کاهش سطح آب‌های سرزمینی ایران از مقدار متوسط جهانی/ دریای خزر در خطر است؟

یکی از روش‌های بررسی تغییرات جرم سطحی و سطح آب‌های زیرزمینی استفاده از داده‌های ثقل‌سنجی (داده‌های گرانی) است. تغییر جرم باعث تغییر مقدار شتاب‌ثقل در یک منطقه شده که با استفاده از روش‌های زمینی و ماهواره‌ای (بصورت منطقه‌ای) قابل اندازه‌گیری است.

ماموریت اولیه جفت ماهواره‌های‌ ثقل‌سنجی گریس (GRACE: Gravity Recovery and Climate Experiment) در 17 مارس 2002 آغاز شد که در آن از دو ماهواره با استفاده از تکنیک ردیابی بین ماهواره‌های مدار پایین (Satellite-to-satellite tracking in low-low mode) به منظور بازیابی میدان‌ثقل زمین و بررسی آب و هوا استفاده می‌شد. این ماموریت که پس از 15 سال در ماه اکتبر 2017 به اتمام رسید، با توجه به ارتفاع تقریباً 500 کیلومتری ماهواره‌ها از سطح زمین، اطلاعات ارزشمندی از طول‌موج‌‌های متوسط میدان‌ثقل زمین در اختیار محققین قرار داد.

پس از این ماموریت موفق، ناسا با همکاری مرکز تحقیقات GFZ آلمان اقدام به پرتاب جفت ماهواره‌های ثقل‌سنجی GRACE-FO در ماه می 2018 در ادامه پروژه قبل نمود.


(جفت ماهواره‌های GRACE-FO به فاصله تقریبی 220 کیلومتری از هم در فضا)

تغییرات توزیع جرم در قاره‌ها، اقیانوس‌ها، آب‌های سرزمینی و ورقه‌های یخی یکی از شاخص‌های اصلی پویایی کره زمین در مقیاس بزرگ بوده که با استفاده از ماهواره‌ای ثقل‌سنجی قابل بررسی است. بر اساس مشاهدات جفت ماهواره‌های ثقل‌سنجی GRACE-FO، تغییرات جرم سطحی کره زمین در ماه ژانویه 2020 نسبت به مقدار متوسط جهانی بر اساس آنالیز شش سال داده از 2005.01.01 تا 2010.12.31 نشان داده شده است.


(تغییرات جرم سطحی در ماه ژانویه 2020 نسبت به متوسط جهانی سالهای 2005-2010 بر اساس داده‌های GRACE-FO)

در این نقشه محدوده‌های قرمز رنگ در قاره‌ها نشان‌دهنده کاهش میزان آب‌های سرزمینی از مقدار متوسط جهانی در بازه شش ساله مدنظر و محدوده‌های آبی رنگ بیانگر افزایش میزان آن (شامل آب‌های سرزمینی، رطوبت خاک، برف و یخ) از مقدار متوسط جهانی در بازه زمانی اشاره شده است. با توجه به مشاهدات جفت ماهواره‌های ثقل‌سنجی GRACE-FO در ماه ژانویه 2020، دریای خزر و مناطق شمالی ایران یکی از مناطق با بیشترین کاهش جرم سطحی نسبت به مقدار متوسط جهانی در سالهای 2005-2011 در دنیا را نشان می‌دهد.

البته در مشاهدات زمینی دقیق با استفاده از دستگاه دقیق FG5 که توسط کارشناسان سازمان نقشه‌برداری کشور با همکاری متخصصین فرانسوی از دانشگاه استراسبورگ فرانسه در کشور انجام شده، این تغییرات بصورت نقطه‌ای نیز قابل مشاهده است:




اندازه‌گیری شتاب‌ثقل مطلق با دستگاه FG5 در محوطه سازمان نقشه‌برداری کشور

منبع: سازمان نقشه‌برداری کشور

70