انیمیشن ایرانی، از بز سفالی تا پسر دلفینی
انیمیشن های ایرانی در طول نزدیک به یک دهه اخیر بسیار مورد توجه مخاطبان سینما و در واقع عموم مردم قرار گرفته‌اند.
پیشینه پویانمایی یا انیمشن‌سازی در ایران به عصر برنز برمی‌گردد. به ظرف سفالی کشف‌شده در شهر سوخته در استان سیستان‌و‌بلوچستان متعلق به ۵۲۰۰ سال قبل که در پنج فریم یک بز کوهی را نشان می‌دهد که به روی شاخه‌ای می‌پرد. در واقع با چرخاندن این ظرف سفال، تصویر پویا می‌شود و به حرکت درمی‌آید.
اما صرف‌نظر از این نمونه تاریخی کهن، اسفندیار احمدیه از سال ۱۳۳۸ با راه‌اندازی بخش انیمیشن وزارت فرهنگ و هنر، بارقه‌های شکل‌گیری انیمیشن در ایران معاصر را ایجاد کرد و جعفر تجارتچی که در همان سال در تلاش برای ساخت انیمیشن بود به این واحد پیوست.
به این شکل اولین انیمیشن‌های حوزه کودک تولید شدند. «موش و گربه» و «خوشه گندم» توسط اسفندیار احمدیه و «موش بااراده» و «لاک‌پشت و مرغابی» با طراحی‌های جعفر تجارتچی بین سال‌های ۱۳۳۹ تا ۱۳۴۳ خلق شدند.
اما نصرت کریمی که با ساخت فیلم استاپ‌موشن سه‌دقیقه‌ای تحت عنوان «بیمه عمر» در سال ۱۳۳۷ از دانشگاه فاموی چکسلواکی فارغ‌التحصیل شده بود، با همراهی وزارت فرهنگ و هنر نوع تازه‌ای از انیمیشن را که به اصول سینمایی و فیلمسازی پایبند بود به سینمای کودک عرضه کرد.
او «دل موش، پوست پلنگ» را با تکنیک عروسکی و «ملک جمشید» را با تکنیک کات-اوت ساخت. کریمی پس از تولید چند انیمیشن، در سال ۱۳۴۶ فیلم کارتونی «زندگی» را که فیلمنامه آن براساس دیدگاه‌های فلسفی مولوی نوشته شده بود، با بهره‌گیری از مینیاتور صفوی ساخت. این انیمیشن‌ها به روایتی، نخستین انیمیشن‌های معاصر ایرانی هستند.
او توسط ناخدا مروارید نگهداری می‌شود. پسر دلفینی در مسابقه جمع‌آوری مروارید شرکت می‌کند. او توسط دزدان دریایی که برای بی‌بی زار کار می‌کنند، دزدیده می‌شود.» اما این تنها فیلم انیمیشن پرطرفدار و موفق ایرانی نیست. در ادامه برخی از مهمترین انیمشین‌های ایرانی را مرور خواهیم کرد.
شاهزاده روم
یکی از انیمیشن‌های موفق ایرانی که توانست توجه بسیاری از مخاطبان را به خود جلب کند، «شاهزاده روم» به نویسندگی و کارگردانی هادی محمدیان و تهیه‌کنندگی حامد جعفری بود. تولید این اثر سینمایی که نخستین انیمیشن استودیوی انیمیشن‌سازی هنرپویا به شمار می‌رفت، در سال ۱۳۹۳ آغاز شد. این فیلم ۱۵ ماه بعد به اکران سینمایی رسید.
این انیمیشن برای نخستین‌بار در سی‌و‌سومین دوره جشنواره فیلم فجر به نمایش درآمد و توانست لوح تقدیر ویژه این دوره از جشنواره را تصاحب کند.
«شاهزاده روم» داستان عاشقی و دلدادگی شاهزاده پاکدامن مسیحی به نام ملیکاست که از تبار پدر از نوادگان یشوعا وصی عیسی و از تبار مادر نواده قیصر روم است. سرنوشت این بانو به گونه‌ای رقم می‌خورد که وی نهایتا به بلاد اسلامی عزیمت می‌کند.
این پرنسس مسیحی نهایتا پس از آنکه به همسری امام یازدهم شیعیان درمی‌آید، مادر منجی بشریت می‌شود.آبان‌ماه سال ۱۳۹۴ بود که انیمیشن «شاهزاده روم» به اکران عمومی رسید و با استقبال بیش از یک‌میلیون و پانصدهزار مخاطب به فروش ۵میلیارد تومانی در گیشه سینماها دست پیدا کرد.
با توجه به قیمت بلیط سینما در این سال‌ها، این اثر یکی از پرفروش‌ترین آثار تاریخ سینمای ایران به شمار می‌رود و توانست لقب پرمخاطب‌ترین انیمیشن تاریخ ایران و سومین فیلم پرفروش سال ۱۳۹۴ را از آن خود کند.شاهزاده روم در اکران بین‌المللی نیز موفق ظاهر شد و تحت عنوان «امیره الروم» در لبنان اکران شد. این اثر فاخر سینمایی علاوه بر لبنان، در عراق، عربستان، کویت، ساحل عاج، بحرین، امارات متحده عربی، فرانسه و انگلستان نیز به نمایش درآمد.
