تجربه نگاری؛ ویژگی کتاب «قدرت ضعف»

در این کتاب، با تمرکز بر تجربه توسعه یکی از این مجموعه های رسانه ای، نحوه تغییر سلیقه رسانه ای مخاطبان در ایران بررسی شده است.نویسنده در این کتاب با اشاره بر روند فعالیت دیگر رسانه ها در ایران، سنتی بودن بسترهای انتشار و وابستگی اقتصادی این رسانه ها به نهادهای حاکمیتی را از جمله عوامل عدم توسعه رسانه ها دانسته است. دکتر مصطفی انتظاری هروی، نویسنده این کتاب، روزنامه نگار، فعال فضای مجازی و مدرس علوم سیاسی در دانشگاه است که پیش از این از او کتاب های «پدیده هشتم نوامبر»، «آینده پژوهی تمدن نوین اسلامی» و «حاشیه ای بر رفاه» به چاپ رسیده است. به گفته انتظاری، کتاب قدرت ضعف، منبعی مناسب برای دانشجویان و علاقه مندان به فعالیت در حوزه فضای مجازی و نسل جدید رسانه های خبری است که می خواهند فعالیت خود را در این عرصه توسعه دهند. به همین بهانه گفت وگویی با این پژوهشگر و استاد دانشگاه انجام دادیم که در ادامه از نظر می گذرانید:

اتفاقا دلیل نوشتن کتاب قدرت ضعف همین نکته است که اشاره کردید. متاسفانه در سال های اخیر، فضای مجازی عادات مطالعاتی میان مردم را تغییر داده و بنابراین کمتر فرصتی برای تجربه نگاری و تئوریزه کردن تحولات در این عرصه به وجود آمده است. همین فقر تئوریک باعث شده حتی در دانشگاه ها، دانش عملی در زمینه رسانه های موبایلی تدریس و منتقل نشود. بنابراین به دلیل همین بیگانگی با دو عرصه مجازی و کتابخوانی، این کتاب را نوشتم تا پیوندی هرچند کوچک میان دو ساحت علمی و عملی برقرار شود.

من این مفهوم را از مرحوم دکتر عماد افروغ وام گرفتم؛ در یکی از گفت وگوهایی که با او داشتم، به قدرت رسانه های کوچک در عصر جدید رسانه اشاره می کرد؛ رسانه هایی که به ظاهر کوچک هستند و قدمت و پشتوانه رسانه های جریان اصلی را ندارند؛ با این حال قدرتمند و اثرگذار هستند. بنابراین در اینجا قدرت، همان توان اثرگذاری و جلب اعتماد مخاطب است و ضعف، کوچک بودن رسانه های انبوه مجازی در مقیاس نسل رسانه های کاغذی یا تلویزیونی است.

بله، احساس من این بود که تجربه نگاری درباره یک رسانه مشخص، بهتر می تواند برای مخاطب ملموس باشد. بسیاری از کتاب ها، از زاویه دانای کل بحث های رسانه ای را مطرح می کنند اما من در این کتاب بسیار جزئی و خاص، روند توسعه رسانه ای مشخص را توضیح داده ام و گمان می کنم این توضیحات بتواند بهتر به مخاطبی که قصد فعالیت در این عرصه را دارد کمک کند، چون دغدغه ها، پرسش ها و نگرانی های خود را در این راه طی شده، می بیند.

فکر می کنم مهم ترین چالش، به رسمیت نشناختن فضای مجازی است. این امر باعث غفلت از قانون گذاری در این حوزه شده است. در این کتاب توضیح داده می شود که در نبود قوانین مناسب فعالیت در رسانه های موبایلی، گاه خود این رسانه ها مجبور به تدوین مقررات شده اند.

