لایروبی؛ راهکار اثربخش محققان برای نجات خلیج گرگان
تحلیل داده‌های ناشی از اجرای آخرین پژوهش میدانی اساتید علوم حوزه دریایی نشان می‌دهد که لایروبی دالان‌های منتهی به خلیج گرگان، اثربخش‌ترین روش برای نجات این زیستگاه ارزشمند آبی دریای خزر است.
سواحل شرقی دریای خزر در حوزه جغرافیایی استان گلستان طی سالیان اخیر همواره با پس روی آب مواجه بوده است بطوریکه عده‌ای از کارشناسان نگران خشکیدن خلیج گرگان و عوارض منفی ناشی از آن نظیر تغییرات زیست محیطی و پدید آمدن ریزگردها هستند.
خلیح گرگان سال ها است به اشکال مختلف حال ناخوش خود را با فراگیری و چنگ جلبک‌ها، انتشار بوی بد و در هفته های اخیر هم با پس‌زدن جزیره آکاز بازگو می‌کند اما این صدا هنوز به جایی که بتواند منشا فعالیت برای نجات این پهنه آبی شود؛ نرسیده است.
لایروبی رودخانه‌های منتهی به خلیج گرگان، افزایش حق‌آبه بیشتر و انتقال آب نکارود، لایروبی کانال‌های چپاقلی و خوزینی، پمپاژ از پساب نکارود و ایجاد کانال جدید از راهکارهای مطرح شده کارشناسان برای نجات خلیج گرگان به شمار می رود.
بر اساس آخرین دستاوردهای پژوهشی، لایروبی کانال خزینی و چپاقلی موثرترین تاکتیک برای حفظ وضع کنونی خلیج گرگان است که انجام آن موجب رشد ۳۳ درصدی ورودی آب به این پهنه آبی خواهد شد.
در همین ارتباط و با هدف بررسی آخرین دستاوردها و پژوهش‌های علمی در خصوص نجات این پهنه آبی، کارگاه راهکارهای خلیج گرگان در شرایط کاهش کاهش تراز آب، تغییر اقلیم و فعالیت های انسانی به صورت مجازی با حضور محققان و اساتید محیط زیست و علوم دریایی برگزار شد.
عضو هیات علمی پژوهشگاه ملی اقیانوس شناسی و علوم جوی در این همایش گفت: در حالت طبیعی هر ثانیه ۲.۷ متر مکعب آب وارد خلیج گرگان می شود که لایروبی راه های منتهی به این پهنه آبی، دبی آب ورودی به خلیج را ۱.۸ متر مکعب بر ثانیه افزایش داده و میزان آب سرازیر شده به خلیج گرگان را به ۳.۶ متر مکعب بر ثانیه خواهد رساند.
جعفر عزیزپور اظهار داشت: علف های دریایی تبادل آب بین خزر و خلیج گرگان را کاهش می دهد و این مساله موجب سرعت گرفتن رسوب گذاری شده که لایروبی می تواند تا حد زیادی مشکل را برطرف کند.
وی بیان کرد: نمی توانیم انتظار داشته باشیم تراز آبی خلیج گرگان پایین بیاید اما همچنان تبادل آبی بین دریای خزر و خلیج گرگان برقرار بماند.
استاندار گلستان نیز پیش از این با اشاره به استمرار پسروی آب و ضرورت شتاب‌بخشی به عملیات احیای خلیج گرگان گفته بود: بر اساس طرح مطالعات اقیانوس‌شناسی ایران، مهمترین راهکار نجات خلیج گرگان لایروبی کانال‌های خوزینی و چپاقلی است.
به گفته هادی حق شناس؛ لایروبی رودخانه های منتهی به خلیج گرگان و تامین حق‌آبه های رودخانه های منتهی به خلیج از دیگر راهکارهای اجرایی برای نجات این پهنه آبی /جنوب/ شرق خزر است.
وی که تجارب و رزومه دانشگاهی و اجرایی مرتبط با دریا، ساحل و بندر در کارنامه مدیریتی خود دارد، افزود: در صورتی که اقدامی برای احیای خلیج گرگان صورت نگیرد به سرنوشت دریاچه ارومیه دچار شده و شهرهای اطراف خلیج تحت تاثیر ریزگردها قرار خواهد گرفت.
در همین ارتباط رییس پژوهشکده علوم جوی پژوهشگاه ملی اقیانوس شناسی و علوم جوی هم معتقد است: مدل‌سازی انجام شده در سال ۲۰۱۶ نشان می دهد که خلیج گرگان در صورت خشک شدن می تواند به عنوان یک منبع گرد و غبار محسوب شده و غلظت قابل ملاحظه ای داشته باشد.
