس لایحه بودجه سال ۱۴۰۱ درآمد حاصل از تبلیغات ناشی از پخش مسابقات ورزشی ۳۱۵ میلیارد تومان برآورد شد که باید به نسبت ۳۰ به ۷۰ بین وزارت ورزش و جوانان و سازمان صداوسیما تقسیم شود و نسبت به عدد ۱۵۰ میلیارد تومانی در قانون بودجه ۱۴۰۰، رشد ۲.۱ برابری را نشان می‌دهد.
آذرماه امسال هم پیمان جبلی رییس صداوسیما درباره مناقشه بر سر حق پخش اعلام کرده بود، «ما با وزیر محترم ورزش توافق کرده‌ایم که مذاکره ای برای پیدا کردن راه حلی منصفانه در این خصوص داشته باشیم تا بتوانیم حق پخشی را که سهم ماست و به ورزش باید اختصاص پیدا کند، به آن راه حل و توافق برسیم. ما معتقدیم که هم ورزش از صداوسیما و پخش برنامه‌های ورزشی سود می‌برد و هم صداوسیما از پخش ورزش سود می‌برد. سود مشترکی است که هر دو می‌بریم. بنابراین پیدا کردن فرمول مشترک خیلی کار سختی نیست. ما با وزیر محترم ورزش توافق کرده ایم که ان شاءالله بنشینیم و این راه حل را پیدا کنیم.»
گله هنرمندان موسیقی از کپی رایت
در مدتی که گذشت طی گفت وگوهای مختلف با هنرمندان موسیقی، موضوع لزوم رعایت کپی رایت در کشور مطرح شد که بسیاری با نشانه گرفتن نوک پیکان انتقادها به سوی سازمان صداوسیما، بحث نادیده گرفتن کپی رایت آثار موسیقایی توسط شبکه‌های رسانه ملی را مطرح کردند. همچنین برخی از هنرمندان بر این عقیده بودند که صداوسیما می‌تواند در زمینه فرهنگسازی رعایت کپی رایت پیشرو باشد و دیگر رسانه‌ها را هم به این امر تشویق و مجاب کند.
محمدمهدی نراقیان، مدیر وقت دفتر موسیقی و سرود صداوسیما درباره اینکه چرا صداوسیما در قبال پخش بسیاری از آثار موسیقایی قوانین کپی رایت را رعایت نمی کند، به ایسنا گفته بود: این بحث، جدید نیست و مساله مهم آن خلأ قانونی است. البته پیگیری هم کرده ایم ولی هیچ قانونی که بخواهد صراحتا برای سازمان و هر رسانه دیگری برای پخش آثار موسیقی و درباره ساز و کار پرداخت حق و حقوق هنرمندان تکلیف قانونی تعیین کند، وجود ندارد.
از دیگر انتقادهای اهالی موسیقی به صداوسیما در گفته های حمیدرضا اردلان ـ پژوهشگر موسیقی نواحی و آهنگساز ـ در شهریور ماه ۱۴۰۰ نمود پیدا کرد. او با انتقاد از بی‌توجهی تلویزیون به برگزاری رویداد مهمی با عنوان جشنواره ملی موسیقی جوان، گفته بود: صداوسیما مشغول امور سیاسی است و از چنین رویدادهایی غفلت می‌کند. مدیران تلویزیون از تاثیر چنین جشنواره‌ای بر رشد معرفت شنیداری جامعه غفلت دارند و آن را به‌عنوان یک رویداد ملی جامع، ضبط و پخش نمی‌کنند.
انتقادهایی صریح از «جناب تلویزیون» و سانسورهایش!
مهر ماه ۱۴۰۰ نویسندگان سریال «هم سایه»، نسبت به آنچه سانسورهای بی‌رویه فیلمنامه این مجموعه در تلویزیون عنوان کردند، واکنش نشان دادند.
سریال «هم سایه» با موضوع مهاجران افغانستان از شبکه سه سیما به روی آنتن رفت.
