تاریخچه موسیقی در چین/ چگونگی نفوذ موسیقی ایران در چین

چین نخستین بار در ساحل هوانگ هو (رودخانه زرد) به وجود آمد و از آنجا به خارج از مرز های چین ( کره - زاپن - خاور دور و نقاط دیگر ) سرایت کرد . موسیقی در چین باستان به ندرت هنری مستقل بود و همواره با تشزیفات دینی و نمایشی ملازمت داشته است .بر اساس روایات چینی موسیقی نیز مانند چیزهای دیگر از ابتکارات (( فویشی )) خان افسانه ای است . در زندگی چینیان از همان نخست رقص و موسیقی همراه با آیینهای مختلف ( به منظور باروری زمین - پیروزی در جنگ - پیشگیری بیماری و سایر بحرانها ) نقش اساسی و مهمی‌را ایفا نموده است . به طوریکه اکثر فرمانروایان چینی این نوع فعالیتها را برای هماهنگ ساختن کشور خویش ضروری می‌دانستند. در قرن هشتم پیش از میلاد معابدی وجود داشت که به همین منظور ساخته شده بود . در چین 5000 سال قبل فوهی امپراتور چین موسیقی چینی را تدوین کرد . تنوع فرهنگ موسیقی چین طی تاریخ طولانی اش تاثیر عظیمی‌بر مناطق اطرافش نهاده - به خصوص در سنت موسیقایی آسیای شرقی نقش مهمی‌را ایفا کرده است . به طوریکه امروزه تاثیر فرهنگ موسیقی چین ( ملت هان ) را می‌توان در کشورهای خاور دور مشاهده نمود .از دیرباز سه نوع موسیقی در چین وجود داشته است :

1- موسیقی مردمی‌- که مخصوص جشنها و مراسم مردمی‌بوده است .
2- موسیقی درباری - که به امپراتوران اختصاص داشته است .
3- موسیقی مذهبی - که برای تشریفات و مراسم مذهبی به کار برده می‌شده است .

موسیقی مردمی‌:

این موسیقی با رقص و شعر همراه بوده و بصورت سوال و جواب بین دختران و پسران اجرا می‌شده است . و این نوع موسیقی را که توسط دو جنس مخالف خوانده می‌شده موسیقی " دوقطبی " چین می‌نامیده اند . این موسیقی به شیوه مبارزه طلبی بین دختران و پسران انجام می‌گردید و دارای 16 بیت بود که 8 بیت آن توسط پسران خوانده می‌شد و دختران با خواندن 8 بیت دیگر به آن پاسخ می‌دادند . این نوع موسیقی بیانگر اعتقاد چینی ها به دوقطبی بودن جهان ( یانگ yang - و- یین yin ) می‌باشد که بین طبیعت و انسان هماهنگی ایجاد می‌کند. موسیقی مردمی‌چین در طول زمان دستخوش تغییراتی شده است . به طوریکه اکنون غیر ممکن است که متن اصلی آنها را قبل از بوجود آمدن دستگاه های ضبط صوت پیدا کرد . موسیقی سنتی سازی چین - به علت داشتن خصوصیت بداهه نوازی - هیچگاه بصورت اولیه باقی نماند - با گذشت زمان به سبکهای جدیدی گسترش یافت و همیشه در تغییرات و دگرگونی دائمی‌خود تازه و نو باقی ماند . اساس و پایه نغمه های چینی - گام پنج پرده ای است که از گذشته های بسیار دور به موسیقی چین حاکم بوده است .

بیشتر بخوانید: موسیقی در مصر باستان

موسیقی درباری:

موسیقی در دربار امپراطوران چینی از اهمیت خاصی برخوردار بود به طوریکه قواعد موسیقی توسط پادشاهان تعیین می‌گردید . چنانکه در موسیقی هر پادشاهی در حد خود سهم به سزایی داشت . به این خاطر چین از نظر تاریخ موسیقی قدیمیترین کشور به شمار می‌رود . انتخاب مقام های درست و اصولی موسیقی - برای دودمانهای سلاطین چینی - با اهمیت تلقی می‌شد . چرا که برای جلوگیری از هرج و مرج - هردودمان باید مقام مخصوص به خود را می‌داشت . از مقبره " زنگ هویی " ( zenghouyi ) مجموعه " بیان - زونگ " ( Bian-Zhongs ) ( سنجهای زنگ دار ) به دست آمده است که نشان می‌دهد موسیقی سازی سنتی چین - از تاریخ طولانی برخوردار است .

