مالچ نفتی بزرگترین دشمن محیط زیست و حیات وحش

این روزها در برخی از شهرهای جنوبی کشور شاهد کشته شدن موجوداتی هستیم که در لیست گونه‌های در حال انقراض هستند. در برخی از تصویرها مشخص می‌شود که این گونه‌های با ارزش به دلیل وجود ماده نفتی از بین رفته‌اند.

در سال‌های اخیر به دلیل تغییرات اقلیم و گرمای زمین شاهد خشک شدن بسیاری از رودخانه‌ها و تالاب‌ها هستیم که همین موضوع منجر به ایجاد گرد و غبار در مناطق مختلف شده است.

در سال‌های اخیر کشورهای مختلف برای جلوگیری از نفوذ پدیده گرد و غبار به شهرهایشان، اقدامات متعددی از جمله کاشت درخچه‌ها و مالچ‌پاشی در مناطق منشأ گرد و غبار و شن‌های روان را انجام می‌دهند که ایران نیز جزء آن دسته از کشورهایی است که در این زمینه اقداماتی را انجام داده است، اما استفاده از موادی همچون مالچ نفتی برای ثبیت گرد و خاک و شن‌های روان تاکنون تأثیر چندانی به همراه نداشت.

مالچ نفتی پوششی از مواد چسبنده و باقی مانده نفتی است که در پالایشگاه‌ها تولید می‌شود و می‌توان برای عایق کردن نهرهای آب و استخرهای ذخیره آب از آن استفاده کرد. حال از این مواد برای تثبیت شن‌های روان در کشورها استفاده می‌کنند، به این صورت که پسماندهای نفت خام را به صورت لایه نازک بر روی تپه‌های ماسه‌ای می‌پاشند که این کار خود باعث تثیبت موقت این تپه‌ها می‌شود.

لازم به ذکر است؛ این اقدامات در ایران از دهه ۸۰ برای جلوگیری از پدیده گرد و غبار در استان خوزستان صورت گرفت، اما تثبیت شن‌های روان اولین بار در سال ۱۳۴۱ در جنوب استان قزوین انجام شد.

به گفته بسیاری از کارشناسان محیط زیست استفاده از ماده نفتی مالچ علاوه بر نابودی خاک و آب موجب از بین رفتن پوشش گیاهی و موجودات آن منطقه می‌شود و آسیب‌های جبران ناپذیری را به این مناطق وارد می‌کند، این در حالی است که برخی دیگر معتقدند که استفاده از مالچ نفتی بر روی انسان و محیط زیست اثر منفی ندارد.

پروفسور پرویز کردوانی پدر علم کویرشناسی در رابطه با استفاده از ماده مالچ نفتی برای تثبیت شن‌های روان اظهار کرد: هر روشی که از آن استفاده می‌شود باید ارزان، زودبازده و دائمی باشد. همچنین نباید محیط زیست را آلوده کند. این در حالی است که مالچ نفتی گران و با ارزش است، زمین را سیاه می‌کند و بد بو است و حرارت منطقه را بالا می‌برد و همین موضوع باعث می‌شود بادهای منطقه به صورت گرم و بد بو باشد و همچنین موجب نابودی گیاهان و موجودات نیز می‌شود.

مسعود تجریشی معاون محیط زیست انسانی سازمان حفاظت محیط زیست نیز در این باره اظهار کرد: براساس نامه معاون محیط زیست طبیعی به سازمان جنگل‌ها، هرگونه مالچ‌پاشی برای تثبیت شن در مناطقی که مشکل گرد و خاک ندارد، ممنوع است.

معاون محیط زیست انسانی سازمان حفاظت محیط زیست تصریح کرد: در برخی از مناطق حیات وحشی داریم که با مالچ پاشی دچار مشکل می‌شوند.

تجریشی با بیان اینکه ماسه‌های روان در کشور بیش از ۵ هزار هکتار نیستند، گفت: ۲۰ میلیون هکتار از اراضی کشور مشکل گرد و غبار دارند، اما تنها برای تپه‌های شنی در حال حرکت مانند مناطق سوسنگرد در استان خوزستان از مالچ نفتی استفاده می‌شود.

وی افزود: سازمان حفاظت از محیط زیست از سال گذشته اقدامات اجرایی را برای تثبیت ماسه‌های روان در جنوب کشور آغاز کرده است.

معاون محیط زیست انسانی سازمان حفاظت محیط زیست تصریح کرد: مالچ‌های نفتی به دلیل داشتن فرآورده نفت ممکن است موجب بروز مشکلات زیست محیطی شوند که برای جلوگیری از بروز پدیده گردوغبار باید اقدامات ویژه‌ای صورت گیرد، به عنوان مثال در ارومیه برای جلوگیری از حرکت ماسه‌های روان از موانع فیزیکی مانند درخچه‌های گز استفاده شده است.

پروفسور کردوانی پدر کویرشناسی، هدف از مالچ پاشی تثبیت زمین دانست و گفت: بعد از مالچ‌پاشی، کار‌های بیولوژیک انجام می‌شود، چراکه بعد از گذشت زمانی کوتاه مالچ از بین می‌رود. حال به دلیل اینکه مالچ‌های غیرنفتی تنها چند ماه اثرگذار هستند، به همین دلیل تاکنون استفاده از این مالچ‌ها نتیجه بخش نبود.

