عنکبوت مقدس در توئیتر فارسی؛ چه کسی چه گفت؟

نمایش فیلم «عنکبوت مقدس» از علی عباسی در جشنواره فیلم کن که روایتی از ماجرای «سعیدحنایی» قاتل زنان خیابانی در مشهد است، اگرچه در ابتدا واکنش‌برانگیز نبود اما پس از دریافت جایزه بهترین بازیگری زن از سوی «زهرا امیرابراهیمی» بازیگر این فیلم به محلی برای بحث و جدل رسانه‌ها و کاربران مجازی قرار گرفت، به طوری که در هفته گذشته یکی از برجسته‌ترین و پربحث‌ترین سوژه‌های خبری و تحلیلی در فضای توئیترفارسی بوده است.

طرفداران و مخالفان فیلم نیز کم نبودند و با وجود اینکه در ابتدا جَو همراهی و تبریک و تمجید از جایزه بازیگری امیرابراهیمی راه افتاده بود اما پس از چندی مخالفان فیلم نیز وارد گود شدند و نسبت به محتوای ضدایرانی و ضددینی آن ابراز نارضایتی و مخالفت کردند.
در این گزارش که در بازه زمانی ۵ تا ۱۲ خردادماه گردآوری شده، ضمن رصد آرای مخالف و موافق کاربران، میزان رضایت آنها و مضمون‌های برجسته توئیت‌ها نیز استخراج و ارائه شده است.
در بخش‌های کمی نیز تحلیل آماری و میزان شرکت‌کنندگان این موج و همچنین کلیدواژه‌ها و هشتگ‌های برجسته آن تحلیل و بررسی شده است. واکاوی نقش طیف‌های مختلف سیاسی و غیرسیاسی در تولیدمضامین پرتکرار و همچنین رویکرد این طیف‌ها در موضوعات مختلف نیز در این گزارش مورد بررسی و مداقه قرار گرفته است:

نگاه آماری

از زمان اعلام جایزه بهترین بازیگری فستیوال کن یعنی هفتم خرداد ماه تا زمان بررسی این گزارش یعنی دوازدهم خردادماه، حدود ۶۵ هزار توئیت مرتبط با فیلم عنکبوت مقدس و بازیگر آن زهرا امیرابراهیمی منتشر شده است.
نرخ مشارکت ۲.۵ در این موج به روشنی گواه این است که کاربران مختلف با گرایش‌های متنوع سیاسی و غیرسیاسی در این باره توئیت زده‌اند و اقدام سازمان‌یافته‌ای در توئیترفارسی انجام نشده است.
از سوی دیگر مقایسه فراوانی توئیت‌ها و ریتوئیت‌ها نشان می‌دهد که ۲۵ درصد کل محتوا مربوط به محتوای نشری یا توئیت و نزدیک به ۷۵ درصد آن مرتبط با محتوای بازنشری یا ریتوئیت‌ها بوده است که این نکته نیز به علاقه بیش از حد توئیتری‌ها در بازنشر مطالب افراد سرشناس و همچنین احتمال حضور سلبریتی‌ها، سیاسیون و افراد مشهور در این موج اشاره دارد.

بررسی نمودارهای روندنمای این موج که شامل نمودارهای تعداد مطالب، تعداد منابع، تعدادلایک‌ها و تعداد ریتوئیت‌ها می‌شود، بیش از هرچیز حاکی از روند مشابهی است که در نمودار روندنمای زیر به نمایش درآمده است.
این‌گونه فراز و فرودهای ناگهانی که در فضای مجازی و به خصوص توئیترفارسی رواج زیادی دارد بیش از هرچیز نشان از دائمی نبودن این موج توئیتری و نگاه احساسی و زودگذر کاربران به این موضوع دارد، زیرا در مقطع زمانی هشتم و نهم خرداد بیشترین واکنش‌ها مشاهده و به یکباره این روند شیب نزولی تندی پیدا کرده است.

بررسی رویکرد کاربران و میزان موافقت و مخالفت آن با فیلم عنکبوت مقدس و جایزه امیرابراهیمی از جمله سوالات اصلی این داده‌کاوی بوده است.
نتایج بدست آمده از واکاوی جامعه نمونه آماری نشان می‌دهد که ۳۶ درصد کاربران بدون سوگیری خاصی به انتشار محتوا در خصوص فیلم و بازیگر آن مبادرت ورزیدند. اما تقابل اصلی میان موافقان و مخالفان فیلم بوده است به طوری که ۳۸.۶۷ درصد کاربران از محتوای فیلم و سخنان زهراامیرابراهیمی اعلام نارضایتی و مخالفت کرده و حدود ۲۵.۳۳ درصد آنها به همدلی و تمجید از زهراامیرابراهیمی پرداخته و فیلم عنکبوت مقدس را مورد تأیید و توافق قرار دادند.

