اهالی قشم برای بقای لاکپشتهای پوزه عقابی تلاش می کنند
لاکپشتهای پوزه عقابی جزو هفت‌گونه از لاکپشتهای شناخته شده در آب‌های جهان هستند که همه ساله وارد خلیج فارس می‌شوند و از آنجا که این جانوران در معرض خطر انقراض هستند، ناطوران قشمی برای بقای آنان تلاش می کنند.
در زبان بومی به محافظان لاکپشتهای پوزه عقابی در جزیره قشم که جوانان علاقه مند بومی این منطقه هستند، ناطوران خمیس گفته می‌شود و آنان با هدف جلوگیری از انقراض این جانوران که به دلیل شباهت پوزه‌شان به منقار عقاب، به لاکپشتهای پوزه عقابی معروف شده‌اند، محافظت می‌کنند.
هر چند شمار ناطوران انگشت شمارند اما در کارشان استاد هستند و با افتخار از خود به عنوان حافظان لاکپشتهای پوزه عقابی در آبراه خلیج فارس یاد می‌کنند.
با توجه به زمان تخم‌گذاری لاکپشتهای پوزه عقابی که از اوایل اسفند‌ماه هر سال تا اواخر اردیبهشت ادامه دارد، برای دیدن ناطوران و آشنا شدن با فعالیت آنان به روستای شیب‌دراز و سایت تخم‌گذاری لاک‌پشت‌ها رفتیم و با محمد، کیهان و میلاد زینلی سه برادری که در قامت ناتوران به ماندگاری نسل این گونه از لاک‌پشت‌ها با عشق تلاش می‌کنند، به گفت وگو نشستیم.
پس از اندکی صبر برای اینکه چشم‌مان به تاریکی شب عادت کند، با یکی دو گام جلوتر به سختی چند نفر با پیراهن‌های سفید را مشاهده کردیم که بر زمین نشسته و چیزی را تماشا می‌کنند رسیدیم.
سلام و علیکی با کمترین تُن صدا بین‌مان رد و بدل شد و برادران زینلی به آرامی از ما خواستند در کنارشان بنشینیم و منتظر باشیم پس از چند دقیقه متوجه حرکت و تکان خوردن چیزی بر روی شن‌های داغ ساحل شیب‌دراز شدیم و با کمی دقت پاهای یک لاکپشت نمایان شد که از جایش بلند شد و تخم‌هایی را که در آنجا گذاشته بود را یکی یکی به درون گودالی می‌انداخت که خودش کنده بود.
با اتمام کار لاکپشت پوزه عقابی ناطورها این تخم‌ها را با روشی خاص و به آرامی جمع‌آوری کرده و به سایت نگهداری منتقل کردند در همین جا دلیل تغییر مکان تخم‌ها را جویا شدم که میلاد زینلی گفت: برای اینکه جانوران به این تخم‌ها آسیب نرسانند مجبوریم آنها را به سایت ویژه نگهداری منتقل کنیم تا با این روش به ازدیاد لاکپشتهای پوزه عقابی که در معرض انقراض هستند، کمک کرده باشیم.
از او پرسیدم الان چه حسی داری؟ پاسخ داد: از اینکه تلاشم موجب شده شما برای تهیه گزارش این موقع شب در اینجا باشید بسیار خرسندم و ما و شما در حقیقت با این کارمان نام قشم را پرآوازه‌تر می‌کنیم.
در همه کارها به فکر نام ایران عزیز باشیم
حرفش خیلی به دلم نشست و به فکر فرو رفتم و دیدم حتی با کمک به حفظ بقای یک جانور هم می‌شود قشم یا هر جای دیگر از ایران عزیزمان را نامدارتر کرد و چه خوب است که این حرف میلاد زینلی را آویزه گوشمان کنیم و در همه کارها به فکر نام ایران عزیزمان باشیم.
میلاد گفت: اگر در مسئله حفاظت از لاکپشتهای پوزه عقابی که در معرض انقراض هستند، عشق وجود نداشته باشد، اصلاً امکان ندارد در مدت زمان تخم‌گذاری و زمان تولد بچه این جانوران حاضر باشی از خواب خوش خود بزنی و در این ساحل، شب زنده‌داری کنی اما ناطوران خمیس واقعاً عاشق این کار هستند.
