حضرت علی(ع) وجود فقر و نیازمند را در جامعه تاب نمی‌آورد/ از افراد محروم جامعه با خبریم و اقدامی نمی‌کنیم

دکتر مسعود پزشکیان درباره سیره حضرت علی(ع) در رسیدگی به محرومان و نیازمندان، اظهار کرد: حضرت علی(ع) در فرازی بسیار زیبا می فرمایند: «هیچ ثروتی را در جایی انباشته ندیدم مگر اینکه حق محرومین و انسان ها خورده شده باشد و به آنجا سوق داده شده باشد» اگر به سیره و اندیشه حضرت علی(ع) توجه کنیم کاملاً واضح و روشن است که حضرت همواره به انسان و افراد ضعیف نگاه ویژه ای داشتند و براساس همین شاخص ها بود که افراد بسیاری از کودکی به علی(ع) علاقه مند بودند و امروز شیفته چنین شخصیتی به عنوان امام هستند.

پزشکیان ادامه داد: در زمان شاه رسم بر این بود که در منابر جنبه های مثبت و انسان دوستانه ای که حضرت علی(ع) داشتند را گزارش می دادند از جمله مواردی که بارها بیان می شد این بود که روزی امیرالمؤمنین (ع) زنی را دید که در خیابان مشک آبی به دوش گرفته و به سختی آن را به سوی خانه می برد. آن حضرت به سمت او رفت و مشک آب را از او گرفت و به خانه آن زن بُرد. وقتی بارش را به خانه رساند، آنگاه از حال زن پرسید. زن که علی(ع) را نمی شناخت با تندی به امیرالمومنین که حاکم و خلیفه جامعه اسلامی بود، توهین کرد و گفت: علی بن ابی‌طالب شوهر مرا به جنگ نظامی فرستاد تا آنجا کشته شد و چند طفل یتیم برای من گذاشت. احتیاج مرا وادار کرده است تا برای مردم کار کنم تا زندگی خود و اطفالم را تأمین کنم. امام علی (ع) از آنجا بازگشت. سپس زنبیلی پر از طعام برداشت و قصد خانه زن کرد و تهیه آتش نان و نگهداری و آرام کردن بچه ها به این زن کمک کرد، امام علی (ع) به اطفال می فرمود: «علی را حلال کنید که در حق شما کوتاهی شده است» چنین سیره ای تنها در تصور می گنجد، در این دنیا با این اوضاع و احوال نمی توانید چنین شخصی را پیدا کنید که اولاً در بطن جامعه باشد و به محرومان توجه داشته باشد و دوماً حضرت علی(ع) می گفتند که چرا باید در شهری که حاکم دارد، فقیری باشد و این حاکم از حال و روزگار این فقیران اطلاع نداشته باشد و این افراد با گرسنگی سر بر بالین بگذارند.

وی گفت: این اوج بحثی است که تصورش برای من هم که در جامعه زندگی می کنم، غیرممکن به نظر می رسد؛ اینکه خلیفه باشی، در قدرت باشی و به تو ناسزا بگویند و در همان خانه که ناسزا گفتند بچه هایشان را بازی دهی و کمک کنی که مشکلاتشان حل شود. اگر مدیران و مسئولین و کسانی که سیاست گذاری می کنند در حد ناچیزی این نگاه و باور را می داشتند دیگر در جامه ما یک گرسنه سر بر بالین نمی گذاشت.

وی به حساسیت های حضرت علی(ع) در وجود محروم در جامعه اشاره و بیان کرد: حضرت علی(ع) از این مساله ناراحت بودند که چرا محروم و فقیری در این شهر بوده و ایشان به عنوان حاکم از وضعیت آنها بی خبر بوده است، امروز همه خبر داریم که در جامعه ما چه خبر است و چقدر افراد محروم و فقیر داریم، اما اقدامی که بتواند مشکل آنها را حل کند، یا نمی دانیم یا نمی خواهیم یا برایمان انگیزه و دردی نیست تا درد آنها را درمان کنیم.