تا زمانی که فضای مجازی را نادیده می گیریم، هیچ اقدامی برای قانون گذاری و تنظیم مقرراتی برای آن انجام نمی دهیم. این نادیده گرفتن، به این معنا نیست که مسئولان یا نخبگان رسانه ای ما آنجا حضور ندارند بلکه به این معناست وقتی چالشی به وجود می آید، به عنوان یک غریبه با آن برخورد می شود. در این کتاب پیشنهاد شده اتفاقا باید چنین دیدگاه و فضایی تغییر کند و تمام پلتفرم های فضاهای دیگر مثل تلویزیون یا خود مطبوعات باید به رسمیت شناخته شود که من فکر می کنم رسمیت دارد و اثرگذار است. همچنین نهادهای درگیر با این پلتفرم ها باید تعریف شوند و وظایف خود را بشناسند و بیایند مجوزها و آموزش های لازم را بدهند. همان طور که اشاره کردم، دانشگاه های ما در رشته ارتباطات آماده آموزش دادن مسائل جدید در حوزه فضای مجازی نیست و هنوز درباره نظریه های ارتباطات دهه 80 میلادی صحبت می کنند. بنابراین درست این است که باید آموزش فضای مجازی را به رسمیت بشناسیم و نهادهای درگیر آن را یکی(یک کاسه) کنیم و قوانین آن را با کمک بچه هایی که در این حوزه فعالند، توسعه دهیم و سندیکاهای مربوط به آن را شکل دهیم و نیازهای مرتبط با آن را ایجاد کنیم. اگر بخواهید ثابت کنید که خبرنگارید، سامانه مطبوعاتی پیوند وبگاه را قبول می کند، نه شبکه های اجتماعی که در آن محتوا تولید کردید. بنابراین اگر می پذیریم که فلان کانال مجازی قدرت دارد و محتوا تولید می کند، ادمین آن کانال هم باید تحت پوشش فضاهای رسانه ای قرار بگیرد.

قانونی که برای فضای مجازی تعریف می شود، باید انعطاف پذیر و متناسب با ظرفیت های جدید تکنولوژی باشد. کافی است نگاهی به دعواهای اخیر شرکت متا با ایلان ماسک بیندازیم که یک فضای جدید را به وجود آورده و به طور طبیعی کاربران زیادی را به خود جذب می کند. اگر قانون ما انعطاف لازم را نداشته باشد، باید یک چرخه طولانی را پشت سر بگذارد تا برای پیام رسان های جدید اجرا شود. بنابراین در درجه اول باید قانون ما انعطاف داشته باشد. دوم این که این قانون نباید با اکوسیستمی که در این بستر فعالیت می کند، بیگانه باشد. به عبارتی، نباید کسانی که در چارچوب کسب و کارشان تولید ثروت می کنند را با اقداماتی که خارج از چارچوب قانون انجام می شود، بیکار کنیم. بنابراین با هماهنگی کسب و کارها قانون باید این ویژگی را داشته باشد که برای بازیگران اصلی که این اکوسیستم را می گردانند، مفید باشد. نکته بعدی این است که قانون باید بتواند منافع مخاطبان را تامین کند و خود مشتری و مخاطبان هم بتوانند از سود این فضا استفاده کنند. برای مثال من به عنوان مخاطب نیازی در یک نرم افزار موبایلی دارم که باید نیازم را برطرف کند. این جزو مواردی بوده است که در این کتاب به آن اشاره کردم و بحث خصوصی سازی رسانه و نیازها را دسته بندی کنم. همچنین دستورالعمل هایی وجود دارد که مجموعه ها در فقدان قانون مجبور شدند به آن اشاره کنند. به عنوان مثال در مورد انتشار آگهی در فضاهای مجازی اصلا دستورالعملی وجود نداشت و ما توانستیم این دستورالعمل را به نوعی به وجود بیاوریم.

قطعا نه. این کتاب دعوتی است از صاحب نظران و صاحبان تجربه که فارغ از نظریه ها و فعالیت های تئوریک، تجربه عملی شان را منتشر کرده و نقشه راهی برای بهبود فعالیت در این عرصه تدوین کنند. فکر می کنم اگر این روند به موقع طی نشود، در این عرصه هم مانند بسیاری از حوزه های دیگر، باید سراغ ترجمه آثار غربی برویم که تفاوت های بسیاری با تجربه فعالیت مجازی در ایران دارد.