موسیقی مذهبی:

که مخصوص تشریفات و مراسم بود و بر اساس الگویی که در مراسم مذهبی چین وجود داشت - منطبق بود . چنانکه پرده پایه این نوع موسیقی باید منطبق بر دوازده ماه و دوازده ساعت می‌بوده و نت ها باید بر اساس لحظات و توالی زمان تغییر می‌کرد .

چینی ها ردیف دوازده پرده ای خود را طوری تنظیم کردند که کلیه ظواهر یک گام کروماتیک ( پیوسته ) را در بر می‌گرفت البته این نت ها به شیوه کروماتیک اجرا نمی‌شده بلکه برای تغییر کلید در گام پنج پرده ای چین به کار می‌رفته است . چینی ها از نت های دوازده گانه - دو گروه شش نتی جدا کردند که همه فواصل نت های آن یک پرده ای بود . البته در اجرا اینطور نیست . این دو گروه طوری مورد استفاده موسیقیدانان چینی قرار گرفتند که در هم تداخل می‌کردند و به این شکل هنگام حرکت نت ها - به بالا و پایین - نوعی هارمونی به وجود می‌آمد . در موسیقی چین قدیمی‌ترین طبقه بندی ها که نظم آن تا به امروز باقی مانده است - گام پنتاتونیک - می‌باشد که گام پنج نتی فاقد نیم پرده معنی می‌دهد . این گام پنج هزار سال پیش در چین و مصر به کار می‌رفته است . چینی ها به اولین نت این گام پنج نت فاقد نیم پرده - " خانه پادشاه " می‌گفتند و نت های بعدی را " خانه وزیران و ملت " می‌نامیدند .

بیشتر بخوانید: چگونگی و زمان پيدايش موسيقی

با وجود اینکه اساس موسیقی چین - گام پنج پرده ای بود - ولی از دوران " چو " گام هفت پرده ای نیز وجود داشته است . به طوریکه می‌توان با فلوت به جای مانده از آن دوران - گام هفت پرده را نواخت . گفته می‌شود تا یک قرن قبل از میلاد - در چین گام هفت پرده ای با درجه اصلی و درجه کمکی وجود داشته است . در قرن پنجم پیش از میلاد مسیح - کنفوسیوس ( 551 - 479 ) فیلسوف و پیامبر چینی در این کشور ظهور کرد و مورد ستایش مرد زمان خویش واقع گردید . در نوشته های کنفسیوس باید از فصلی به نام یادواره های موسیقی و نیز کتب یوه چی ( Yuehchi ) و آی چینگ ( Iching ) یا کتاب تغییرات نام برد که برای نخستین بار در آنها - موسیقی بر اساس عناصر آسمانی بنا گردیده است . در کتاب یادواره موسیقی - تعادل بین زمین و آسمان را در موسیقی دانسته است . در این دوران است که اساس تئوری موسیقی چین شکل می‌گیرد .

چینی ها در موسیقی از علاماتی استفاده می‌کردند که به آنها جمله طویل گفته می‌شد . این نوشته ها توسط هندی ها خلاصه و ساده تر گردید و برای هر عبارت علامت ثابتی به کار برده شد .

چینی ها از دیرباز رابطه طول لوله را با درجه صدا کشف کرده بودند . برخی از محققین مدعی هستند که آنها حدود شش قرن قبل از میلاد دستگاهی به نام " لیو " ( دستگاهی مانند دیاپازون ) داشتند که سازها را با آن کوک و همصدا می‌کردند . ولی بعضی ها بر این عقیده اند که چینی ها - با وجود اینکه کمیت نسبی هر کدام از اصوات گام را می‌شناختند - ظاهرا هرگز به فکر نیفتادند که کمیت مطلق آنها را به صورت معیار دقیق و ثابتی تثبیت نمایند .

