دلیل کاهش حق آبه زیست محیطی تالاب انزلی چیست؟

دکتر هادی مدبری ﺑﺮداﺷﺖ آب ﺑﺮای ﻣﻘﺎﺻﺪ ﻣﺨﺘﻠﻒ، از ﻣﺼﺎرف ﻛﺸﺎورزی ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺗﺎ ﺻﻨﻌﺖ و تاﻣﻴﻦ آب ﺷﺮب را موجب کاهش دبی ﺟﺮﻳﺎن رودﺧﺎﻧﻪ دانست و اظهار کرد: این اتفاق علاوه بر اینکه زﻳﺴﺘﮕﺎه درون رودﺧﺎﻧﻪ را ﺗﻐﻴﻴﺮ می دﻫﺪ، می تواند در اکوسیستم هایی مانند تالاب‌ها که عموما در پایین دست حوضه آبریز قرار دارند، صدمات جبران ناپذیری را وارد آورد.

وی افزود: بسیاری از برنامه های توسعه منابع آب که برای افزایش دستیابی به آب اجرا شده‌اند به اندازه کافی به پیامدها و ایجاد اختلال در خدماتی که به وسیله تالاب‌ها ارائه می شود توجه نداشته و در تعداد زیادی از تالاب‌ها، افزایش استحصال آب در بالادست به بهای از دست رفتن و یا حداقل کاهش وسعت و خدمات تالاب‌ها در مناطق پایین دست حوضه آبریز به انجام رسیده است.

سرپرست معاونت پژوهشی و آموزشی پژوهشکده محیط زیست جهاد دانشگاهی، سدسازی، تنظیم یا انحراف جریان آب بدون رعایت ملزومات زیست محیطی، وقوع سیلاب و خشکسالی و تغییر اقلیم و گرمایش جهانی را از عوامل تأثیرگذار در تخریب اکوسیستم های طبیعی دانست و تصریح کرد: تالاب‌ها بخش مهم و شاخصی از چرخه آب بوده و حفظ مطلوبیت آنها برای انجام خدمات اکولوژیکی از طریق تامین بهینه آب از نظر کمی و کیفی بسیار حیاتی است.

مدبری ادامه داد: از میان نزدیک به ۲۰۰ تالاب موجود در ایران که تعدادی از آنها در فهرست بین‌المللی کنوانسیون رامسر ثبت شده‌اند، برخی شامل تالاب انزلی، بختگان، شادگان و شورگل در فهرست مونترو، یعنی فهرست تالاب‌هایی که از تغییرات شدید اکولوژیکی رنج می برند یا در آستانه ورود به این تغییرات هستند، قرار گرفته‌اند. کشورهایی که تالاب‌های آنها در فهرست مونترو قرار دارد، چنانچه به منظور حل مشکلات به وجود آمده برای تالاب‌ها و رسیدن به حالت ایده آل سریعا اقدام نکنند، ممکن است با جریمه مواجه شوند.

وی با بیان اینکه برقراری تعادل بین نیازهای اکوسیستم های آبی و سایر مصارف، به ویژه کشاورزی در یک حوضه آبریز از اصلی ترین دغدغه ها در رفع مشکلات و مدیریت کلان آب در سطح ملی و بین المللی است، تصریح کرد: رژیم جریان به عنوان یکی از برجسته ترین عوامل تعیین‌کننده خصوصیات اکوسیستم های آبی، محیط زنده را به شدت تحت تاثیر قرار می دهد و تغییر در رژیم طبیعی جریان سبب بروز مشکلاتی در اکوسیستم شده و تغییراتی را به لحاظ فیزیکی، شیمیایی، بیولوژیکی و اکولوژیکی به وجود می آورد؛ بنابراین تامین آب کافی برای حفظ فرآیندهای اکولوژیکی اکوسیستم های آبی بسیار ضروری است.

عضو هیئت علمی گروه پایش منابع آب، با اشاره به ضرورت توجه به نیاز آبی زیست محیطی، گفت: تعیین و تخصیص نیاز آبی زیست محیطی موثرترین نگرش برای حفاظت از عملکرد اکوسیستم های آبی است. در ابتدا عمده کارهای انجام شده در زمینه تعیین نیاز آبی زیست محیطی بیشتر بر روی رودخانه‌ها و به طور ویژه روی زیستگاه ماهی ها متمرکز بود، اما در سالیان اخیر علاوه بر رودخانه‌ها و مسائل مرتبط با جریان زیست محیطی آنها، به تعیین نیاز آبی زیست محیطی تالاب‌ها براساس روش های هیدرولوژیکی و اکولوژیکی پرداخته شده است.

وی تالاب انزلی را یکی از ۲۴ تالاب بین المللی ایران دانست که در سال ۱۳۵۴ به همراه ۱۸ تالاب دیگر به دفتر کنوانسیون رامسر معرفی شد و خاطرنشان کرد: تالاب انزلی در جنوب غربی دریای خزر واقع شده و وسعت آن در فصل‌های زمستان و بهار به دلیل افزایش بارش تا حدود ۲۱۸ کیلومترمربع و در فصل تابستان به سبب کم شدن حجم ورودی آب، کمبود بارش و افزایش میزان تبخیر به ۸۰ کیلومترمربع می رسد.