من تصور می کنم اشکال اول این است که نمی دانیم، اشکال دوم این است که دیگر از ما حساسیت زدایی شده و گرفتار دنیا، پست و مقام شدیم و نمی توانیم آنگونه که باید به فکر مردم باشیم، ذهن و وجود خود را پرورش دهیم و به دنبال حل مشکلات مردم باشیم.

پزشکیان درباره آسیب ها و پیامدهای تداوم و گسترش محرومیت در یک جامعه از منظر امام علی(ع)، اظهار کرد: فقر و بیسوادی ریشه تمام فسادهاست. این اصل بسیار اساسی است که «مَن لا مَعاشَ لَهُ لا مَعادَ لَهُ؛ کسی که زندگی مادی ندارد زندگی معنوی هم نخواهد داشت» یا اینکه پیامبر(ص) فرمودند: «الکادُّ عَلى عِیالِهِ مِن حَلالٍ کَالمُجاهِدِ فی سَبیلِ اللّه؛ آن که خانواده خویش را از حلال روزى مى دهد، مانند مجاهدِ در راه خدا است». بنابراین اگر نتوانیم مشکلات زندگی و نیازهای حداقل جامعه را حل کنیم، به رسالت هایی که می بایست عمل کنیم، عمل نکردیم.

وی ادامه داد: در قرآن آمده که در روز قیامت می پرسند: «ما سَلَکَکُمْ فی‏ سَقَر؟ چه چیزى شما را به دوزخ درآورده است؟» پاسخ می دهند: «قالُوا لَمْ نَکُ مِنَ الْمُصَلِّینَ، وَ لَمْ نَکُ نُطْعِمُ الْمِسْکینَ؛ ما از نمازگزاران نبودیم و بینوا را اطعام نمى کردیم.» در واقع پاسخ عدم رسیدگی به محرومان و نیازمندان، آتش دوزخ است و این آتش نه تنها در دنیای آخرت بلکه در این دنیا دامن گیر ما خواهد شد.

وی با بیان اینکه فقر، فساد، فحشا، دزدی، قاچاق و خودکشی همه زاییده فقر، گرسنگی و بیسوادی است، گفت: کسی که نمی تواند برای هر شب خود نانی تهیه کند به هر کاری دست می زند. احادیثی با این مضمون که «تعجب می کنم کسی شمشیر آخته در کمند دارد و گرسنه است و شمشیر را نمی کشد حقش را از آدم های سیر و قدرت ها بگیرد و در حقیقت زندگی کند» شعار ما قبل از انقلاب بود و به این دلیل انقلاب کردیم تا عدالت و حق پیاده و جامعه با انصاف مدیریت شود، ولی نتوانستیم این اصول مهم و اساسی را در کشور پیاده کنیم.

وی افزود: در اوایل انقلاب بسیاری از افراد مؤمن و خداشناس با توطئه های دشمن از بین ما رفتند، افرادی مانند شهید بهشتی، شهید مفتح، شهید باهنر، شهید رجایی و شهید مطهری که از نظر توان، باور، ایمان و اعتقاد با سایرین بسیار فاصله داشتند. بسیاری از فرماندهان و جوانان که با تمام وجود برای خدمت به جامعه بزرگتین سرمایه خود که زندگی بود را کف دست گذاشتند و در جبهه ها جان خود را از دست دادند برای اینکه عزت و سربلندی این کشور و مردم حفظ شود، امروز هم دشمن، نخبگان و برگزیدگانی چون شهید سلیمانی و شهید فخری زاده هایی که با ایمان، اعتقاد و باور خود اعتماد مردم را جلب می کردند را ترور می کنند تا برخی کسانی باقی بمانند که از رشد و پختگی چندانی برخوردار نیستند و با عملکرد خود جامعه را نسبت به انقلاب، و امام(ره) و راه اسلام بدبین کنند که به نظرم متأسفانه در این زمینه موفقیت هایی هم به دست آوردند و این ضعفی است که امروز پیدا کردیم.

