صداوسیما در بسیاری موارد انتظارات حوزه‌ی موسیقی را پایمال می‌کند/ «عود» ساز ایرانی است که اعراب از آن خود کردند

ساز عود از جمله سازهایی است که در طول تاریخ فراز و نشیب بسیاری داشته است. اما امروزه جوانان علاقمند به این ساز روی خوش نشان داده‌اند و در حال یادگیری این ساز هستند. هرچند تلاش‌ها اندک است. هر چند قرن‌هاست که جا مانده‌ایم، اما می‌شود این راه برای علاقمندان هموار کرد؛ اگر دستگاه‌های متولی امر همت گمارند. بر این اساس با کیوان ساکت آهنگساز و نوازنده‌ی تار به گفتگو پرداخته‌ام.

کیوان ساکت با اشاره به تاریخچه‌ی ساز عود، گفت: بر پایه کنکاش‌های تاریخی که غربی‌ها انجام دادند، این ساز ریشه‌ی کاملا ایرانی دارد. وقتی عرب‌ها، ایران را گرفتند، ساز بربت که صدایی بم داشت و مورد علاقه‌ی آنها واقع شد را همراه خود به کشورهایی که فتح می‌کردند، بردند. از آنجایی که این ساز تمام‌اش از چوب ساخته شده است و پوست ندارد؛ نام عود را که به معنای چوب است، بر آن نهادند. وقتی به اندلس یورش بردند، این ساز هم در میان مردم آنجا مقبول واقع شد و از آنجا کم کم به باقی اروپا برده شد.

این آهنگساز با بیان اینکه در دوره‌ای از تاریخ، به ویژه در دوران باروک، داشتن عود را که در آن زمان به آن لوت می‌گفتند، نشانه‌ی فخر می‌دانستند، افزود: حتی کشیدن تصویری از اشراف زمانی که ساز لوت کنارشان بود، نشانه‌ی تشخص به شمار می‌رفت.

این نوازنده‌ی تار در ادامه چنین گفت: بر پایه‌ی تحقیقات و کاوش‌های محققان غربی ساز عود پدر خانواده‌ی ویولن و همچنین پدر خانواده‌ی گیتار به شمار می‌رود که گواه آن، آن چیزی است که در موزه‌های مهم موسیقی جهان نمایان است و چگونگی تکامل این ساز و زاده شدن سازهای دیگر با الهام از ساختمان عود را می‌توان به روشنی دید. من بیشتر آنها را دیده‌ام و در جای خود می‌توانم از آن سخن بگویم.

کیوان ساکت اظهار داشت: شما را به خواندن کتاب با ارزش تاریخ ۵ هزار ساله‌ی عود نوشته‌ی هنرمند گرامی مجید ناظم پور سفارش می‌کنم که در آن به درستی و روشنی از این مهم سخن رفته است. اما در ایران به دلیل بی مهری به موسیقی طی قرن‌ها و فراز و نشیب آن طی دوران‌های مختلف این ساز هم به محاق فراموشی سپرده شده است.

وی با بیان اینکه عود دارای صدای بمی است و به مذاق عرب‌ها خوشایند بوده و همین موجب شد به اشاعه و گسترش آن بیش از ایران بپردازند، تا جایی‌که همگان گمان‌شان بر این است که عود، سازی عربی است، افزود: در حال حاضر عودنوازان جوان زیادی در ایران هستند که از این ساز استقبال می‌کنند. همچنین کتاب‌های چندی برای آموزش ایرانی این ساز نوشته شده است. به ویژه دفتری که یک بانوی عود نواز برای آموزش نوشته که از آن بسیار استقبال شده است. خوشبختانه نوازندگان جوان با تلاش فراوان کوشش می‌کنند تا به گونه‌ای خلأ تاریخی این کمبود را جبران کنند. ولی هنوز فاصله‌ی زیادی با نوازندگان خوب عرب چون نصیر شمه یا منیر بشیر یا حسین سبسبی و ... داریم.

این نوازنده‌ی تار با تأکید بر این نکته که کشورهای عرب در نوازندگی عود تکامل پیدا کرده‌اند، افزود: حتی هنوز عودسازان ما توان رقابت با عودسازان عرب را ندارند که امیدوارم با کوشش فراوانی که در حال انجام است، این ضعف نیز هموار شود.

ساکت گفت: اینجا سهم ما در زمینه‌ی مالکیت معنوی ساز عود پشت پرده قرار گرفته. گویا یا تلاش‌ها در حال انجام نیست یا بسیار کم است.

این آهنگساز تفاوت ساز عود عربی و عود ایرانی را بیشتر در شکل ظاهری ساز دانست و اظهار داشت: عود عربی اکشن بالاتری نسبت به عود ایرانی و ترکی دارد و روی صفحه‌ی آن بر خلاف عود ایرانی شبکه نمی‌گذارند و نیز عود ترکی اکشن پایین‌تری دارد؛ یعنی سیم‌ها به دسته نزدیک‌ترند و صدای ویژه‌ای نسبت به عودهای دیگر دارد. همچنین خرک عودهای عربی ثابت نیست که در نتیجه پل گذاری زیر صفحه به کلی چیز دیگری می‌شود. ولی خرک عودهای ایرانی ثابت است. در واقع می‌توان گفت که در ایران ساز عود قالب‌های متفاوتی با ساز عود عربی دارد. در نواختن دستگاه‌ها و گام‌ها تفاوتی نداریم؛ اما تکنیک‌ها متفاوت است وعرب‌ها بیشتر بهره برده‌اند.

وی با اشاره به ثبت میراث فرهنگی ملل در یونسکو افزود: یونسکو قانونی دارد که برای حمایت از فرهنگ و گنجینه‌ی معنوی کشورها در نگاه‌داشت فرهنگ‌های گوناگون و در آموزش آن هزینه می‌کند. اما نمایندگان ما در یونسکو آن‌گونه که باید و شاید دلسوز نیستند و اینگونه حقوق میراث معنوی ایران فراموش می‌شود.

ساکت با اشاره به ثبت میراث فرهنگی ملل در یونسکو افزود: یونسکو قانونی دارد که برای حمایت از فرهنگ و گنجینه‌ی معنوی کشورها در نگاه‌داشت فرهنگ‌های گوناگون، در آموزش آن هزینه می‌کند. اما نمایندگان ما در یونسکو گویا به دنبال آن نیستند یا اقدام‌شان کافی نیست.

کیوان ساکت با بیان این نکته که امروزه برخی از اساتید سه تار و تار به آموزش عود روی آورده‌اند، گفت: امروزه استقبال به خصوص نوازندگان جوان از این ساز بیشتر شده است. اما هنوز کم است.

وی راهکار معرفی ساز عود را استفاده از این ساز در اجراهای گوناگون و کنسرت‌های مختلف بیان کرد و گفت: در تمام دنیا شبکه‌های تصویری گوناگونی برای گسترش و آشنایی مردم با هنر انسان ساز موسیقی دارند که شوربختانه ما نداریم . از این رو بسیاری از مردم حتی شکل ساز را هم نمی‌شناسند.

این نوازنده با اشاره به اینکه هنرمندان خود به تنهایی نمی‌توانند به معرفی ساز خود بپردازند، گفت: صدا سیما به عنوان اشاعه‌ی دهنده‌ی بخش مهم فرهنگ ملی هر کشوری می‌تواند نقشی مهم داشته باشد. اما امروزه ما می‌بینیم نهادی است که انتظارات حوزه‌ی موسیقی را نه تنها برآورده نمی‌کند، بلکه در بسیاری موارد پایمال هم می‌کند.