بیشتر بخوانید: تاریخچه موسیقی پاپ

اولین دوره درخشان هنر و ادبیات چینی با حکومت سلسله Han 206 ق.م تا 221 میلادی ) آغاز می‌گردد . در این زمان وسعت خاک چین هم طراز امپراطوری روم شد . امپراطوران هان پیگیرانه به ترویج هنر می‌پرداختند و به این علت موسیقی در دربار از ارزش و رونق خاصی برخوردار گردید . به طوریکه در این دوره هشتصد نوازده در ارکستر دربار شرکت داشتند که در چهار بخش سازمان داده می‌شدند . در سال 104 ق.م - در زمان امپراتور Wu ( 141 تا 78 ق.م ) " انجمن سلطنتی موسیقی " دایر گردید که وظیفه اش ارائه نمایشهای سرگرم کننده و ترویج آن و نظارت بر موسیقی و رقص و نیز استاندارد کردن کوک سازها بود . بسیاری از سازهایی که اکنون در ارکسترهای تئاتر چینی به کار می‌رود به این دوره تعلق دارد .

در قرن اول میلادی کاهنان بودایی هند وارد چین شدند و بین سالهای 200 تا 600 میلادی - مکتب بودا در این کشور رشد سریعی داشت . در مراسم بودائیان مناجاتها به صورت سوال و جواب و به شکل آواز اجرا می‌شد و گاهی آواز قطع می‌شد و یک ساز یا سازهای مختلف و به شکل تکنوازی جایگزین آن می‌گردید . همه این سازها ضربی بودند مانند : سنج - مثلث - قاشقک - طبل بزرگ - زنگ بزرگ - گانگ و.... البته کاهنان بودایی از ساز " زیتر " ( Zither ) چینی هم استفاده کردند - زیرا تمام دانش کیهان شناسی را بر درجه بندی و ترکیب ساختاری آن حاکم می‌دانستند و بر اساس موسیقی شان تزیینات بسیاری را روی این ساز پیاده کردند و آن را از حالت ایستایی بیرون کشیدند . آموزش ساز زیتر روی اصول و نظم خاصی بود و دست یافتن به آن بدون انگیزه مراسم مذهبی غیر ممکن می‌نمود . این ساز بر اساس موسیقی چین - روی گام پنج درجه ای کوک می‌گردید . برای ساز زیتر اصطلاح " چه این " را به کار می‌برند که مفهوم کنترل عواطف نفسانی - تنظیم حرکات بدن و تهذیب قلب را در بر دارد . شن یوئه ( Shenyueh 241 - 513 میلادی ) کسی بود که در کلام چینی به درجه بندی الحان پرداخت .

نفوذ موسیقی ایران در چین

از روزگاران بسیار کهن از طریق جاده ابریشم بین ایران و چین ارتباط فرهنگی نزدیکی وجود داشته است . بزرگترین کانون فرهنگی نزاد ایرانی در آندوره در مشرق ایران قرار داشت و کوچا ( در ترکستان ) نام یکی از شهرهای آن بود . مردم این دیار با ایرانیان شمالی سغد و شرقی غورستان بستگی داشتند . در مشرق کوچا به زبان چینی و در مغرب آن به فارسی سخن می‌گفتند . کوچا تاثیر و نفوذ چشمگیری بر موسیقی چین داشت . سال 384 میلادی این سرزمین توسط یکی از امپراتوران چین فتح گردید . وی رامشگران آنجا را با خود برد و از این طریق موسیقی ایرانی و سازهای آن به چین راه یافت و درباریان چین به شدت به موسیقی خارجی علاقمند شدند بطوریکه امپراتوران بعدی هم به گردآوری گروه رامشگران کوچایی پرداختند از این رو موسیقی آنان تغییر اساسی در موسیقی چین نهاد . سال 581 هفت گروه رامشگران از هفت سرزمین مختلف یعنی کوچا - سمرقند - بخارا - کاشغر - زاپن - هند و کامبوج در چین هنرنمایی می‌کردند . در آغاز قرن هفتم دو گروه دیگر توسط یکی از امپراتوران به آنها افزوده شد و شمار انها به 9 رسید . به دلیل اجرای موسیقی دربار توسط بیگانگان تا اواخر قرن نهم این نوع موسیقی بربری ( به معنای اجنبی ) نامیده می‌شد .