پروین غفاریان اظهار داشت: گرد و غبار ناشی از خشک شدن خلیج گرگان می تواند حدود هزار میکروگرم از هوای خشک را تا سطح بالای جوی برده که اگر هفت متر بر ثانیه باشد این گرد و غبار محدوده ای تا وسعت ۵۰ کیلومتر را تحت تاثیر قرار خواهد داد.
به گفته وی؛ همچنین دما نقش بسزایی در کاهش تراز آب خزر و خشک شدن خلیج گرگان دارد به طوری که سالانه شاهد افزایش ۲ صدم درجه دمای بیشینه در منطقه هستیم و این نشان می دهد که روند افزایش تصادفی نیست بلکه به دلیل برخی عوامل از جمله افزایش شهر نشینی و بخش زیادی به علت تغییر اقلیم است.
کارشناس مرکز اقیانوس شناسی دریای خزر هم رسوب گذاری را یکی دیگر از چالش های فراروی خلیج گرگان دانست و گفت: اگر دبی آب رودخانه‌های منتهی به خلیج گرگان را ۱۵۰ میلی‌گرم در نظر بگیریم، سالانه ۱۰۰ هزار تن رسوب از طریق گرگانرود و حدود ۴۰ هزار تن از طریق رودخانه قره‌سو وارد خلیج گرگان می‌شود که در زمان بارش های شدید و سیلاب، این رقم بیشتر خواهد بود.
علی حمزه‌لو ادامه داد: عمق خلیج گرگان به ویژه در بخش شرقی کم و در بسیاری مناطق حدود نیم متر است که این مشکل در کنار افزایش دما و بیشترشدن مواد مغذی، رشد گیاهان آبزی را به ویژه در فصل بهار به همراه دارد و زمانی هم از بین می روند بقایای آنها به شکل تپه های کوچک دیده می شود.
وی بیان کرد: به مرور زمان مناطقی که باید تبادل آب بین خلیج گرگان و دریای خزر را انجام دهد با این گیاهان بسته خواهد شد و اگر راهکاری اندیشیده نشود خطر بزرگی محیط زیست شمال ایران را تهدید می کند.
کارشناس مرکز اقیانوس شناسی دریای خزر اظهار داشت: خلیج گرگان از ۲ سمت دریا و رودخانه بار رسوبی را دریافت می کند و چون گردش آب در این خلیج بسیار ضعیف صورت می گیرد زمان ماندگاری رسوب، مواد مغذی و آلی در آن بسیار زیاد است که تداوم این شرایط موجب خشکی بسیاری از مناطق کم عمق آن خواهد شد.
معاون پژوهشی پژوهشگاه ملی اقیانوس شناسی و علوم جوی هم گفت: بدون از دست دادن وقت باید تبادل آب بین خلیج گرگان و خزر تسهیل شود و در کنار آن حجم گیاهان تالابی و مقدار رسوب مانده در آن نیز کم شود.
حمید علیزاده افزود: پیشنهاداتی از جمله لایروبی محدوده ای به طول ۲۰۰ و عمق یک متر برای تبادل آبی خلیج گرگان و دریای خزر ارایه شده همزمان با این اقدام باید مدیریت حوضه آبریز نیز انجام شود تا مواد مغذی و رسوب کمتری وارد خلیج شود.
خلیج گرگان که در سده‌های پیشین با برخورداری از آب فراوان زمینه ایجاد بندرگاه هایی چون گز و ترکمن را فراهم کرده و بر رونق و شکوه این مناطق افزود، چند سالی است گرفتار خشکسالی شده و دیگر خبری از آن همه شکوه نیست و این پهنه آبی با مرگ تدریجی و نیستی دست و پنجه نرم می کند.
افزایش ۱.۵ درصدی دمای هوای کره زمین و در نتیجه تبخیر بیشتر آب در کنار حفر چاه های متعدد کشاورزی و کاهش فراوان سفره آب زیرزمینی که موجب مکش آب خلیج برای جبران این برداشت ها می شود موجب شد روز به روز از سطح و عمق آب خلیج گرگان کاسته شده و بر مساحت صحرای بی آب و علفی که قبلا بخشی از مساحت این پهنه آبی بود، افزوده شود.
خلیج گرگان با کارکرد اقتصادی و اکولوژیکی در تکثیر آبزیان، ماهیان استخوانی و غضروفی، جذب پرندگان مهاجر و حفظ چرخه زیست دریای خزر دارای اهمیت بوده و در معیشت جوامع محلی نیز اثرگذاری مستقیم و نقش مهمی دارد.
ثبت خلیج گرگان در سال ۱۳۵۴ به همراه تالاب میانکاله و لپو زاغمرز در استان مازندران به عنوان نخستین مجموعه تالاب بین‌المللی جهان در فهرست تالاب‌های کنوانسیون رامسر ثابت کرد این خلیج و نواحی اطراف آن یک مجموعه ارزشمند زیست محیطی است.
منبع: ایرنا
66