فیلشاه
انیمیشن ایرانی «فیلشاه» پس از موفقیت «شاهزاده روم» توسط استودیوی هنرپویا در دستور کار قرار گرفت و در سال ۱۳۹۶ به سالن‌های سینما رسید. این انیمیشن نیز توسط همان گروه تولید شاهزاده روم به تولید رسید و کارگردانی آن بر عهده هادی محمدیان و تهیه‌کنندگی آن بر عهده حامد جعفری بود.
داستان فیلشاه در جنگلی در آفریقا رقم می‌خورد. رئیس گله فیل‌ها صاحب فرزندی می‌شود که همه انتظار دارند جانشین رئیس گله باشد، اما برخلاف تصور همه «فیلشاه» بسیار دست‌و‌پا‌چلفتی است و هیکل گنده‌اش همیشه سبب تخریب و خرابکاری می‌شود. این انیمیشن روایتی هنرمندانه از اصحاب فیل و حمله ابرهه به خانه کعبه است.انیمیشن فیلشاه نیز همانند شاهزاده روم به موفقیت‌های چشمگیری رسید.
این اثر به عنوان تنها پویانمایی راه‌یافته به بخش مسابقه سودای سیمرغ سی‌و‌ششمین جشنواره فیلم فجر با ۲۲ اثر سینمایی دیگر رقابت کرد. همچنین این تولید سینمایی در اکران نوروزی سال ۱۳۹۷ موفق شد پس از ۷ هفته نمایش، رکورد فروش تاریخ پویانمایی ایران را بشکند و به پرفروش‌ترین پویانمایی سینمای ایران [تا آن زمان] تبدیل شود. فیلشاه در مجموع بیش از ۷میلیارد تومان در گیشه سینماها فروخت.
در بخش اکران بین‌المللی، انیمیشن فیلشاه به ۴ زبان فارسی، عربی، انگلیسی و فرانسوی دوبله و در کشورهای متعددی اکران شد. برای مثال، «فیلشاه» با اکران در ۴۰۰ سالن سینما در روسیه لقب بزرگترین اکران یک عنوان از سینمای ایران را تصاحب کرد. همچنین این انیمیشن با جذب بیشتر از ۸۵هزار مخاطب لبنانی به فروشی ۵۰۰هزاردلاری دست پیدا کرد که آن را به دومین انیمیشن محبوب لبنانی‌ها در آن دوران تبدیل می‌کرد.
آخرین داستان
اولین انیمیشن بلند سینمایی ایرانی به نویسندگی و کارگردانی اشکان رهگذر است که از سال ۱۳۸۷ تا ۱۳۹۶ در استودیو هورخش تولید شده است. خیلی‌ها این انیمیشن را محبوب‌ترین و شناخته‌شده‌ترین انیمیشن ایرانی در سینمای جهان می‌دانند، چرا که این اثر اولین نماینده سینمای انیمیشن ایران در فهرست ۳۲ اثر رقابت‌کننده در شاخه بهترین انیمیشن آکادمی اسکار بود.
همچنین این اثر در کنار ۳۴۴ فیلم واجد شرایط به بخش رقابتی بهترین فیلم نود‌و‌دومین دوره جوایز سینمایی اسکار نیز راه یافت. اگرچه نتوانست در لیست پنج نامزد نهایی بهترین پویانمایی سال یا بهترین فیلم اسکار ۲۰۲۰ قرار گیرد. «آخرین داستان» در ایران نیز به موفقیت‌های چشمگیری دست پیدا کرد.
حضور در جشنواره بین‌المللی پویانمایی کودک و نوجوان اصفهان در تاریخ یازده شهریور ۱۳۹۷ نخستین موفقیت داخلی آن بود. همچنین این انیمیشن برنده اولین سیمرغ بلورین بهترین انیمیشن سینمای ایران در سی‌وهفتمین دوره جشنواره فیلم فجر است.
فهرست مقدس
انیمیشن «فهرست مقدس» یکی از آثاری بود که در سال ۱۳۹۴ روی پرده سینماها رفت. در خلاصه داستان این انیمیشن می‌خوانیم: «صد سال قبل از ظهور دین اسلام و در شهر نجران کشور یمن، روایتی دراماتیک، رمانتیک و تراژیک در جریان است. هاران در سفرهایش این روایت‌های جذاب را به تصویر می‌کشد.»
این انیمیشن که توسط خانه انیمیشن سازمان رسانه‌ای اوج ساخته شده است، موفق شد جوایز بهترین انیمیشن ایران در جشنواره فجر ۱۳۹۴، بهترین انیمیشن اسپانیا در جشنواره مادرید ۲۰۱۶، بهترین انیمیشن ایران در جشنواره مقاومت ۱۳۹۵ و بهترین انیمیشن ایالات متحده آمریکا از نگاه مجموعه هالیوود موویینگ پیکچرز در سال ۲۰۱۶ را تصاحب کند.
