روایت مهر مادری در سینمای دفاع مقدس از دریچه دوربین بانوان سینماگر

شکی وجود ندارد که تولید آثار سینمای دفاع مقدس به دلیل شرایط متفاوت و همسو شدن با جلوه‌های ویژه خاص میدانی و بازنمایی نبردها که لبریز از بازسازی عملیات نظامی است، در قامت تولید به یکی از سخت‌ترین و پیچیده‌ترین اشکال تولید آثار سینمایی در تمام جهان شناخته می‌شود. به همین مناسبت است که چه در ایران و چه در بسیاری از کشورهای جهان، اغلب هنرمندان مرد در گونه سینمای جنگ مشغول به فعالیت هستند.
اما با مرور خاطرات هشت سال دفاع مقدس و لمس حماسه سازی، ایستادگی، پایمردی و مقاومت ملت ایران نمی‌توان از نقش بانوان ایران اسلامی و انقلابی در حفظ هویت و پایداری و مبارزه آنها، همسو با رزمندگان جبهه های جنگ تحمیلی به سادگی گذشت. در بسیاری از موارد بانوان ایرانی خود در جایگاه قهرمانانی بروز و ظهور یافتند که نام آنها در تاریخ پر افتخار حماسه هشت سال دفاع مقدس ما تا ابد به یادگار خواهد ماند.
همین مناسبت است که در قامت فعالیت هنرمندان سینماگر، بانوان هنرمندان هم پای مردان این میدان دست به تولید آثاری زدند که از قضا به سبب شیوه نگرش و لحن روایت متفاوت سینمای این بانوان با آثار درخشانی سینمای دفاع مقدس ما را مزین کرده اند.