خسته نباشید به میلاد گفتم و پرسشم را چنین بیان کردم که چرا به این کار روی آوردی؟
او گفت: جوانان امروز قشم از پدران و بزرگان جزیره در مورد تلاش بیژن فرهنگ دره شوری مدیر وقت محیط زیست سازمان منطقه آزاد قشم و بنیانگذار طرح حفاظت از لاکپشتهای پوزه عقابی مطالب زیادی شنیده‌اند و من هم برای ادامه راه این مرد بزرگ و عاشق محیط زیست و جانوران، با علاقه وارد این مسیر شدم.
وی در حالی که می‌گوید از 10 سال پیش به صورت جدی جذب گروه ناطوران خمیس شده است، خودجوش بودن فعالیت ناطورها را از ویژگی‌های بارز اعضای این گروه مردم نهاد اعلام و از حمایت‌های مادی و معنوی اداره حفاظت محیط زیست سازمان منطقه آزاد قشم هم تقدیر می‌کند.
پس از میلاد به سراغ کیهان برادر دیگرش رفتم و از او در مورد بهترین خاطره‌اش پرسش می‌کنم، به وجد می‌آید و چنین می‌گوید که تولد شمار زیادی از بچه لاک‌پشت‌ها در سایت ساحل شیب‌دراز و حرکت آنها به سوی دریا بهترین خاطرات دوران ناتوری‌اش است.
از کیهان همچنین پرسیدم مهمترین آرزوی زندگی‌ات چیست و باز مسئله لاک‌پشت‌ها را پیش کشید و گفت: آرزویم دیدن بازگشت لاک‌پشت‌هایی است که با تلاش ناطورها متولد شده‌اند و قرار است پس از گذشت حدود 30 سال، دگر بار برای تخم‌گذاری به ساحل این روستا باز گردند.
وی که همانند دو برادر دیگرش علاقه عجیبی به حفاظت از لاک‌پشت‌ها از خود نشان می‌دهد، گفت: در کنار برادرانم و دیگر ناطوران خمیس در روستای شیب دراز عاشقانه به ازدیاد این نوع لاک‌پشت‌ها کمک می‌کنیم.
این جوان قشمی هم از مشاهده تخم‌گذاری لاک‌پشت‌ها و تولد نوزادان آنها و حرکت بچه لاک‌پشت‌ها به سوی دریا به عنوان خاطرات خوش شب زنده داری چند ماهه خودش و دیگر ناطوران خمیس در ساحل روستای شیب دراز نام می‌برد.
محمد برادر کوچک این سه ناطور در پاسخ به این پرسش که چه چیزی از کار ناطوری برایت مهم است، می‌گوید: شناخته شدن نام روستایمان "شیب‌دراز" برای تمام ایرانیان و همه دوستداران محیط زیست در دنیا برایم از هر چیز دیگری با ارزش‌تر است.
وی ادامه می‌دهد که همه ساله شمار زیادی از مردم کشورمان و حتی افراد خارجی تنها با هدف مشاهده تخم‌گذاری لاکپشتهای پوزه عقابی به شیب‌دراز می‌آیند و ما با آنان در باره چگونگی تولد بچه‌لاک‌پشت‌ها صحبت می‌کنیم و امروز نام روستای ما در کتاب‌های گردشگری و علمی نامی آشناست و این مسئله برایم بسیار ارزشمند است.
در کنار برادران زینلی، همچنین ناطوران دیگری هم فعالیت می‌کنند که از چهره همه آنان می‌توان عشق‌شان به ادامه زندگی لاک‌پشت‌ها را مشاهده کرد.
معین فرهانی دیگر فعال محیط زیستی روستای شیب‌دراز هم چنین می‌گوید: حدود هشت‌سال است در گروه مردم نهاد ناطوران خمیس فعالیت دارم و تاکنون چندین بار در جشن تولد پوزه عقابی‌های کوچولو حضور داشته‌ام.
وی ادامه داد: برای جلوگیری از آسیب رسیدن به لاکپشتهای پوزه عقابی با مساعدت اداره محیط زیست سازمان منطقه آزاد قشم عملیات فنس‌کشی ساحل تخم‌گذاری این روستا را انجام دادیم تا این جانوران و تخم لاک‌پشت‌ها که منجر به بقای آنان می‌شود از گزند شکارچیانی همچون سگ و روباه در امان باشند.
طارق مصطفوی دیگر ناطور جزیره قشم هم می‌گوید شرایط روستای شیب دراز و حضور مردم از نقاط مختلف ایران و جهان در این ساحل به گونه‌ای شده که همه کودکان این روستا با عشق به لاکپشتهای پوزه عقابی بزرگ می‌شوند و پیوستن به گروه ناطوران خمیس را افتخاری برای خود می‌دانند.