پیشتر در مرداد ماه ۱۴۰۰ هم قاسم جعفری ـ نویسنده و کارگردان باسابقه سینما و تلویزیون ـ در نامه‌ای خطاب به رییس سازمان صداوسیما، با اشاره به حذفیاتی که گریبان سریال آخرش «زندگی زیباست» را گرفت و همچنین ۱۵ سال دوری اجباری از این رسانه، به رییس وقت رسانه ملی (علی عسکری) هشدار داد که در صورت ادامه دادن این رویکرد در قبال هنرمندان و تولید برنامه‌های تلویزیونی، مردم این سرزمین، برنامه‌های صداوسیما را تماشا نخواهند کرد.
انتقاد از توقف ۱۵ پروژه و تهدید کارگردان «زیرخاکی»
آبان ماه ۱۴۰۰ جلیل سامان کارگردان «زیرخاکی» همزمان با آغاز تولید فصل سوم این مجموعه، با انتشار متنی نسبت به مباحث مطرح شده درباره توقف ۱۵ سریال در صداوسیما واکنش نشان داد.
او در یادداشت خود چنین نوشت: «کاش زیر خاکی را هم تعطیل می‌کردید تا باهم بنشینیم فکری به حال امروز و فردای تلویزیون بکنیم شما از «زیرخاکی» چه توقعی دارید می‌خواهید با آن قدس را آزاد کنید؟ با این کار برای ما هم حاشیه به وجود می‌آوردید و بسان نور چشمی تلویزیون آن را هم از چشم مردم می‌اندازید! توقف تولید ۱۵ سریال عملاً فروپاشی تلویزیون است مثل اینکه برای رفع مشکل آلودگی هوا فرمایش شود که نفس نکشید تا هوا پاک شود چرخ را قبلاً اختراع کرده‌اند برای هر مشکل فنی و محتوایی دستورالعملی عملی وجود دارد. تغییرات باید به تدریج و در یک بستر معقول و منطقی اتفاق بیفتند نه با هیجان و رویاهای دست نیافتنی. با نیروی انسانی باقی مانده و ساختار فعلی تلویزیون تحول مثبتی رخ نخواهد داد مگر آنکه با رفع اشکال‌های ساختاری و مدیریتی هنرمند با تلویزیون آشتی کنند.»
انتقاد از تلویزیون به خاطر کیفیت پایین پخش سریال
کارگردان سریال تلویزیونی «خودخواسته» بهمن ماه ۱۴۰۰ نسبت به کیفیت پایین پخش این سریال از تلویزیون ابراز تاسف و از مخاطبانش عذرخواهی کرد.
علیرضا بذرافشان کارگردان سریال خودخواسته از مخاطبان درخواست کرده بود تا این سریال را با کیفیتی کمی بهتر، از تلوبیون تماشا کنند.
انتقاد از انتشار اطلاعات ناقص و اشتباه از یک دیدار
نهم مهر ماه امسال و در پی انتصاب پیمان جبلی به عنوان رییس صداوسیما، خبری تحت عنوان «اولین دیدار رسمی رئیس جدید رسانه ملی با سینماگران» منتشر شد که انتقاد برخی سینماگران از جمله ابوالحسن داوودی را به دنبال داشت. او با انتقاد از خبری شدن این دیدار و انتشار اطلاعات ناقص و اشتباه گفته بود: یکی از مهمترین خواسته‌های سینماگران حاضر در این دیدار، بازگشت مسئولیت صدور مجوز و نظارت در شبکه نمایش خانگی از ساترا و به طور کلی هر سامانه زیر نظر صداوسیما که خود یکی از رقبای این عرصه تولید شمرده می‌شود، به وزارت ارشاد بود.
این خبر از سوی روابط عمومی صداوسیما منتشر شد که در آن اعلام شده بود، تعدادی از سینماگران دیدگاه‌های خود را درباره چگونگی کمک بیشتر رسانه ملی به سینماگران از جمله تمرکز تصمیم‌گیری برای موضوع تیزرهای تبلیغی برای محصولات فرهنگی همچون فیلم‌های سینمایی، ارتقای تولید مشترک بین سینما و تلویزیون، مشارکت سینماگران در تولید برنامه‌های سینمایی تلویزیون و افزایش مبالغ خرید حق پخش محصولات سینمایی توسط تلویزیون بیان کردند.