در واقع حضرت علی(ع) مسئولیت یک والی برای بسترسازی در قبال قوای نظامی، جذب مالیات، قضات و مدیران و کارشناسان و در قبال صنعتگران و تاجران را تعریف می کند، ولی وقتی به نیازمندان و محرومان می رسد تأکید می کند که در صورت کوتاهی باید پاسخگوی خداوند باشی

پزشکیان به توصیه های حضرت علی(ع) در زمینه رسیدگی به محرومین و نیازمندان و حتی امور معیشتی مردم اشاره و تصریح کرد: حضرت علی(ع) در نامه ای که به عنوان حاکم و فرماندار به مالک اشتر می نویسند، جامعه را به طبقاتی از جمله حافظان امنیت و نظم، نویسندگان عمومى و خصوصى، قضات عدل، عاملان انصاف و مدارا، اهل جزیه و خراج از غیر مسلمانان، کشاورزان زمین خراجی، تاجران و صنعتگران و طبقه پایین اجتماع یعنی نیازمندان و محرومان تقسیم می کنند. سپس امام اشاره اى اجمالى به وظایف و حقوق آنها کردند و به دنبال آن به شرح مبسوطى درباره ویژگى ها و صفات و وظایف و حقوق هر یک از این طبقات مى پردازند، اما وقتی حضرت به گروهی که به عنوان طبقه پایین از آنها یاد شده از جمله افراد پیر و ناتوان و از کار افتاده و نیازمند می رسند، بسیار بر رسیدگى به وضع آنان تأکید فرمودند و از هیچ گروه دیگری به آن صورت یاد نکردند. حضرت خطاب به مالک می فرماید: «مراقب باش افراد طبقه پایین جامعه بیشتر از همه کسان دیگر نیازمند توجه تو هستند و اگر تو نسبت به حقوق و وضعیت آنها بی توجه باشی، فردا در مقابل خداوند پاسخی نخواهی داشت.»

وی بیان کرد: در واقع حضرت مسئولیت یک والی برای بسترسازی در قبال قوای نظامی، جذب مالیات، قضات و مدیران و کارشناسان و در قبال صنعتگران و تاجران را تعریف می کند، ولی وقتی به نیازمندان و محرومان می رسد تأکید می کند که در صورت کوتاهی باید پاسخگوی خداوند باشی. در نتیجه اجازه ندهید که این افراد گرسنه بمانند و از دیده ها فراموش شوند. صدای آنها ممکن است که به گوش کسی نرسد، وظیفه حاکم است که صدای افرادی باشد که کسی صدای آنها را نمی شنود و فریادرس آنها باشد. دقیقاً این همان اصلی است که اگر حکومت ها طبق آن نگاه و عمل می کردند طبیعتاً امروز جامعه ای دیگر با اعتماد و اعتبار دیگری در دنیا پیدا می کردیم.

وی رسیدگی به امور مردم بر همه مسایل اولویت دانست و گفت: شکی نیست که باید از نظر قدرت نظامی قوی شویم چرا که اگر این چنین نباشد دشمنان به ما طمع می کنند، اما آنچه به نظرم مهم تر هست و باید بیشتر از هر چیزی بر آن پافشاری کنیم، دیدن و رسیدن به محرومین و پافشاری بر اینکه آنها در حضور مسلمانان و حاکمان، گرسنه سر بر بالین نگذارند.

وی افزود: بیشتر بحث ها، سفارشات و دستورات قرآن درباره رسیدگی به محرومان، در راه ماندگان و فقراست. به عنوان مثال خداوند در سوره بقره می فرماید: «لَیْسَ الْبِرَّ أَنْ تُوَلُّوا وُجُوهَکُمْ قِبَلَ الْمَشْرِقِ وَالْمَغْرِبِ وَلَٰکِنَّ الْبِرَّ مَنْ آمَنَ بِاللَّهِ وَالْیَوْمِ الْآخِرِ وَالْمَلَائِکَهِ وَالْکِتَابِ وَالنَّبِیِّینَ وَآتَى الْمَالَ عَلَىٰ حُبِّهِ ذَوِی الْقُرْبَىٰ وَالْیَتَامَىٰ وَالْمَسَاکِینَ وَابْنَ السَّبِیلِ وَالسَّائِلِینَ وَفِی الرِّقَابِ» نمونه دیگر آنکه خداوند در سوره بلد به نعمت هایی که به انسان داده شده اشاره می کند و سپس می فرماید: «فَلَا اقْتَحَمَ الْعَقَبَهَ» یعنی نتوانست از این گردنه و امتحان سربلند بگذرد. اما این گردنه چیست؟ «فَکُّ رَقَبَهٍ؛ بنده‏ اى را آزادکردن. أَوْ إِطْعَامٌ فِی یَوْمٍ ذِی مَسْغَبَهٍ؛ یا در روز گرسنگى طعام‏ دادن. یَتِیمًا ذَا مَقْرَبَهٍ؛ به یتیمى خویشاوند. أَوْ مِسْکِینًا ذَا مَتْرَبَهٍ؛ یا بینوایى خاک‏نشین.» و «ثُمَّ کَانَ مِنَ الَّذِینَ آمَنُوا» یعنی زمانی از جمله کسانی هستی که به ایمان گرویده که بتوانی نیاز کسی که بر زمین افتاده و نان شب ندارد را برطرف کنی و کسی که زنجیر به گردن دارد را آزاد کنی.

