وضعیت اسفناک بازیافت زباله در تهران
هر از گاهی سر کوچه‌ها و محل‌های گذر شاهد حضور افرادی ژنده پوش، کودکان کار و خیابان، کارتن‌خواب‌ها و معتادان هستیم. آنها در مخازن زباله به دنبال بطری‌های نوشیدنی، شیشه، کاغذ، نان خشک و... می‌گردند.
برخی از این افراد به اصطلاح زباله‌جمع‌کن به شکل سازماندهی‌شده فعالیت می‌کنند و در واقع مورد سوء استفاده برخی باند‌های مافیایی قرار می‌گیرند. این اقدامات باعث شده تا زباله در تهران به مافیای پر درآمدی برای برخی افراد سودجو تبدیل شود. این در حالی است که بر اساس قانون، جمعآوری زباله یکی از وظایف شهرداری‌ها محسوب می‌شود.
به نقل از آرمان ، در ایران روزانه حدود ۴۰هزار تن زباله تولید می‌شود که هفت تا هشت‌هزار تن آن فقط مربوط به تهران است. شهرداری حداکثر قادر به بازیافت هشت‌درصد زباله‌هاست. حال این سوال مطرح می‌شود که کشورهای پیشرفته و توسعه‌یافته هزینه‌های ناشی از مدیریت پسماند را چگونه کاهش داده‌اند؟ چرا شهرداری بخشی از زباله‌ها را از طریق مزایده و بخش دیگری را از طریق مناقصه به شرکت‌های پیمانکار واگذار می‌کند؟ آیا جای دفن استاندارد این حجم از زباله وجود دارد؟ چرا کلانشهرنشین‌های ایران به ویژه تهران این حجم از زباله را تولید می‌کنند؟ برخی کشورهای پیشرفته با گران‌کردن خدمات جمعآوری زباله فرهنگ تولید کم زباله را توسعه داده‌اند. ضمن آنکه همه زباله‌ها، دور ریختنی نیستند. اگر مردم به حقوق شهروندی شان آشنا بودند، مطالباتشان از شهرداری بیشتر می‌شد و بسیاری از افراد سودجو به سودهای میلیاردی نمی‌رسیدند. این سودها به حدی گزاف است که برخی چهره شهر را قربانی زباله دزدی توسط افراد تحت سلطه خود می‌کنند.
زباله دزدها چه افرادی هستند؟
باند زباله دزدها افراد خود را به سطح شهر می‌فرستند تا زباله‌ها را از سطل‌های زباله جمع کنند و به سوله‌های بزرگ جنوب تهران تحویل دهند. بیشتر زباله دزدها کودکان کار، معتادان و کارتن خواب‌هایی هستند که مورد سوء استفاده قرار گرفته‌اند. تاکنون شهرداری تهران تلاشی نکرده که آنها را از گردونه اشتغال کاذب خارج کند. برای مثال حتی حفاظت از محل دفن زباله در کهریزک هم نتوانسته مانع زباله دزدها شود و کهریزک هم هر از گاهی در تعرض این زباله‌دزدها قرار می‌گیرد. شاید یکی از دلایل زباله‌دزدی، بالا رفتن قیمت مزایده‌های شهرداری باشد. پیمانکاران باید به شهرداری پول دهند، بنابراین به دنبال آن هستند که از هر طریق هزینه‌ها را کاهش و سود خود را افزایش دهند. آنها موظفند که با ماشین ملودی پخش، زباله‌های خشک را جمع کنند، اما صدای این ملودی در مناطق کمی می‌پیچد و جای آن زباله‌دزدها، زباله‌ها را جمعآوری می‌کنند و به پیمانکاران می‌رسانند. مسلما این روش برای پیمانکاران منفعت بیشتری دارد، زیرا هزینه‌های اضافه همچون هزینه‌های خرید و نگهداری وانت‌بار، حقوق و بیمه کارکنان و... را از گرده پیمانکار برمی‌دارد و صرفه بیشتری نصیبشان می‌کند. آنها زباله‌ها را با قیمت اندک از زباله‌دزدها می‌خرند و به قیمت مناسب به فروش می‌رسانند. با این تفاسیر در مناطق مختلف پایتخت کارخانه بازیافت وجود دارد که حجم کمی از زباله‌های خشک را از درب منازل جمعآوری می‌کند. در محل دفن زباله کهریزک هم زباله‌های‌تر یک بار روی نوار نقاله قرار می‌گیرد و توسط کارگران شهرداری عملیات جداسازی بازیافتی‌ها بر حسب جنس زباله انجام می‌شود. زباله‌هایی که قابلیت بازیافت دارند به عنوان مواد اولیه به کارخانه‌ها و چرخه تولید، باز می‌گردند، مابقی‌شان هم برای دفن یا کود کمپوست آماده می‌شوند. یکی از اتفاقات مناسبی که در کهریزک رخ می‌دهد این است که زباله‌تر به کود (انواع کود باغی، باغچه، گلدان و...) تبدیل می‌شود و منبع درآمدی برای شهرداری است. شرکت‌هایی که در بحث پسماند ورود پیدا کرده و تقاضای جمعآوری زباله می‌کنند، باید به شهرداری در زمینه صدور مجوز جمعآوری زباله پول پرداخت کنند، اما متاسفانه در شهرداری تهران پولی دریافت نمی‌شود و میلیاردها تومان از بودجه شهر نیز به حساب آن شرکت‌ها واریز می‌شود.