و این در حالی است که پیگیری‌های ایسنا از برخی سینمایی‌های حاضر در این جلسه، نشان می‌داد اولا گویا «قرار نبوده خبری درباره این جلسه رسانه‌ای شود و از سوی دوستان تلویزیون فقط تقاضای عکسی یادگاری از این جلسه مطرح شده بود» و دوم اینکه مهمترین موضوع مطرح شده در این دیدار بازگشت مسئولیت رسیدگی به شبکه نمایش خانگی و مجوزهای آن به وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی بوده که این بخش به طور کامل در خبر منتشر شده از سوی صداوسیما حذف شده بود.
چکش حراج بر نقد فراستی
ادعای کپی بودن گنجینه موزه هنرهای معاصر تهران توسط مسعود فراستی روی آنتن زنده در سالی که گذشت کار دست صداوسیما داد و جمعی از هنرمندان تجسمی را به واکنش واداشت؛ آنها خواستار این بودند که صداوسیما بابت حرف‌های فراستی عذرخواهی کند.
در پی این ادعا، جمعی از هنرمندان هنرهای تجسمی با امضای نامه‌ای خطاب به رییس سازمان صداوسیما، به پیمان جبلی توصیه کردند در برنامه‌های هنری این رسانه از کارشناسان مجرب استفاده شود.
حذف صدای میثم مطیعی از آنتن زنده و برخورد رئیس صداوسیما
همزمان با راهپیمایی ۲۲ بهمن ماه ۱۴۰۰، در پی پخش شعرخوانی میثم مطیعی در یک اجتماع مردمی، صدای او از آنتن تلویزیون قطع شد که حاشیه‌هایی را به دنبال داشت.
در پی این ماجرا میثم مطیعی به حذف اشعارش در پخش زنده تلویزیونی، در صفحه شخصی خود در توئیتر چنین واکنش نشان داده بود:
«حق مردم نه زمین‌بازی و دست‌اندازی‌ست.
حق مردم نه چنین صنعت خودروسازی‌ست.
حق مردم…
قطع می‌شود…
آهنگ پخش می‌شود…
مجری: بله… می‌رویم به شهرستانها…
برمی‌گردند به شعرخوانی مصلیٰ!
اما ابیات مهمی ناشنیده می‌ماند…
خسته نباشید!»
میثم مطیعی در این روز بعد از سه سال دوباره پشت تریبون یک اجتماع مردمی قرار می‌گرفت و اما بر اساس آنچه مجری ویژه برنامه ۲۲ بهمن عنوان کرده بود رییس سازمان صداوسیما با قطع شعرخوانی میثم مطیعی ـ از مداحان کشورمان ـ روی آنتن زنده برخورد کرده و آنچه اتفاق افتاده صرفا تصمیم شخصی ناظر پخش بوده است.
سناریوی ساختگی
سناریوی ساختگی یکی از برنامه‌های تلویزیونی در شبکه دو با اجرای منصور ضابطیان و همراهی رشید کاکاوند که در آن تلاش شد با زنده‌نمایی، آیتمی تولیدی را به جای اجرای زنده به بینندگان قالب کنند، حاشیه‌ای را در اواخر سال برای صداوسیما رقم زد که قیمتش به اندازه خدشه وارد شدن بر اعتبار تلویزیون در بین افکار عمومی بود.
دست به دست شدن ویدیوی حضور همزمان رشید کاکاوند به‌عنوان مجری در ویژه‌برنامه زنده شب یلدای شبکه چهار و نیز برای فال حافظ گرفتن در برنامه مشابه شبکه دو سیما (با آرم زنده) در فضای مجازی، از همان ساعات نخست، این پرسش را برای مخاطبان و رسانه‌ها به میان آورد که پشت پرده این قضیه چیست و مگر می‌شود که یک نفر همزمان با دو پوشش مختلف در دو برنامه زنده حضور داشته باشد؟! مخصوصا آنچه که در شبکه دو عرضه شد، دیگر فقط یک زنده‌نمایی نبود و عملا مرزهای خلاف واقع‌گویی و تحریف و تقلب را در مواجهه با مردم به عنوان مخاطب درنوردیده بود.