در سال 714 میلادی مدرسه ای به منظور تربیت خواننده - رقصنده - و سایر سرگرمی‌سازان دربار توسط هوانگ تسونگ تاسیس گردید که اهدافش با مدارس قبل متفاوت بود . این مدرسه ارزش زیادی برای ابداع و خلاقیت و سلیقه مردم قائل بود و منحصر به اشکال سنتی نبود و آنقدر گسترش پیدا کرد که متجاوز از 11409 نفر هنرآموز داشت . در دربار تسونگ شش ارکستر بصورت ایستاده و هشت ارکستر بصورت نشسته در کاخ و یک گروه بزرگ متشکل از 1300 نوازنده در فضای باز حضور داشتند و برنامه اجرا می‌کردند . قرن سیزدهم و چهاردهم عصر سلطه مغولها بر چین بوده است . به این دلیل موسیقی این دوره را یوان چو ( موسیقی سلسله مغولان ) نام نهادند . موسیقی و تئاتر در این دوره رشد زیادی نمود و اولین بار اپرای واقعی چینی بوجود آمد که به دو سبک شمالی و جنوبی تقسیم شد . سرانجام چینی ها بر مغولان غالب شدند و خاندان مینگ ( 1368 - 1466 ) به حکومت رسید . آوازها ونغمات زیادی از این دوره به جای مانده که برای ساز زیتر ساخته شده است . این نوع آوازها بر دو نوع اند :

1 - هیسائو - چه ئو : دارای صداهای کوتاهتری است و خواننده اشعار را با همراهی ساز می‌خواند.

2 - تا - چه ئو : در این بخش فقط سازها شرکت دارند و از نظر زمانی بخش طولانی قطعه را در بر می‌گیرند و از نظم موسیقی بسیار بالایی برخوردار است .
گرچه دوران مینگ عصر رشد و باروری اپرا است ولی دوره انحطاط موسیقی مذهبی و درباری به شمار می‌آید . در قرن 16 میلادی با ورود نمایندگان اروپایی به این کشور - موسیقی از سلطه پادشاهان خارج گردید و سازهای اروپایی از جمله کلاوسن و ویولون به این کشور راه یافت . در قرن 19 تحولی فعال و مردمی‌که به سنتهای کلاسیک شمالی شبیه بود ایجاد شد . این تحول اپراهایی (چینگ هسی ) به وجود آورد که معروف به " نمایشنامه های پایتخت " بود و امروزه معروفترین اپراهای قبل از جمهوری خلق چین به شمار می‌رود . در قرن نوزدهم رواج موسیقی غربی در این کشور موجب گردید که روشنفکران به نواقص موسیقی سلطنتی چین آگاه شوند و به ارزشهای علمی‌موسیقی غربی پی ببرند و با بکارگیری آن به تکمیل موسیقی خود بپردازند . از آن زمان در موسیقی چین سه مکتب بوجود آمد :

1 - مکتب موسیقی علمی‌و بین المللی چین : این مکتب تحت تاثیر موسیقی اروپایی بوجود آمد و توسط دکتر هیسائویو می‌_ ( 1884 - 1940 ) میلادی - پایه ریزی گردید . وی ریاست کنسرواتوار ملی شانگهای را بر عهده داشت و تحصیلاتش را در کنسرواتوار لایپزیک گذرانده بود .

2 - موسیقی ملی چین : این سبک عبارت است از گامهای موسیقی چینی با استفاده از سازهای غربی .