مدیریت زباله قربانی مافیا می‌شود
در چند سال اخیر استفاده از بطری‌های پلاستیکی برای نگهداری آب و نوشابه در کشور افزایش پیداکرده است، در حالی که این بطری‌ها از آلوده‌کننده‌ترین زباله‌های محیط‌زیست به شمار می‌آیند، زیرا تجزیه بطری‌ها به سال‌های طولانی زمان نیاز دارد. این بطری‌ها از جنس پلی استر (PET) است و سوزاندن آنها باعث آزاد شدن ترکیبات آلی خطرناکی می‌شود. به همین دلیل بازیافت بهترین راه مقابله با این زباله‌ها به شمار می‌آید. در سال 2006 به منظور جلوگیری از خطر زیست‌محیطی بطری‌های پلاستیکی و ورود آنها به چرخه بازیافت، قانون بسته بندی بین‌المللی (PET) یا پلی‌اتیلن ترفنات در کشور به تصویب رسید و تولید‌کنندگان داخلی به سرعت بازیافت بطری‌های استفاده شده را آغاز کردند. با شروع صادرات PET به کشور چین، مافیای زباله و به اصطلاحی زباله دزدها وارد میدان شدند و شروع به جمعآوری بطری‌های آب و نوشابه از میان زباله‌های شهری کردند که اصولا بخش زیادی از کار آنها به صورت غیر بهداشتی انجام می‌شود. در این زمینه رحمت ا... حافظی، رئیس کمیسیون سلامت شورای شهر تهران معتقد است: بیشترین سود جمعآوری زباله‌ها به جیب زباله گردها و مافیای زباله می‌رود و قسمت مرغوب زباله‌ها توسط آنها و بخش نامرغوب توسط شهرداری جمعآوری می‌شود.
شهرداری ناتوان در مدیریت زباله
یک کارشناس محیط‌زیست درباره مافیای زباله در تهران می‌گوید: در شهر تهران روزانه هفت‌میلیون تن زباله تولید می‌شود که از این مقدار بر اساس گفته‌های مسئولان شهرداری 20درصد آن بازیافت و به کمپوست تبدیل می‌شود. در این کلانشهر، اغلب زباله‌ها از مبدا تفکیک نشده و استانداردهای لازم را ندارد. در این وضعیت موسسه تحقیقات خاک و آب وزارت جهاد کشاورزی نیز مجوز لازم را به این کمپوست‌های تهیه شده نمی‌دهد. در واقع این 20درصد کمپوست تولیدشده از طریق زباله‌ها در روند کشاورزی استفاده نمی‌شود. از سوی دیگر 200 تن از مجموع این زباله‌ها در یک دستگاه زباله سوز محصول کشور چین تبدیل به انرژی و برق می‌شود. محمد درویش می‌افزاید: این دستگاه به دلیل تولید آلودگی استانداردهای لازم را از سوی سازمان محیط‌زیست کسب نکرده است. در کل حدود هفت‌درصد از مجموع زباله‌های جمعآوری شده در شهر تهران تفکیک از مبدا می‌شوند.
