سکوت فریاد خاموشی است که باید شنیده شود / جامعه هر چقدر آلوده‌تر باشد فضا برای تنفس هر کدام از ما مسموم می‌شود

پوران درخشنده از معدود فیلمسازان زنی است که از همان ابتدای ماجرای انتشار بیانیه اعتراض آمیز زنان سینماگر علیه خشونت و آزار جنسی از آن حمایت و بیانیه را امضا کرده است.

با پوران درخشنده فیلمسازی که در همه آثار سینمایی‌اش از «پرنده کوچک خوشبختی» و داستان به یادماندنی دختری که قدرت تکلم خود را از دست داده‌ تا روایت تکان‌دهنده «هیس دخترها فریاد نمی‌زنند» دغدغه آدم‌های فراموش شده را دارد و می‌خواهد سکوت آنها را با صدای بلند فریاد بزند، گپ و گفتی صمیمانه انجام داده‌ایم.

خانم درخشنده با توجه به جنس دغدغه‌های اجتماعی شما در سینما و اینکه همواره صداهای خاموش آدم‌هایی بوده‌اید که به نوعی مورد آزار قرار گرفته‌اند درباره این ماجرا که مسبب انتشار بیانیه اعتراض‌آمیزی از سوی برخی سینماگران زن در برابر خشونت و آزار جنسی شده است، نظرتان را بگویید؟

به نظر من این داستان، داستان تازه‌ای نیست و محدود به صنف یا قشر سینماگر هم نیست. این اتفاقات در همه طبقات اجتماع، همه مشاغل و همه اقشار وجود دارد اما به هر حال چهره‌ها و سینماگران چون در معرض دیده شدن و قضاوت هستند بازتاب‌های بیشتری در جامعه پیدا می‌کند. ما چه در سینما، چه هر نهاد و صنف و مجموعه‌ای نباید شاهد چنین رخدادهایی باشیم که به صدور بیانیه منجر شود. به هر تقدیر این تعداد امضاکننده اگرچه خودشان درگیر چنین اتفاقات و ماجراهایی نبوده‌اند اما حمایت کرده‌اند و همین نشان می‌دهد هیچ کدام ما تاب و تحمل چنین مسائلی را برای دختران و پسران جامعه نداریم.  

در ریشه‌یابی اتفاقاتی از این دست به بخش‌های تاریکی می رسیم به نام ترس از آبرو و همین هم باعث می شود حرف زدن درباره آن تابو شود. اگرچه به جامعه ما هم محدود نمی شود اما در جوامع بسته‌ای شبیه ما به دلیل تابوی ترس از آبرو، مجرم و متعرض از مصونیت بیشتری برخوردار است و با خیال آسوده از اینکه کسی موضوع را پیگیری نمی‌کند از مسئولیت جرم فرار و حتی آن را تکرار می‌کند.

در این رابطه خانواده، مهم‌ترین نهاد اجتماعی است که فراتر از مسئولیت‌هایی مانند غذا و پوشاک و ...باید به سمت ایجاد و برقراری فضای امن برای رشد و پرورش فرزند حرکت کند. بعد از آن مدرسه و بعد هم جامعه. وقتی همه نهادها از خانواده، مدرسه دانشگاه تا محل کار و ... همه به مسئولیت‌ها و وظایف خود آگاه باشند و عمل کنند جایی برای برای خطای فرد خاطی باقی نمی‌ماند و هیچ کس از ترس مجازات به سمت تعرض و تجاوز به سمت کسی نمی رود.  

از سوی دیگر وقتی سرنخ چنین اتفاقاتی را دنبال می‌کنیم به سکوت می رسیم. من تاکید می‌کنم سکوت فریاد خاموشی است که باید شنیده شود و با آن مقابله شود.

نباید اجازه بدهیم اتفاق‌ها بیفتد، زمان بگذرد، سکوت کنیم بعد که تعداد آدم‌ها زیاد شد بیاییم حرف بزنیم و واکنش نشان بدهیم و اعتراض کنیم. از همان ابتدا باید در نطفه خفه شود. مهارت حرف زدن به جای سکوت کردن در چنین مواقعی باید از همان کودکی آموزش داده شود.  

خانم درخشنده شما در حین گفتگو به سکوت اشاره کردید که بسیار درست و دقیق است. در همین ماجرایی که پیش آمده و بیانیه‌ای که در واکنش به آن اتفاق، امضا و منتشر شد ما بسیاری از چهره‌های سینمایی و سینماگران را نمی‌بینیم. در واقع هیچ کنشی چه در رد و چه در تایید آن از سوی بسیاری از سینماگران دیده نشد. آیا این سکوت از همان جنس و به نوعی فریاد خاموش است؟

موضوع اصلی این است که سکوت نکنیم. سکوت در چنین مواقعی نه تنها هیچ ارزشی ندارد بلکه می‌تواند ضدارزش باشد. همه ما نسبت به جامعه مسئولیم. وقتی چنین اتفاق ناخوشایندی که با حیثت آدم‌ها سر و کار دارد رخ می‌دهد ما نمی‌توانیم و نباید سکوت کنیم. همه ما در مقابل سلامت جامعه مسئولیم. من ۷ سال پیش در مخالفت با همین سکوت «هیس دخترها فریاد نمی‌زنند» را ساختم و واکنش خودم را به عنوان یک فیلمساز نشان دادم. تفاوتی نمی‌کند که چه کسی در چه جایگاهی ایستاده است. همه باید واکنش نشان دهند و اتفاقا کسانی که جایگاه مهم‌تری دارند مسئولیت سنگین‌تری بر دوش دارند. سکوت به هر دلیل، معنای خوبی ندارد.