طرح این پرسش اساسی از سوی مخاطبان که در شبکه‌های مجازی رواج داشت، توضیحات مدیر گروه ادب و هنر شبکه چهار را به دنبال داشت که تاکید کرده بود، ویژه‌برنامه شب یلدای این شبکه زنده بوده است و کاکاوند در آن لحظه قطعا در استودیوی شبکه چهار حضور داشته است. پس تمام نگاه‌ها به سمت شبکه دو و برنامه ضابطیان برمی‌گشت.
در نهایت رشید کاکاوند با افزایش پرسشگری‌ها تصمیم به پاسخگویی گرفت و در ویدئویی با کوچک خواندن این اشتباه، آن را صرفا به لوگوی «زنده»ای نسبت داد که در هنگام پخش آیتم تولیدی حافظ خوانی او باید از سوی سازندگان برنامه «محاکات» یا مسوولان پخش حذف می‌شده و این اتفاق نیفتاده است!
اما ماجرا به همین جا ختم نشد. مخاطبان ایرانی همانقدر که تیزبین هستند، انگار تیزدست هم هستند. کمی بعد از این ادعا، ویدیویی جدید در فضای مجازی و شبکه‌های اجتماعی دست به دست شد که از اتفاقی جدید حکایت و نیز پرسش‌هایی اساسی‌تر را به همراه داشت. این ویدیو بخش‌هایی دیگر از برنامه را نشان می‌داد که علاوه بر تصاویر مربوط به سخنان منصور ضابطیان که صراحتا و با به کار بردن جملاتی چون «تکنولوژی مسیرها را کوتاه کرده است» و «نمی‌دانم آقای کاکاوند صدای ما را می شنوند»، «منتظرشان می‌مانیم» و ... سعی در زنده‌نمایی بخش تولیدی داشته، رشید کاکاوند که پیش از این مدعی اشتباهی کوچک در درج لوگوی زنده شده بود، با عبارتی چون «تازه از شبکه چهار آمدم و لباس عوض کردم تا در خدمت شما هم باشم» سعی در همراهی با این سناریوی ساختگی داشته است. درواقع با افشاگری دوم مشخص شد که مردم اهل هوچیگری و هیاهو نیستند، تنها عرفان و طی‌الارض نیست که حضور همزمان در دو مکان را مقدور می‌سازد و تقدس ادبیات هم ظاهرا همیشه کارساز نیست.
انتشار این اطلاعات در فضای مجازی، در نهایت با توضیحات و عذرخواهی منصور ضابطیان همراه شد اما رشید کاکاوند پس از آن ترجیح داد، حداقل ساکت بماند.
اعتراض سازندگان یک فیلم سینمایی از صداوسیما
۲۷ اسفند ماه ۱۴۰۰ عوامل فیلم سینمایی «مرد بازنده» در اعتراض به نحوه تخصیص تیزرهای تلویزیونی به این فیلم و آنچه بی عدالتی صداوسیما در حمایت از سینمای ایران می خواندند، اطلاعیه‌ای صادر کردند.
در بخشی از متن این یادداشت خطاب به سازمان صداوسیما آمده بود:
«انتظار می‌رفت با فروکش کردن بیماری کرونا پس از دو سال، شاهد حمایت عادلانه صداوسیما از سینمای ایران در اکران نوروزی ۱۴۰۱ باشیم. اما کم‌توجهی این نهاد و تعلق گرفتن تعداد تنها ۱۹ تیزر ۱۵ ثانیه‌ای آن هم نه در شبکه‌های اصلی، که در زمان‌ها و شبکه‌های کم‌بینندهٔ «آموزش»، «شما»، «ورزش» (و تنها سه تیزر در شبکه نسیم) به فیلم «مرد بازنده» تاسف‌برانگیز است.»
فیلم سینمایی «مرد بازنده» به کارگردانی محمد حسین مهدویان با بازی جواد عزتی در نقش اصلی، این روزها بر پرده اکران نوروزی است.