بنابراین وضعیت مدیریت زباله در این کلانشهر اسفناک است. این در حالی است که بودجه مالی در شهرداری تهران رقم 60هزار‌میلیارد تومان در سال است. این رقم چندین برابر بزرگ‌ترین وزارتخانه‌های کشور است، اما در عمل این سازمان نتوانسته مشکل زباله تهران را حل کند. با اینکه جمعآوری زباله یکی از وظایف اصلی و ابتدایی این سازمان محسوب می‌شود، اما شهرداری تاکنون نتوانسته از لحاظ فرهنگی، پشتیبانی و مکانیزه کردن زباله‌ها موفق عمل کند. برای مثال با بررسی وضعیت مدیریت زباله در شهرداری کرمانشاه باید گفت که این سازمان در مقایسه با شهرداری تهران موفق‌تر عمل کرده است. این کارشناس محیط‌زیست درباره تاثیر مافیای زباله در ایجاد اختلال در مدیریت مناسب زباله می‌گوید: هم اکنون هزاران نفر در تهران به شکل دستی زباله جمعآوری و تفکیک می‌کنند. این افراد در دسته‌ها و گروه‌های سازمان یافته توسط افراد سودجو کنترل می‌شوند. اغلب این افراد در شهر تهران از سوی پیمانکار مورد استثمار قرار گرفته و هیچ‌حق و حقوقی به آنها تعلق نمی‌گیرد. در اصل همین مافیای پرقدرت زباله در تهران باعث شده تا روش‌های علمی و فنی به شکل مناسب اعمال نشود. در این شرایط کودکان کار و خیابان، افراد معتاد، زنان بی سرپرست و بخشی از جامعه که دچار بزه کاری‌ها و محرومیت‌ها هستند زیر سلطه مافیای زباله قرار گرفته‌اند.
در واقع این افراد حق بیمه و حقوق مناسب را مطالبه نکرده و به حقوق اجتماعی‌شان نیز واقف نیستند. در این وضعیت پیمانکار با پرداخت کمترین میزان حقوق و دستمزد از این افراد برای جمعآوری زباله استفاده می‌کند. به گفته این کارشناس محیط‌زیست همین افراد برای مافیای زباله درآمدهای کلان را به ارمغان می‌آورند. درویش درباره کوتاهی‌های انجام شده از سوی شهرداری تهران در زمینه جمعآوری مناسب زباله و بازیافت می‌گوید: شهرداری تهران با توجه به بودجه‌ها و اختیارات فراوان باید روی تفکیک زباله از مبدا اقدامات مناسب انجام می‌داد، اما در عمل هیچ اقدامی انجام نشده است. او تاکید می‌کند: این سازمان می‌توانست با تهیه مستندها و فیلم‌های مناسب در این حوزه شهروندان تهرانی را نسبت به بازیافت از مبدا دغدغه‌مند کند. برای مثال این سازمان می‌توانست با تهیه مقررات مناسب برای خانواده‌های تفکیک‌کننده زباله امتیازهایی همچون معافیت در پرداخت عوارض را ایجاد کند.
به گفته او این سازمان می‌توانست در کهریزک استانداردهای لازم را برای تبدیل این زباله‌ها به کمپوست فراهم کند تا دیگر حجم قابل توجهی از زباله دفن و سوزانده نشود. این کارشناس محیط‌زیست می‌گوید: در بررسی اقدامات انجام شده شهرداری در زمینه دفن و سوزاندن زباله باید گفت که این گونه اقدامات باعث دامن زدن به آلودگی هوا و رهاسازی شیرابه‌های زباله در دریاچه کهریزک شده است. هم اکنون وجود شیرابه‌های زباله در دریاچه کهریزک باعث تلف شدن پرندگان و دیگر حیوانات آن منطقه شده است. درویش می‌افزاید: شهرداری تهران در طول 12 سال مدیریت آقای قالیباف می‌توانست در امر زباله به عنوان مسئولیت اولیه شهرداری در شهر تهران به شکل مناسب و اصولی عمل کند، اما در واقع هیچ اقدام مناسبی انجام نشده است.
منبع: روزنامه آرمان
15