ب: تحلیل مضمون توئیت‌ها
تحلیل مضمون توئیت‌ها از اصلی‌ترین و مهم‌ترین نتایجی است که در بخش کیفی این پژوهش موردنظر پژوهشگران بوده و در واقع شرح مختصر و کُلیتی از نظرات کاربران ارائه می‌دهد.
این اقدام که به روش تحلیل مضمون روی نمونه آماری موردنظر صورت می‌گیرد، می‌توان به‌نوعی نتیجه کیفی داده‌کاوی دانست که به طور خلاصه به مضمون‌های پرتکرار کاربران و توضیح آن پرداخته می‌شود. در ادامه نتیجه تحلیل مضمون گروه داده‌کاوی ایرنا در ارتباط با موج توئیتری جایزه زهرا امیرابراهیمی در کن و نمایش فیلم عنکبوت مقدس ارائه شده است:
جدال میان کاربران سیاسی توئیتر درباره سخنان و شخصیت امیرابراهیمی و همچنین فیلم عنکبوت مقدس با حدود ۲۵ درصد، پرتکرارترین مضمون این موج بوده که داغ بودن این اتفاق در میان طیف‌های سیاسی و همچنین کاربران رادیکال توئیتر اشاره دارد.
تبریک و تمجید از فیلم و اظهارات و جایزه زهرا امیرابراهیمی که مرتبط با توئیت کاربران غیراصولگرا بوده با ۲۰ درصد در جایگاه دوم مضامین پرتکرار قرار گرفته است.
موضع‌گیری سلبریتی‌های سیاسی و هنری همچون احسان علیخانی، احسان کرمی و محمدعلی ابطحی علاوه بازنشر زیاد مطالب باعث نوعی جدال و تقابل میان کاربران اصولگرا و غیراصولگرا شده بود.
بخش مهم و زیادی از محتوای این موج نیز به موضع‌گیری درباره فیلم و شخص زهرا امیراابراهیمی تخصیص یافته است به نحوی که گروهی از کابران آن را با عبارات مثبتی چون «ققنوس» ستودند و در مقابل برخی نیز به وی عباراتی چون «شیطان صفت» نسبت دادند. برخی از کاربران نیز موج توئیتری مرتبط با فیلم و بازیگر آن را ساختگی خوانده و گروهی از هدف‌گذاری اتاق فکر دشمنان برای لکه‌دار کردن و اهانت به متدینین نوشتند.

در نمودار دایره‌ای زیر سهم گرایش‌های مختلف سیاسی و غیرسیاسی در تولیدمحتوای این موج نشان داده شده است.
روزمره‌نویس‌ها با هویت‌های عمدتاً جعلی و ناشناس با ۴۲.۶۷ درصد در صدر این طبقه‌بندی قرار گرفتند.
کاربران ارزشی با ۲۶.۶۷ درصد مقام دوم تولیدمحتوا را کسب کردند و اصلاح‌طلبان و سلبریتی‌ها و همچنین براندازها با حدود تقریبی ۱۵ درصد رتبه‌های بعدی گرایش‌های سیاسی این موج توئیتری را تشکیل داده‌اند.

در نمودار میله‌ای زیر، رویکرد کاربران در مضامین پرتکرار و برجسته توئیت‌ها مورد مقایسه قرار گرفته است. برای نمونه درباره مضمون جدال ارزشی‌ها، براندازها و اصلاح‌طلبان که پرتکرارترین مضمون این موج توئیتری بوده، نیمی از نظرات به کاربران مخالف و بخش کوچکی از نظرات به موافقان مربوط بوده است و تعداد زیادی از کاربران بدون سوگیری خاصی نسبت به فیلم و بازیگر آن تنها به جدال کلامی و تقابل با طیف سیاسی مخالف خود پرداخته‌اند.
در بقیه مضامین نیز رویکرد حداقلی و حداکثری کاربران که به وجود دو قطبی در این موج اشاره دارد، قابل رؤیت است.

در نمودار بعدی این گزارش، سهم گرایش‌های مختلف سیاسی و غیرسیاسی در تولید مضامین پرتکرار مورد بحث و تحلیل قرارگرفته است. روزمره‌نویس‌ها همچنان که گفته شده در تمامی مضامین تقریباً پیشتاز تولیدمحتوا بوده‌اند. کاربران ارزشی نیز در دو سوم مضامین پرتکرار این موج حضوری فعال داشتند، این درحالی است که براندازها با حضوری حداقلی و اصلاح طبان و سلبریتی‌های با حضوری آهسته و پیوسته در تولیدمضامین پرتکرار نقش داشته‌اند. تحلیل موضع‌گیری کاربران به مخالفان و موافقان حداکثری و ایجاد دوقطبی میان آنها از این نمودار نیز به خوبی قابل رؤیت است.

