شعر تامل برانگیز مزار شاعر آزادیخواه مشروطه: خاکم به سر، ز غصه به سر، خاک اگر کنم
عشقی در پی مخالفت با رضاخان و جمهوریت با سیدحسن مدرس و ملک الشعرای بهار هم پیمان شد.
میرزاده عشقی در آغاز دوره جمهوریت دوباره روزنامه قرن بیستم را منتشر کرد که پس از انتشار یک نسخه باز توقیف شد.
عشقی در تاریخ ۱۲ تیر ۱۳۰۳ در سن ۲۹ سالگی به دستور رضاخان به قتل رسید.
این شعر بر سنگ قبرش حک شده است:
خاکم به سر، ز غصه به سر، خاک اگر کنم
خاک وطن که رفت، چه خاکی به سر کنم؟
آوخ کلاه نیست وطن تا که از سرم
برداشتند، فکر کلاهی دگر کنم
مرد آن بود که این کلهش بر سر است و، من:
نامردم ار به بی کله، آنی بسر کنم
من آن نیم که یکسره تدبیر مملکت
تسلیم هرزه گرد قضا و قدر کنم
زیر و زبر اگر نکنی خاک خصم ما
ای چرخ! زیر و روی تو، زیر و زبر کنم
جائیست آرزوی من، ار من به آن رسم
از روی نعش لشکر دشمن گذر کنم
هر آنچه می کنی؟ بکن ای دشمن قوی!
من نیز اگر قوی شدم از تو بتر کنم!!
من آن نیم به مرگ طبیعی شوم هلاک
وین کاسه خون به بستر راحت هدر کنم
معشوق «عشقی » ای وطن، ای مهد عشق پاک!
ای آن که ذکر عشق تو شام و سحر کنم
«عشقت نه سرسری است که از سر به در شود»
«مهرت نه عارضیست که جای دگر کنم »
«عشق تو در وجودم و مهر تو در دلم »
«با شیر اندرون شد و با جان به در کنم
گردی از راهی نمی خیزد سواران را چه شد؟
مرده اند از بیم یاران،نامداران را چه شد؟
جز صدای جغدها چیزی نمی آید به گوش
قمریان آخر کجا رفتند،ساران را چه شد؟
از هجوم کرکسان شوم قلب من گرفت
بلبلان،قرقاولان، کبکان، هزاران را چه شد؟
دور تا دور من از دشمن سیاهی می زند
دوستان ما کجا رفتند،یاران را چه شد؟
هر کجا سوز زمستان است و تاراج خزان
روح تابستان و اسب نوبهاران را چه شد؟
زیر سم لشکر ضحاک پشت من شکست
کاوه ی لشکر شکن کو ،شهسوران را چه شد؟
لشکر توران به قلب سرزمین ما رسید
رستم و گودرز کو ،اسپندیاران را چه شد؟
تقدیم به تمام شهیدان راه آزادی
سر از خاک برار وببین آخر دشمنیت چه شد .
دشمنی میرزاده عشقی ومدرس:مدرس درمجاس مطرح کرده بودکه بادولت عثمانی مذاکره کنیم وتمام ولایات ترک زبان رابه عثمانی واگذارکنیم!!!
میرزاده عشقی مقاله ای داردبنام عیدخون .که پیشنهادمیکندتمام مردم سالی ۵روزعیدبگیرندبدینگونه که درمیدان بزرگ شهرگردبیایندوحکومتیان رانیزبیاورندچنانچه هریک ازحکومتیان به نظراکثرمردم کوتاهی وخیانتی کرده باشندهمانجاانهاراازشر!زندگی راحت کنند!!