** انسیه شاه حسینی؛ نگاه شاعرانه بانوی کارگردان در روایت جنگ
یکی از نام‌های کاملا شناخته شده در عرصه سینمای دفاع مقدس، «انسیه شاه‌حسینی» بانوی هنرمندی است که در طول سال‌های فعالیت در عرصه هنر هفتم شاهد کارنامه‌ای از او با چهار اثر سینمایی هستیم که هر چهار اثر در حوزه سینمای دفاع مقدس تولید شده است.
شاید نخستین تجربه های انسیه شاه حسینی در سالهای 1383 و 1384 یعنی فیلم های «غروب شد بیا» و «شب به خیر فرمانده» در حقیقت شکل آزمون و خطای انسیه شاه حسینی را در روایت آثار سینمایی نشان می‌دهد؛ اما نمی‌توان از جریان‌سازی و اثرگذاری او با دو فیلم «پنالتی» (1387) و «زیباتر از زندگی» (1389) به سادگی گذشت.
ویژگی برجسته شاه حسینی در قامت سینماگر به حضور او به عنوان یک رزمنده زن در دوران حماسه سازی هشت سال دفاع مقدس باز می گردد. در حقیقت او پیش از این که پشت دوربین کارگردانی آثار سینمایی قرار بگیرد، روند اتفاقات روزهای جنگ تحمیلی ایران را به عنوان یک رزمنده از نزدیک لمس کرده است. درست به سبب همین تجربه عینی اوست که آثار او بوی واقعیت و حقیقت می دهند و در جریان سازی آثار سینمایی دفاع مقدس نقش به سزایی داشته اند.
شاه حسینی در فیلم «پنالتی» که سومین اثر سینمایی او در قامت کارگردان بشمار می‌رود؛ روایت گروهی از جنگ‌زدگان آبادانی را مدنظر خود قرار داده است که بعد از گذشت سال‌های حماسه‌سازی هشت سال دفاع مقدس در یک پالایشگاه متروکه زندگی می‌گذرانند و به نوعی رفتار و حوادث زندگی آنها با یکی از جذاب‌ترین ورزش‌های جهان و کشورمان به خصوص شهر آبادان یعنی «فوتبال» گره خورده است.
روایت هم‌زمان شاه حسینی از زندگی شخصیت‌ها و کاراکترهایش در «پنالتی» یکی از زیباترین شیوه‌های شخصیت پردازی سینمای دفاع مقدس را پیشاروی مخاطبان و هنرمندان این عرصه قرارداده است، به‌گونه‌ای که این فیلم چه در بین مخاطبان و چه در بین منتقدان و کارشناسان سینما به عنوان یکی از آثار اثرگذار در ساخت و پرداخت شخصیت‌های بعد از جنگ - به ویژه کسانی که این جنگ را مانند خود شاه حسینی از نزدیک لمس کرده اند- شناخته می شود.
نمی‌توان از کارگردانی و هدایت انسیه شاه حسینی در گرفتن بازی از بازیگرانی مانند قاسم زارع، صادق هاتفی و رضا نوری نیز به سادگی عبور کرد که بی‌شک یکی از جذاب ترین جلوه های هنر بازیگری در سینمای جنگ را به منصه ظهور رسانده است.
اما اثرگذارترین فیلم انسیه شاه حسینی در کارنامه هنری او فیلم «زیباتر از زندگی» است که در سال 1389 تولید شد و در سی و یکمین جشنواره بین المللی فیلم فجر به نمایش در آمد. «زیباتر از زندگی» روایتی کاملا شاعرانه و عاطفی به محتوا و مضمون دفاع مقدس دارد.
فیلم «زیباتر از زندگی» روایت این داستان است که: با شروع جنگ تحمیلی، «حسین علم الهدی» فرمانده سپاه هویزه، به همراه نیروهای مردمی به کمک مردم روستاها می شتابند؛ اما با دست خالی... ولی نیروهای مخلص ارتش، با وجود مخالفت بنی صدر، به کمک آنها شتافته و ضمن ارایه کمک های تسلیحاتی، در یک عملیات مشترک، دوش به دوش هم بر دشمن متجاوز یورش می برند.
لذت رویدادها و شکل روایت حوادث فیلم «زیباتر از زندگی» بازتاب دهنده بخشی از کارنامه هنری شاه حسینی است که به دوران حضور او در جبهه های جنگ تحمیلی به عنوان رزمنده اشاره دارد و به سبب همین تجربه ملموس، ما شاهد یکی از جذاب‌ترین شیوه‌های روایت کارگردانی در تولید آثار سینمایی به ویژه با نگاه شاعرانه و هنرمندانه یک بانوی ایرانی هستیم.

** نرگس آبیار؛ نخستین بانوی سینماگر دفاع مقدس با رکورد فروش میلیاردی
کارگردان دیگری از نسل بانوان هنرمند ایرانی که در گونه سینمای دفاع مقدس آثارش دست به جریان سازی و فرهنگ سازی زده است، بانوئی‌ست که پیش از حضور به عنوان یک کارگردان از عقبه‌ای پربار در حوزه ادبیات داستانی لبریز است. «نرگس آبیار» پیش از آنکه به عنوان کارگردان فعالیت خود را آغاز کرده باشد به عنوان یک داستان نویس موفق در حوزه اجتماعی و البته ادبیات دفاع مقدس شناخته می‌شد و درست به همین سبب است که آثار او مانند «اشیا از آنچه در آیینه می‌بینید به شما نزدیک ترند» یا «شیار 143» و «نفس» در شکل روایت و قصه گویی یکی از مهمترین شیوه‌های روایت سینمایی در میان تولیدات هنر هفتم در کشورمان را به رخ می‌کشند؛ به ویژه فیلم تحسین شده «شیار 143» که در حقیقت روایت قهرمانانه مادری است که پس از جنگ و گذران سال‌های سختی ها و تلخی های آن هنوز چشم انتظار بازگشت فرزندش است که نمی داند آیا به اسارت گرفته شده و یا در جنگ به شهادت رسیده است.
مریلا زارعی در نقش مادر چشم انتظار فرزند رزمنده اش در روایت سینمایی «شیار 143» با چنان قدرتی دست به ایفای نقش می زند که خود نرگس آبیار به عنوان کارگردان را نیز به تحسین وا می دارد.
در یک نگاه کلی «شیار 143» در کنار قدرت و بنیان‌های مستحکم قصه گویی و داستان از نگاه کاملا هنرمندانه نرگس آبیار در خلق روایت حقیقی و فراز و فرود‌های تلخ و شیرین مادر رزمنده می‌پردازد. «شیار 143» چه در نظر مخاطبان و چه در نظر منتقدان بسیار مورد تحسین قرار گرفت و به نخستین فیلم سینمایی حوزه دفاع مقدس که توسط یک بانوی کارگردان تولید شده است بدل شد که توانست فروش میلیاردی را با فروش چهار میلیارد و 518 میلیون تومان تجربه کند.