پزشکیان عنوان داشت: معتقدم بشر اگر بخواهد انسان باشد و به انسانیت برسد، باید بستری را آماده کند تا همه انسان ها در آن بتوانند به راحتی زندگی کنند. هیچ انسانی زمین گیر نشود، هیچ انسانی برده انسان دیگری نشود و هیچ انسانی در راه نماند. طبق فرمایش حضرت علی(ع) آموزش، سلامت، اشتغال و توسعه اگر با نگاه و توجه به انسان و انسانیت شکل بگیرد، جوامع اصلاح خواهند شد.

وی به اصول اخلاقی رفتاری مورد تأکید امام علی(ع) در رسیدگی و کمک به محرومان و نیازمندان اشاره و بیان کرد: حضرت علی(ع) در عهدنامه ای چهار مسئولیت مالک اشتر را تبیین می کنند و می فرمایند: «جِبَایَهَ خَرَاجِهَا وَ جِهَادَ عَدُوِّهَا وَ اسْتِصْلَاحَ أَهْلِهَا وَ عِمَارَهَ بِلَادِهَا» سپس حضرت تأکید می کنند براساس کتاب خداوند و سنت پیامبر(ص) عمل کن و مراقب هوای نفس خودت باش. همانطور که خداوند نیز می فرماید: «وَمَا أُبَرِّئُ نَفْسِی ۚ إِنَّ النَّفْسَ لَأَمَّارَهٌ بِالسُّوءِ؛ نفس خویش را از عیب و تقصیر مبرّا نمی‌دانم، زیرا نفس امّاره انسان را به کارهای زشت و ناروا سخت وا می‌دارد»

وی ادامه داد: حضرت علی(ع) به مالک توصیه می کند «و شُحَّ بنَفسِکَ عَمّا لا یَحِلُّ لکَ؛ آنچه را که براى تو حلال نیست از نفْس خویش دریغ دار» سپس حضرت شرح می دهند که شُحَّ بنَفسِکَ به چه معناست و می فرمایند: «أنصِفِ اللّه َ و أنصِفِ النّاسَ مِن نَفسِکَ و مِن خاصَّهِ أهلِکَ و مَن لکَ فیهِ هَوىً مِن رَعیّتِکَ، فإنَّکَ إلاّ تَفعَلْ تَظلِمْ و تَفَقَّدْ اُمورَ مَن لا یَصِلُ إلَیکَ مِنهُم مِمّن تَقتَحِمُهُ العُیونُ، و تَحقِرُهُ الرِّجالُ، ففَرِّغْ لاُولئکَ ثِقَتَکَ مِن أهلِ الخَشیَهِ و التَّواضُعِ، فلیَرفَعْ إلَیکَ اُمورَهُم، ثُمّ اعمَلْ فیهِم بالإعذارِ إلَى اللّه ِ یَومَ تَلقاهُ؛ فإنَّ هؤلاءِ مِن بَینَ الرَّعِیَّهِ أحوَجُ إلَى الإنصافِ مِن غَیرِهِم، و کُلٌّ فأعذِر إلَى اللّه ِ فی تأدِیَهِ حَقِّهِ إلَیهِ؛ حقّ خدا و مردم را از خودت و خویشان و نزدیکانت و هر رعیتى که مورد توجه و علاقه توست، بستان؛ زیرا اگر چنین نکنى ستم کرده ای. به کار کسانى از آنان که دستشان به تو نمى رسد ـ همانان که به چشم نمى آیند و مردم آنان را کوچک و حقیر مى شمارند ـ رسیدگى کن و براى این کار فردى را که مورد اعتماد تو و خدا ترس و متواضع است بگمار تا مشکلات آنان را به گوش تو برساند. آنگاه درباره آنان بدان گونه عمل کن که روزى که به دیدار پروردگار مى روى عذرت پذیرفته باشد؛ زیرا این گروه از مردم به انصاف و دادگرى محتاجتر از دیگرانند. پس با گزاردن حقّ هر یک از اینان در پیشگاه خدا عذر و حجّتى داشته باش.»