وی با اشاره به روش‌های تثبیت شن و ماسه گفت: پیشنهاد من پاشش مالچ شنی- ماسه‌ای است. به این ترتیب که در تانکر‌ها مخلوطی از آب (۵۰ درصد)، رس (۳۵ درصد) و ماسه (۱۵ درصد) ترکیب و بتن شنی ماسه‌ای تولید و در کانون‌های شن و ماسه پاشیده شود.

کردوانی مالچ‌های زیستی را خیانتی به محیط زیست دانست و افزود: چند طرح زیستی در زمینه تولید مالچ‌های زیستی پلیمری از سوی شرکت‌های دانش بنیان اجرایی شده که برخی از آن‌ها به مدت ۶ ماه دوام دارند و از سوی دیگر این مالچ‌ها حاوی کلروکلیسیم هستند و رطوبت هوا را می‌گیرند، از این رو منجر به خشک شدن گیاه می‌شوند، ضمن آن که عمر مفید این مواد تا زمانی است که باران نبارد.

وی ادامه داد: پاشیدن مالچ نفتی به دلایلی چون: یک ماده نفتی است، برای تولید مالچ ابتدا نفت باید به قیر تبدیل شود که در این صورت نیاز به احداث کارخانه داریم، قیر سفت است که برای شل کردن آن در کارخانه از طریق ترکیب ۵۰ درصد آب، ۴۸ درصد قیر و ۲ درصد ماده ممزوج کننده این مشکل رفع می‌شود، نیاز به ماشین‌های مخصوص برای مالچ پاشی است، پس از پاشیدن به نظر می‌رسد که سراسر منطقه سوخته است، انتشار بوی نفت سوخته که برای سلامت مضر است، ضریب حرارتی را افزایش می‌دهد که باعث از بین رفتن حشرات و گیاهانی نظیر «دم گاوی» منطقه می‌شود، این ماده حاوی فلزات سنگین مانند سرب است، در صورتی که یکسان پاشیده نشود در مناطق دارای تپه‌های ماسه‌ای موجب سیلاب می‌شود و این اتفاقی است که در آران و بیدگل رخ داده بود، پس از ۳ سال اثر آن از بین می‌رود، خیانت به محیط زیست است.

حال با این تفاسیر می‌توان از ریگ به عنوان جایگزین مناسب ماده مالچ نفتی استفاده کرد، چراکه خوب، ارزان، ساده و دائمی است. ریگ اثر نابودی کمتری نسبت به مالچ نفتی دارد و همچنین استفاده از ریگ‌های رنگی می‌تواند عامل ایجاد فضای گردشگری در منطقه باشد.

کردوانی پدر کویرشناسی با بیان اینکه ریگ می‌تواند یک بار برای همیشه موجب تثبیت شن و ماسه ‌شود، اظهار کرد: ریگ دارای دانه‌های درشت به اندازه بادام است و در طبیعت به وفور یافت می‌شود و برای تولید آن نیاز به احداث کارخانه نداریم.

برای جایگزینی مالچ نفتی علاوه بر این موارد گزینه‌های بسیاری پیشنهاد شده است که هر کدام پس از بررسی‌ها و آزمایش‌های مختلف، موفق به کسب رضایت نشدند و تاکنون تنها روش تثبیت شن‌های روان همین مالچ نفتی و کاشت درخچه‌ها درمنطقه بوده است که سازمان محیط زیست و سازمان جنگل‌ها و مراتع کشور متولی استفاده از این ماده نفتی هستند، اما علی محمد طهماسبی مدیرملی کارگروه مقابله با گرد و غبار سازمان حفاظت محیط زیست منکر استفاده سازمان از مالچ شد و گفت: سازمان تاکنون از تکنولوژی نانو مالچ طبیعی برای مقابله با گرد و غبار استفاده نکرده است.

وی افزود: مواد نانویی که در تکنولوژی مالچ از آن‌ها استفاده می‌شود، عمدتا از مواد معدنی، شیمیایی، بیولوژیکی و پایه‌های نفتی مانند امولسیون و قیر هستند که سازمان حفاظت محیط زیست در این رابطه کارگروهی با شاخص‌های مدون خوداظهاری، آزمایشگاهی و پایلوت تشکیل داده است.

مدیرملی کارگروه مقابله با گرد و غبار سازمان حفاظت محیط زیست افزود: طی یک سال گذشته ۱۲ نمونه مالچ در مرحله اول تأیید و مورد آزمایش قرار گرفتند که بعد از تأیید به مرحله پایلوت رفته و اگر مشکلی برای محیط زیست و منابع طبیعی ایجاد نکنند، برای استفاده از این محصول مجوز صادر می‌شود.

طهماسبی با بیان اینکه موضوع گرد و غبار با فرسایش بادی و طوفان ماسه با هم متفاوت هستند، تصریح کرد: گرد و غبار ممکن است بخشی از فرسایش بادی باشد، اما از مالچ بیشتر برای طوفان ماسه و هجوم ماسه‌های روان استفاده می‌شود.

مدیرملی کارگروه مقابله با گرد و غبار سازمان حفاظت محیط زیست تصریح کرد: طی ۶۰ سال گذشته از مالچ برای مناطق برداشت استفاده نشده است و برای کنترل گرد و غبار بیشتر از بیومکانیکی و بیولوژیکی مانند بوته‌کاری و نهال‌کاری استفاده می‌شود.

اما با این تفاسیر مسئولان به جای دست دست کردن و راه حل نشان دادن باید اقداماتی انجام دهند که باعث نابودی حیات موجودات و محیط زیست نشوند، چراکه حیات ما انسان‌ها به موجودات و محیط اطراف مان بستگی دارد.

منبع: باشگاه خبرنگاران

1981