** رخشان بنی اعتماد؛ راوی صداقت و روزهای تلخ مادران چشم انتظار
نمی‌توان از سینمای دفاع مقدس با تمرکز بر فیلم‌های جریان‌ساز اینگونه سینمایی در بدنه تولید آثار هنر هفتم کشورمان صحبت کرد و از کنار یکی از درخشان‌ترین، جذاب‌ترین و در عین حال یکی از تلخ‌ترین آثار سینمایی دفاع مقدس گذشت؛ فیلم «گیلانه»
«گیلانه» فیلمی است که در راس هرم آن یکی از کارگردانان کاملا شناخته شده و کارنامه‌دار ایرانی یعنی «رخشان بنی اعتماد» قرار دارد. «گیلانه» داستان روزهای نخست جنگ ایران و عراق و همزمان شدن آن با اعزام نیروهای جوان به جبهه های جنگ تحمیلی است که در میانه آن شاهد زندگی آرام و در عین حال سخت و گاهی تلخ «ننه گیلانه» به همراه پسر و دختر جوانش در کوران جنگ و در ادامه بمباران های تهران روایت می‌شود.
بنی‌ اعتماد کارگردانی صاحب نام در نهمین تجربه بلند سینمایی خود سراغ سینمای دفاع مقدس رفت. سینمایی که وی در قامت فیلم «گیلانه» پیشاروی مخاطب قرار داد آنچنان باورپذیر، ملموس و درخشان است که مخاطب با وجود تلخی‌های آن، به دلیل صداقت لحن و گفتار و بازی روان بازیگران توانمندش مانند فاطمه معتمد آریا در نقش «ننه گیلانه» یکی از بهترین و خاطره انگیزترین فیلم های سینمای دفاع مقدس را در حافظه خود ثبت کرد.
یکی از مواردی که به جریان‌ساز شدن فیلم «گیلانه» در میان آثار سینمای دفاع مقدس و در ادامه در بدنه سینمای کشورمان منتج شده است به تلفیق پررنگ روایت نقش قهرمان زن - مادر - در خلال روزهای حماسه سازی هشت سال دفاع مقدس باز می گردد.
«ننه گیلانه» سمبل و بازتاب زندگی پر غصه مادرانی است که چشم انتظار فرزندان جبهه رفته خود هستند و باید در نبود شوهر و فرزندان ذکورشان بار مسئولیت «پدر» و «مادر» بودن را به شکلی یکسان بر دوش بکشند.
«گیلانه» درحقیقت بازتاب یکی از جذاب‌ترین لحظات زندگی ایرانیان است که با پوست و گوشت و استخوان خود آن سال ها را درک کرده‌اند و به همین سبب با وجود تلخی موجود در روایت و لحن این فیلم، به سبب آشنایی و قرابت مخاطبان با این حوادث؛ یکی از جذاب ترین آثار سینمایی دفاع مقدس ما در قامت فعالیت یکی از بانوان هنرمند ایرانی در ساخت قاب ماندگار «گیلانه» نقش بسته است.

10