از سوی دیگر بسیاری از سینماگران، حتی بعضا چهرهای معتبری نظیر آقای فرحبخش در رد این ادعاها و عدم حمایت از بیانیه با ورود به جزییات ماجرای پیش آمده کلیت چنین رخدادهایی را در سینما رد کرده‌اند.

من به نظرات آدم‌ها و افراد در هر جایگاهی که باشند کاری ندارم. تاکید من این است که همه ما در برابر اتفاقات پیرامون خود در جامعه مسئولیم و نمی‌توانیم کنار بکشیم و سکوت کنیم. این جامعه هر قدر سالم تر باشد ما راحت‌تر در آن نفس می‌کشیم و هر چقدر آلوده‌تر باشد فضا برای تنفس هر کدام از ما آلوده‌ و مسموم می‌شود.

خانم درخشنده به هر حال برای شنیدن این فریادهای خاموش و مقابله با سکوت نیاز مبرم به ابزارهای قانونی دلگرم کننده وجود دارد. به نظر می رسد وجود قوانین و ساز و کارهای حمایتی باعث می‌شود  فردی که مورد تعرض واقع شده هم بدون ترس درباره آن حرف می‌زند چون مطمئن است که به جای شماتت و ...از او حمایت می‌کنند؟

قطعا همین طور است. به هر حال قانون‌گذارهای ما هم باید گوش شنوا و درک درستی از عمق چنین ماجراهایی داشته باشند. این به نفع همه اقشار و همه افرادی است که در این جامعه زندگی می‌کنند.

قوانین حمایتی مثل اسلحه و ابزار دفاعی در دست افراد می‌تواند کارآمد باشد چون به محض مواجهه با تعرض می‌تواند آن را نشان دهد و پیش از آنکه اتفاقی بیفتد فرد خاطی را سرجایش بنشاند. بسیاری از این موارد در قوانین ما وجود دارد که نیاز به ضمانت‌های اجرایی محکم و جدی‌تری دارد و بسیاری از قوانین هم نیازمند اصلاح و تصویب  است که باید از سوی مسئولان امر پیگری شود.

همانطور که خودتان هم اشاره کردید ۷ سال پیش شما با «هیس دخترها فریاد نمی‌زنند» درباره همین جنس اتفاق و سکوت و عواقب آن، صراحتا حرف زدید ولی آنطور که باید و شاید در آن دوره از جشنواره (جشنواره ۳۱ فیلم فجر) قدر دانسته نشد و حالا نمونه همان اتفاق‌ها مسبب جریانی اعتراضی و انتشار بیانیه در سینما می‌شود. در این باره برایمان بگویید.

بله برای خود من هم عجیب است. ما ۷ سال پیش همه این حرف‌ها را زدیم و آن را روی پرده سینما آوردیم اما در جشنواره‌ای که به هر حال بازتاب نگاه اهالی سینماست مورد بی‌توجهی قرار گرفت و در بخش‌های فیلمنامه و کارگردانی نامزد هم نشد. هرچند فیلم به دلیل اینکه پاسخ به موقعی برای دغدغه‌های جامعه زمان خود بود جایزه بهترین فیلم از نگاه تماشاگران را کسب کرد. من به خواست جامعه آن فیلم را ساختم و همان جامعه هم به من بهترین جایزه را داد. چرا؟ چون مسئله و دغدغه مخاطب بود.  

سینما با بیان تصویری که دارد به شدت اثرگذار است. وقتی هیس دخترها فریاد نمی‌زنند اکران شد من با هجومی نظراتی از سوی افرادی مواجه شدم که فیلم آنها را به خود آورده بود. از مادری که به من می‌گفت وقتی کلاس یا مدرسه‌ای تعطیل می شود در هر جایی که باشم کارم را رها نمی‌کنم و خودم را به فرزندم می‌رسانم و مسئولیت رساندن او به خانه را به هیچ فرد نزدیک و حتی مطمئنی نمی‌سپرم. تا پدری که گوش شنوایی برای شنیدن حرف‌های فرزندش شده بود.

خانم درخشنده از «هیس پسرها فریاد نمی‌زنند» چه خبر؟ از سال ۹۸ و قبل از کرونا اخباری از ساخت آن منتشر شده است. برایمان می‌گویید در چه مرحله‌ای است؟ آیا به کست و انتخاب بازیگر رسیده اید؟

همچنان در مرحله پیش تولید است امیدوارم بتوانم این فیلم را هم به سرانجام برسانم و بار سنگینی که بر دوش دارم به سلامت به زمین بگذارم. برای من به عنوان فیلمساز در درجه اول احساس سبکی از انجام مسئولیت اجتماعی و قرار دادن آن در معرض دید جامعه و قدم برداشتن در مسیر آگاهسازی آن است. حالا این قدم هرچند کوچک باشد. بازیگران  هنوز قطعی نشده‌اند و در صورت قطعی شدن حتما اطلاعات آن در اختیارتان می‌گذارم.