وی گفت: طبق فرموده حضرت علی(ع) کسی که به بندگان خدا ظلم می کند، خداوند با او دشمن می شود همانگونه که بندگان خداوند با او دشمن می شوند و خداوند این ظالم را رها نکند تا به زمین نخورد. خداوند صدای مظلومین را می شنود و در کمین ظالمین است. به همین دلایل باید بسیار مراقب هوای نفس خود باشیم و منصفانه با مردم برخورد کنیم. این چنین هستیم!؟

پزشکیان به رفتار همراه با مهربانی و عطوفت با محرومین اشاره و تصریح کرد: حضرت علی(ع) در ادامه سفارشات به مالک اشتر می فرمایند: «هیچ گاه به مردم نگو، به من فرمان دادند و من نیز فرمان مى دهم، پس باید اطاعت شود که این گونه خود بزرگ بینى دل را فاسد، دین را پژمرده و موجب زوال نعمت هاست و اگر با مقام و قدرتى که دارى، دچار تکبّر یا خود بزرگ بینى شدى به بزرگى حکومت پروردگار که برتر از تو است بنگر، که تو را از آن سرکشى نجات مى دهد و تندروى تو را فرو مى نشاند و عقل و اندیشه ات را به جایگاه اصلى باز مى گرداند.» در واقع حضرت تأکید دارند که هیچ کسی اجازه امر و نهی به مردم را ندارد، حاکمان و مسئولین نیز همواره باید آنگونه که شایسته است یعنی با مهربانی و از موضع بسیار پایین تر با مردم رفتار کنند همانگونه که خداوند خطاب به پیامبر(ص) فرمود: «انَّما بُعِثتُ لِاُتَمّمَ مَکارِمَ الاخلاق» چرا که مردم ولی نعمت هستند و اگر عملکردها، برنامه ها، رفتارها و رویکردها نارضایتی آنها را موجب شود، تغییرها و دگرگونی ها رخ می دهد.

پزشکیان به راهکار کاهش فاصله طبقاتی و رسیدگی به معیشت مردم، محرومان و نیازمندان اشاره کرد و گفت: در زمینه رسیدگی به معیشت مردم، محرومان، نیازمندان و از کار افتادگان از آنچه حضرت علی(ع) سفارش کردند بسیار فاصله داریم. تنها راهکار کاهش این فاصله آن است که به آنچه پیامبر(ص)، حضرت علی(ع) و سایر ائمه(ع) و همچنین خداوند در آیات متعدد در این مساله به آن سفارش کردند را اجرا کنیم. دقیقاً مشکل امروز ما این است که به این دستورات عمل نمی کنیم چرا که امکان ندارد براساس عدالت عمل کنیم و راه خدا را در پیش بگیریم و مردم از ما ناراضی باشند. عمل به این دستورات واقعاً نوعی از جهاد اکبر است، بسیاری نمی توانند به سلامت از این مسیر گذر کنند چون در مقابل پول، نفس، شهوت، قدرت، شهرت و مقام ایستادند بسیار سخت است. مقاومت در برابر ریاست طلبی و قدرت طلبی با تئوری پردازی امکان پذیر نیست بلکه خودسازی می خواهد.

منبع: شفقنا

66