وی معتقد است برای آگاهی مردم از اهمیت حفظ این گونه از جانوران در معرض خطر باید کارهای تبلیغاتی بیشتری انجام شود تا جوانان و نوجوانان با اهمیت این کار بیش از پیش آشنا شوند.
این ناطور از مردم به خاطر رعایت دقیق نکاتی که به آنان گفته شده که در زمان ورود به سایت تخم‌گذاری لاک‌پشت‌ها باید رعایت کنند، ابراز رضایت می‌کند و می‌گوید که علاقه مندان با حضور در این سایت باید کاملاً سکوت کنند و از روشن کردن چراغ قوه یا نور تلفن‌های همراهشان، خودداری کنند تا لاکپشتهای مادر با آسودگی خاطر اقدام به تخم‌گذاری کنند.
همه مطالب عنوان شده نشان از فرآیندی همسو برای کمک به بقای نسل لاکپشتهای پوزه عقابی دارد به طوری که ناطوران با گذراندن دوره‌های آموزشی از تبحر خاص در این زمینه برخوردارند و مردم هم با دریافت اطلاعات از ناطوران برای حضور در سایت تخم‌گذاری این گونه از لاک‌پشت‌ها، همراهی قابل قبولی را از خود نشان می‌دهند و همه این اقدامات به طور حتم موجب شادمانی لاک‌پشت‌ها می‌شود.
از اهمیت کار ناطوران روستای شیب‌دراز همین بس که بدانیم لاکپشتهای پوزه عقابی از جمله گونه‌های تحت حمایت کشور محسوب می‌شوند که در فهرست قرمز سازمان جهانی حفاظت از طبیعت و منابع طبیعی (IUCN)، عهدنامه تجارت گونه‌های در معرض خطر (CITES) و عهدنامه گونه‌های مهاجر (CMS) طبقه‌بندی و از نظر حساسیت زیستی به عنوان گونه‌های به شدت در معرض خطر انقراض قرار دارند.
برای تکمیل گزارش مربوط به پوزه عقابی‌ها لازم بود مطلبی هم از مدیر حفاظت محیط زیست سازمان منطقه آزاد قشم داشته باشیم به دیدار سید محمد هاشم داخته رفتم و پس از خوش و بش در پاسخ به پرسشم در مورد نقش ناطوران خمیس چنین گفت: به طور معمول بین 6 تا 10 نفر به عنوان ناطوران خمیس در سایت تخم‌گذاری شیب دراز فعالیت دارند که تعداد آنان در ایام نزدیک شدن به عید نوروز که شمار زیادی مسافر به قشم سفر می‌کند به 25 تا 30 نفر هم می‌رسد.
به گفته مدیر حفاظت محیط زیست سازمان منطقه آزاد قشم، طرح حفاظت از گونه به شدت در خطر انقراض لاک پشت‌های پوزه عقابی از سال 81 با حمایت اداره محیط زیست سازمان منطقه آزاد قشم و همکاری (GEF/SGP ) برنامه کمک‌های کوچک تسهیلات محیط زیست جهانی و گروه ناطوران خمیس در حال اجرا است.
وی با اشاره به موفقیت‌های ملی و جهانی اجرای این طرح می‌گوید: طرح حفاظت از پوزه عقابی‌های قشم در سال 84 به عنوان یکی از موفق‌ترین طرح‌های حفاظتی کشور و در سال 88 به عنوان یکی از 10 طرح برتر بنیاد توسعه و محیط زیست آسیای اقیانوسیه در ژاپن شناخته شد که این افتخار بزرگی برای قشم و مردم عاشق محیط زیست در این جزیره به‌شمار می‌رود.
داخته از بیژن فرهنگ دره‌شوری به عنوان پایه‌گذار طرح حفاظت از پوزه عقابی‌ها نام می‌برد و با عشق و ارادت به این مرد بزرگ می‌گوید: مردم قشم به درستی از او به عنوان بزرگ مرد حفاظت از محیط زیست دریایی در این منطقه یاد می‌کنند و اگر تلاش‌های این انسان علاقه مند به بقای این جانوران نبود، بعید می‌دانم امروز نشانی از لاکپشتهای پوزه عقابی در قشم دیده می‌شد.
