خاطراتی از روزنامه‌نگاری انقلاب
دو تن از اساتید ارتباطات به مناسبت دهه فجر به بیان توضیحاتی درباره روند روزنامه‌نگاری انقلاب پرداختند.
به گزارش ایسنا، نشست تخصصی بررسی نقش و جایگاه مطبوعات در انقلاب اسالمی ایران امروز (دوشنبه) با حضور مهدی محسنیان راد، استاد دانشگاه امام صادق (ع) و مهدی فرقانی، رئیس دانشکده علوم ارتباطات دانشگاه علامه طباطبائی برگزار شد.
در این نشست محسنیان راد ضمن بیان تعریف کلی از واژه انقلاب به بیان توضیحاتی درباره روند شکل‌گیری و تغییر نشریات پیش و پس از انقلاب پرداخت.
او اظهار کرد: رابطه انقلاب اسلامی با رسانه‌ها، رابطه‌ای خاص است و جرقه اول انقلاب از چاپ یک مقاله در روزنامه‌ای آغاز شد که تاکنون هم هنوز مشخص نشده چه کسی آن مقاله را نوشته است. زمانی که انقلاب اسلامی ایران اوج می‌گرفت، پدیده‌ای از روزنامه‌نگاری وارد نظام رسانه‌ای ایران شد.
این استاد دانشگاه در ادامه سخنانش خاطرنشان کرد: طبق بررسی‌هایی که انجام داده‌ام، از سال ۱۳۵۷ تا ۱۳۵۹ اسامی ۳۵۰ عنوان روزنامه ثبت شده است؛ در واقع ۲۵۳ روزنامه جدید و حداقل ۱۰۵ رونامه دیگر که تاریخ شروع آن‌ها به قبل از این دوره بر می‌گردد. ۶۰ درصد این روزنامه‌ها وابسته به گروه‌ها و احزاب بودند و ۷۰ درصد آن‌ها در تهران منتشر می‌شدند. در میان باقی استان‌ها، استان سنندج بیش از هر استان دیگری روزنامه منتشر می‌کرد و پس از آن شهرهای تبریز، اهواز و رشت بودند.
محسنیان راد با بیان این که اغلب رونامه‌های آن دوران قیمت نداشتند، یادآور شد: تقریبا همه آن‌ها فاقد اطلاعاتی درباره قیمت و کد اشتراک بودند و تنها تعداد معدودی از نشریات و روزنامه‌ها اطلاعاتی درباره حق اشتراک داشتند.
استاد دانشگاه امام صادق (ع) با بیان این که در ایران رسانه‌ها دچار مرگ زودرس می‌شوند، گفت: در آن دوران نیز عمر روزنامه‌ها کوتاه بود؛ به طوری که در مورد ۶۰ روزنامه ( ۲۴ درصد) جز شماره اول، شماره دیگری منتشر نشد. البته علت مرگ زودرس آن‌ها ارتباطی با آزادی رسانه‌ای در آن زمان نداشت؛ چرا که معتقدم در سال ۱۳۵۸ ما آزادترین کشور جهان از نظر رسانه‌ای بودیم اما چون این روزنامه‌ها هیجانی یا به صورت حزبی منتشر شدند، دچار مرگ زودرس نیز شدند.
او با اشاره به قانون مجوز مطبوعات خاطرنشان کرد: بررسی‌ها نشان می‌دهد که تا شش ماه پس از پیروزی انقلاب هیچ روزنامه‌ای برای کسب مجوز با وزارت ارشاد تماس نداشته است اما این لایحه ۱۶ مرداد ۱۳۵۸ در شورای انقلاب تصویب شد و ۳۰ روز بعد، ۲۴ روزنامه توسط دادستانی توقیف شدند و این اولین شوک به رسانه‌هایی بود که آن زمان آزادانه فعالیت می‌کردند.
محسنیان راد با اشاره به اسامی روزنامه‌هایی که در آن دوران انتخاب می‌شدند، بیان کرد: بررسی‌ها نشان می‌دهد که در اغلب اسامی رونامه‌های آن زمان پنج عنصر فراگرد ارتباط، مبارزه و نبرد، کارگر، انقلاب و آزادی دخالت داشتند. البته در ۴۰ سال گذشته واژه مبارزه مضمونی ماندگار در رسانه‌های ما محسوب می شود.
استاد دانشگاه امام صادق (ع) در پایان سخنانش به بیان توضیحاتی درباره مشکلات درون و برون سازمانی روزنامه‌ها در سال‌های پیش و پس از انقلاب پرداخت.
در ادامه این نشست مهدی فرقانی، رئیس دانشکده علوم ارتباطات دانشگاه علامه طباطبایی که در دوران پیش و پس از انقلاب در روزنامه کیهان فعالیت می‌کرد، به بیان خاطراتی از آن دوران پرداخت.
او اظهار کرد: من در یک دوره بیست و چند ساله در روزنامه کیهان حضور داشتم و گفتمان‌های متفاوت روزنامه‌نگاری را تجربه کرده‌ام. گفتمان روزنامه‌نگاری شاهنشاهی، آستانه انقلاب، روزهای پیروزی انقلاب و بعد گفتمان روزنامه‌نگاری جنگ.