در نمودار آخر این بخش نیز، سهم گرایش‌های مختلف سیاسی و رویکر آنها مورد مقایسه قرار گرفته است. ارزشی‌ها و عدالتخواهان بیشترین میزان مخالفت و عدم رضایت را در مضامین این گزارش داشته‌اند و براندازها بیشترین توافق و همراهی را به نام خود ثبت کرده‌اند.
روزمره‌نویس‌ها ترکیبی از مخالفت، موافقت و برخورد خنثی در قبال این موج نشان دادند و اصلاح‌طلبان و سلبریتی‌های بررسی شده در این گزارش بیشتر به همراهی و توافق با فیلم و جایزه زهرا امیرابراهیمی اهتمام ورزیدند.

گراف ابرنمای مربوط به تگ‌ها و هشتگ‌های نیز اطلاعات و تحلیل‌های خوبی از رفتار کاربران و محتوای کمی و کیفی این موج نشان می‌دهد.
علاوه بر کلیدواژه‌های اصلی این موج از قبیل فیلم عنکبوت، زهرا امیرابراهیمی و جایزه بازیگر، امام رضا از کلیدواژه‌های برجسته این موج است که به خوبی به واکنش کاربران داخلی به توهین فیلم عنکبوت مقدس و حضور زهراامیرابراهیمی در این فیلم اشاره دارد.

بررسی هشتگ‌های پرتکرار نیز از ایجاد هشتگ‌هایی مانند همه «خادم الرضاییم، امام رضا جانم و سلام بر امام مهربانی» برای مقابله با پیام فیلم عنکبوت مقدس و همراهی با امام هشتم شیعیان حکایت دارد.
در این میان برخی از کاربران با برجسته کردن هشتگ‌های آبادان (آبادان تنها نیست، متروپل آبادان) سعی در یادآوری مشکلات مردم آبادان و اتفاقات متروپل را داشته‌اند.

نقد و نظر

۱. سیاست ساخت فیلم‌های ضد ایرانی و ضددینی در سال‌های اخیر با فیلم‌هایی چون ۳۰۰، سنگسار ثریا میم و… از سوی مخالفان ایران و اسلام و با برنامه‌ریزی دقیقی در حال ساخت و پیگیری است.
موج واکنش‌ها به این فیلم‌ها همچنان که در گذشته رخ داده، امواجی احساسی و زودگذر است اما لزوم تبیین و تشریح هویت ایرانی و اسلامی در فیلم‌های سینمایی و پرهیز از افراط و تفریط در روایت‌ها از مهم‌ترین راهکارهایی است که بیش از واکنش‌های مجازی و زودگذر لازم و ضروری به نظر می‌رسد به طوری که ساخت فیلم‌های سینمایی با فرهنگ ایرانی و اسلامی می‌بایست هر ساله در اولویت مراکز تولید فیلم و متولیان ساخت آثار هنری قرار گیرد تا هر از چند گاهی، یک فیلم سینمایی ضعیف و بی رمق سبب ایجاد فضاسازی رسانه‌ای و فرهنگی در کشور نشود.
۲. حضور زهرا امیرابراهیمی با سابقه هنری و اجتماعی وی در فیلم عنکبوت مقدس و همچنین توجه ویژه به بازی وی (کارنامه حرفه‌ای وی نشان از یک بازیگر متوسط و معمولی دارد) و اهدای جایزه نخل طلای بازیگریِ هنری‌ترین فستیوال جهان بیش از چیز حساسیت پیرامون فیلم و انتخاب کن‌نشینان را افزایش داده است.
جشنواره کن که در سال‌های اخیر به حمایت صریح از فیلم‌های محتوایی با مضمون دگرباش‌ها و اقلیت‌های جنسی پرداخته، در انتخاب زهرا امیرابراهیمی نیز شائبه‌های زیادی را به وجود آورده است. هرچند ندیده نمی‌توان بازی و حضور امیرابراهیمی را قضاوت کرد و همچنین نباید قوت و ضعف رقبای او را دست کم گرفت، اما حضور اصغر فرهادی در جمع هیأت داوران از دیگر دلایلی است که احتمال کسب جایزه از سوی امیرابراهیمی را افزایش داده است.
۳. جوایز بین‌المللی و جشنواره‌ها هیچ‌گاه دوام و ماندگاری نداشته و تنها عنوانی ژرونالیستی برای ثبت در تاریخ هستند. گواه این ادعا شمار زیادی از بازیگران مطرح و فیلم‌های محبوب در ایران و جهان است که باوجود شایستگی‌ها موفق به کسب جایزه نشدند. از این رو نقش‌آفرینی هنرمندان و میزان همراهی با مردم و هویت فرهنگی و فکری کشورشان مساله مهمتری است که ماندگاری و عدم ماندگاری آنها را تعیین می‌کنند، به طوری که سوت و کف حضار و لایک‌های دنبال‌کنندگان فراموش می‌شود اما عرق ملی و میهنی و احترام به عقاید فرهنگی- دینی و عقیدتی امری است مانا و همیشگی.