به گفته داخته، خوشبختانه از زمان اجرای طرح فرهنگ دره شوری تاکنون هر سال شاهد آمار بیشتر تخم‌گذاری لاک‌پشت‌ها در سایت تخم‌گذاری شیب‌دراز بوده‌ایم که خبر خوشی برای جلوگیری از انقراض نسل این گونه از لاک‌پشت‌ها است.
وی با بیان اینکه روند افزایش تخم‌گذاری لاک‌پشت‌ها، امید به ازدیاد تعداد پوزه عقابی‌ها را بالا برده است، می‌افزاید: امیدواریم امسال و در فصل جدید تخم‌گذاری لاکپشتهای پوزه عقابی که از ابتدای اسفند 99 شروع شده و تا اواخر اردیبهشت 1400 ادامه خواهد داشت شاهد بیشترین میزان تخم‌گذاری این جانوران دوست داشتنی باشیم.
از مدیر حفاظت محیط زیست سازمان منطقه آزاد قشم در باره نحوه کمک‌های این مجموعه به ناطوران خمیس هم سوال کردیم و داخته چنین پاسخ داد: مبلغی که به این تلاشگران حوزه محیط زیست پرداخت می‌شود در برابر خدماتی که آنان با عشق انجام می‌دهند به هیچ وجه قابل مقایسه نیست و مهمترین عامل ماندگاری آنان در این مسئولیت، عشق به زنده بودن نام پوزه عقابی‌ها و همچنین نام روستای شیب‌دراز به عنوان سایت ویژه تخم‌گذاری این گونه از لاک‌پشت‌ها است.
وی معتقد است: آگاهی مردم محلی و ناطورها از محیط پیرامون تخم‌گذاری لاک‌پشت‌ها بیش از دیگران است به طوری که مشارکت جامعه محلی در اجرای طرح حفاظت از این جانوران باعث انتقال دانش علمی و فنی به این قشر شده که نتیجه آن تاثیرگذاری و عمق بخشی فعالیت‌ها در این عرصه است.
داخته تصریح کرد: امروز از تک تک مردم روستای شیب‌دراز می‌توان به عنوان استادان طرح حفاظت از لاکپشتهای پوزه عقابی نام برد و همه آنان در ارائه اطلاعات مورد نیاز علاقه مندان که از جای جای ایران و نقاط مختلف جهان که به قشم سفر می‌کنند تبحر خاصی دارند.
وی می‌گوید زمانی که جامعه محلی ارزش‌های اجرای این طرح را درک کردند، کار در این حوزه با شتاب و جدیت بیشتری دنبال شد و این رویکرد می‌تواند الگویی برای حفاظت از دیگر گونه‌های جانوری در نقاط مختلف کشور باشد.
به گفته مدیر حفاظت محیط زیست سازمان منطقه آزاد قشم، اجرای طرح‌های حفاظتی از گونه‌های مختلف جانوری باید به گونه‌ای باشد که علاوه بر بالا بردن آگاهی بومیان و گردشگران، به توانمندسازی جامعه محلی نیز منجر شود و درآمدزایی برای این قشر به دنبال داشته باشد.
وی در تکمیل سخنان خود یادآور شد: توانمندسازی و درآمدزایی از واژه‌های کلیدی اجرای طرح حفاظت از لاکپشتهای پوزه عقابی و رویکرد اصلی سازمان منطقه آزاد قشم است و در این مسیر طرح جامع سایت لاک‌پشت‌ها در اداره محیط زیست سازمان منطقه آزاد قشم تدوین شده است که براساس آن بتوانیم از این محل در طول سال پذیرای گردشگران باشیم.
خدمات خستگی ناپذیر و عاشقانه ناطوران خمیس در جزیره قشم به مطرح شدن نام پوزه عقابی‌ها در کشور شده و حساسیت علاقه مندان به حوزه جانوران را هم نسبت به جمعیت این گونه از لاک‌پشت‌ها بالا برده و نام روستای شیب‌دراز جزیره قشم هم به عنوان سایت محافظت از پوزه عقابی‌ها و مهمتر از همه نام مردم روستای شیب‌دراز هم به عنوان علاقه مندان به ازدیاد نسل لاکپشتهای پوزه عقابی را جهانی کرده است.
جزیره قشم با یک هزار و 500 کیلومتر مربع وسعت به عنوان بزرگترین جزیره خلیج فارس در جنوب ایران واقع شده است.
منبع: تسنیم
68