فرقانی ادامه داد: نیمه اول دهه ۵۰ ما با اوج قدرت گفتمانی شاهنشاهی در ایران روبرو بودیم و در آن دوران فکر می‌کردیم که این شرایط ماندگار است و به عمر ما قد نمی‌دهد که تغییراتی را در فضای سیاسی، اجتماعی و رسانه‌ای کشور تجربه کنیم. به همین خاطر از هر فرصتی استفاده می‌کردیم تا اعتراضمان را نشان دهیم. تلاشمان این بود که حتی با استفاده از یک کلمه، منظورمان را بیان کنیم و در واقع به حداقل‌ها قناعت می‌کردیم. ما آن زمان واژه‌های ممنوعه داشتیم که نباید از آن‌ها استفاده می‌کردیم، آزادی رسانه‌ای وجود داشت اما نه تا زمانی که موضوع به دربار می‌رسید.
این استاد روزنامه‌نگاری پیش از انقلاب را اوج استفاده از دانش و هنر روزنامه‌نگاری در تاریخ مطبوعات کشور برشمرد و یادآور شد، آنچه از سال ۱۳۵۴ به بعد اتفاق افتاد و روند شکل‌گیری انقلاب را تسریع کرد، تخریب خانه‌های خارج از تهران توسط شهرداری بود. این موضوع که ظاهرا غیرسیاسی بود، دست‌آویز خوبی برای ما روزنامه‌نگاران بود که درباره آن گزارش بنویسیم و اعتراض خودمان را نشان دهیم.
فرقانی افزود: اوج اعتراض روزنامه‌نگاران در دولت جمشید آموزگار بود. آن زمان یعنی سال ۱۳۵۶، روزنامه‌نگاران نامه‌ای خطاب به آموزگار نوشتند و از میزان سانسورها در فضای رسانه‌ای کشور شکایت کردند. همچنین اعتصاب دو روزه مطبوعات که در سال ۱۳۵۷ رخ داد و اتفاقات دیگری از این دست باعث شد تا نارضایتی عمومی در میان جامعه بیشتر شود و افرادی جرئت کنند نارضایتی خودشان را نشان دهند.
رئیس دانشکده علوم ارتباطات دانشگاه علامه طباطبایی خاطرنشان کرد: با روی کار آمدن دولت اظهاری، تمام رسانه‌ها به مدت دو ماه و تا آغاز دولت بختیار تعطیل شدند اما بختیار زمانی که روی کار آمد، اعلام کرد که در کار رسانه‌ها دخالتی نمی‌کند و واقعا ما از نظر آزادی رسانه‌ای در دولت بختیار شرایط خوبی داشتیم. با پیروزی انقلاب ما متوجه شدیم که برای این تحولات سریع آمادگی نداریم. در واقع نمی‌دانستیم که باید چه اندازه خودمان را سانسور کنیم و اصلا چطور اتفاقات آن زمان را نقل کنیم؛ چرا که ما عادت کرده بودیم به گونه‌ای بنویسیم که به قول معروف نه سیخ بسوزد و نه کباب اما وقتی فضای رسانه‌ای باز می‌شود یا افراط زیاد می‌شود یا تفریط، ما نمی‌دانستیم که چطور باید این تعادل را حفظ کنیم.
این روزنامه‌نگار باسابقه با اشاره به گفتمان روزنامه‌نگاری دوران جنگ خاطرنشان کرد: روزنامه‌نگاری پس از انقلاب و به ویژه پس از دوران جنگ بسیار سخت بود و در واقع این حرفه‌ای‌ها بودند که می‌توانستند روزنامه‌ها را نجات دهند. یادم می‌آید برای سقوط خرمشهر بیش از صد تیتر در روزنامه کیهان نوشته شد که بوی شکست ندهد، حماسی باشد، روحیه مردم را خراب نکند و خیلی موضوعات دیگر که در نهایت هم با تیتر «خونین شهر با آخرین فشنگ‌ها هنوز مقاومت می‌کند» برای این خبر انتخاب شد. همچنین برای درگذشت امام خمینی (ره) نیز ساعت‌ها بحث می‌کردیم که چه تیتری را انتخاب کنیم و چه زمانی روزنامه منتشر شد. در نهایت روزنامه کیهان با تیتر «روح خدا به خدا پیوست» به صورت فوق‌العاده بعد از اذان صبح منتشر شد.
فرقانی در پایان سخنانش یادآور شد که روزنامه‌نگاری پس از انقلاب بسیار مهم و دارای شناسنامه است.
نمایشگاه انقلاب به روایت مطبوعات تاریخی کتاب خانه و موزه ملی ملک، همزان با فرارسیدن دهه فجر انقلاب اسلامی ایران در این موزه برپا شده است. این نمایشگاه تصویرهایی از نشریات سال‌های ۵۷ تا ۵۹ خورشیدی را نشان می‌دهد.
منبع: ایسنا
10