3 - موسیقی باستانی چین : این مکتب موسیقی متشکل از اصول و قوائد موسیقی چینی با سازهای باستانی چین است که به ایجاد تکنیک جدید در موسیقی ملی پرداخته است .

سازهای چین :

ابتدایی ترین دسته بندی که در مورد سازهای موسیقی چین وجود دارد دسته بندی " با - این " ( هشت صدایی - Ba - Yin ) است که سازها را بر اساس نوع جنس آنها به هشت دسته : فلزی - سنگی - سفالی -چرمی‌- ابریشمی‌- چوبی - پوست بعضی از میوه جات همچون نارگیل یا کدو و خیزران تقسیم بندی می‌کنند .سازهای سنتی چین بخش ملموس میراث موسیقایی آنها به شمار می‌رود . این سازها دربردارنده نشانه های تاریخی و بیانگر خویشاوندی سازهای کشورهای آسیا و سایر کشورهای جهان هستند .

ابتدایی ترین سازهای چینی که به عصر نوسنگی مربوط می‌شود :

1 - چینگ ( Ching ) که سنگ صداداری است .

2 - هسوان ( Hsuan ) فلوتی کروی است .

سازهای عصر فلز :

1 - کو ( Ku ) نوعی طبل می‌باشد .
2 - چونگ ( Chung ) نوعی زنگ است .

سازهای قرن یازدهم تا سوم قبل از میلاد :

1 - پین چینگ ( Pin ching ) سنگ صداداری است متشکل از 14 تا 24 آویزه یا صفحه های نازک سنگی به شکل L که از ضلع بالایی آن یک قاب چهار گوش آویزان می‌شود .

2 - پین چونگ ( Pin chung ) ساز زنگ صداست که به اندازه پین چینگ دارای زنگ می‌باشد .

3 - ارگ زبانه ای ( سازدهنی ) این ساز دارای منبع هوایی است که به نی بامبو ( هفده عدد ) متصل می‌شود . نوازنده توسط لوله ای که روی محفظه هوایی نصب گردیده است به درون آن می‌دمد و آن را به صدا درمی‌آورد . قدمت این ساز به 110 سال قبل از میلاد می‌رسد .

4 - پای هسیائو ( Pai - Hsiao ) سازدهنی و از خانواده ارگ دهنی می‌باشد .

5 - زیتر ( Zither ) متشکل از پنج تا هفت سیم بوده است و نوع دیگر آن سه ( Se ) می‌باشد که سابقا دارای 26 سیم بوده ولی به مرور به سیزده سیم تبدیل گردیده است .

به جز این سازها باید از سازهای سنگی ( صداسنگ ) و زنگی و طبلهای مختلف نام برد .

بیان - زونگ ( سنجهای زنگ دار ) - کین ( مربوط به دانش آموزان دوران باستان ) و دییزی ( Dizi فلوت خیزرانی ) از سازهای دیگر چین باستان هستند .

سازهای قرن سوم قبل از میلاد تا قرن هفتم میلادی :

از سازهای این دوره باید از : سازهای ضربی ( طبل بزرگ - زنگ بزرگ - گانگ - سنج - مثلث - قاشقک - زنگ کو چک - سنج مثلث و طبل های ایرانی ) نام برد .

سازهای قرن هفتم تا سیزدهم میلادی :

سازهای این دوره شامل صد و بیست زیتر " چه این " و صد و بیست زیتر " سه " دویست شنگ ( Sheng ) نوعی سازدهنی - ابوا - سنج - طبل - زنگ و ساز دهنی ( ارگ لب دم ) می‌باشد .

پی پا ( Pi-Pa ) عود دسته داری است که متعلق به آسیای مرکزی می‌باشد و از زمان هان ( Han ) وارد چین گردیده است . به جز این سازها باید از آوای انسانها نام برد که بسیار مورد استفاده قرار می‌گرفته است . برای همراهی با صدای انسان از فلوتی ( چینی ) به نام تی ( Ti ) استفاده می‌گردیده است .

منبع: تاریخچه موسیقی

72