سرپرست معاونت پژوهشی و آموزشی پژوهشکده محیط زیست جهاد دانشگاهی، منابع اصلی تامین آب تالاب انزلی را شامل نزولات جوی، رودخانه های جاری در حوضه آبریز تالاب و ارتباط هیدرولوژیکی تالاب با دریای خزر دانست و گفت: تعداد رودخانه های جاری در حوضه آبریز تالاب و ورودی به آن شامل ۹ رودخانه اصلی است که از ارتفاعات جنوب غرب منطقه سرچشمه گرفته و به داخل تالاب می‌ریزند و از طریق خروجی تالاب در بندرانزلی(بخش مرکزی تالاب) به دریای خزر وارد می شوند.

وی با بیان اینکه می توان تالاب انزلی را یک مخزن ذخیره در نظر گرفت، افزود: این تالاب علاوه بر مولفه‌های تبخیر، بارش و جریان آب زیرزمینی دارای ۹ ورودی و یک خروجی در بندرانزلی است.

مدبری، با بیان اینکه تالاب بین المللی انزلی به عنوان یک ناحیه زیست محیطی از ارزش فراوانی برخوردار است، تاکید کرد: این تالاب در ایجاد رطوبت و بهبود شرایط آب و هوایی ناحیه پیرامون خود و همچنین کنترل سیلاب نقش مهمی داشته و محلی مناسب برای پژوهش های گیاه شناسی، جانورشناسی و سایر علوم زیستی است.

عضو هیئت علمی گروه پایش منابع آب، نوسان و تغییر سطح آب تالاب را یکی از مشکلاتی دانست که تالاب بین‌المللی انزلی طی چند دهه اخیر با آن مواجه شده است و تصریح کرد: عدم مدیریت یکپارچه منابع آب در حوضه آبریز تالاب انزلی و فعالیت های انسانی از عوامل اصلی مشکلات به وجود آمده در این تالاب است.

وی عنوان کرد: بهره برداری بی‌رویه از رودخانه‌ها به منظور رفع نیازهای کشاورزی، تغییر کاربری اراضی جنگلی به شالیزار و تاسیس آب بندها و بندهای انحرافی در مسیر رودخانه‌ها از یک طرف و دفع مواد زاید شامل فاضلاب شهری، فاضلاب های صنعتی و پساب های کشاورزی که نقش مهمی در آلودگی تالاب و مرگ آبزیان و تغییر شرایط محیط تالاب داشته، از طرف دیگر، سبب کاهش حق آبه زیست محیطی تالاب شده است.

مدبری، خواستار توجه به نقش آب در اکوسیستم تالاب شد و ادامه داد: به منظور حفظ اکوسیستم های حساسی چون تالاب انزلی و حفظ ارزش های زیست محیطی، اقتصادی و اجتماعی، تعیین مقدار آب مورد نیاز برای این اکوسیستم ها ضروری است.

وی تراز سطح آب در تالاب انزلی را متاثر از تراز سطح دریای خزر و جریان ورودی به تالاب دانست و عنوان کرد: نوسانات سطح آب دریای خزر مهمترین عاملی است که باعث تغییر سطح آب تالاب انزلی می‌شود. در واقع میزان آب موجود در تالاب انزلی و در پی آن تغییرات سطح تالاب با تغییرات سطح آب دریای خزر ارتباط مستقیم دارد، یعنی هرچه سطح آب در دریای خزر بالاتر باشد، مقدار آب در تالاب نیز افزایش می یابد و بنابراین تالاب سطح بیشتری را اشغال می کند؛ البته نوسانات تراز آب دریای خزر تابع تغییرات در ورودی رودخانه های منتهی به دریا و شدت تبخیر از سطح آن است.

سرپرست معاونت پژوهشی و آموزشی پژوهشکده محیط زیست جهاد دانشگاهی متذکر شد: طی دهه‌های اخیر دخالت های انسانی در مدیریت منابع آب حوضه های رودخانه ای دریای خزر به ویژه ولگا با بیشترین میزان آبدهی به خزر نیز، نقش موثری در روند و همچنین نوسانات تراز آب خزر ایفا کرده است.

وی با اشاره به نقش تبخیر از سطح آب در نوسانات دریای خزر، اظهار کرد: با توجه به شرایط اقلیمی و هیدرولوژیکی در سال های مختلف، این عامل نیز بر تراز آب دریای خزر تاثیرگذار بوده است.

عضو هیئت علمی گروه پایش منابع آب، با بیان اینکه تالاب بین المللی انزلی به عنوان یک اکوسیستم آبی منحصر به فرد در شمال ایران خدمات زیادی را در اختیار همگان قرار داده است، عنوان کرد: این تالاب در سالیان اخیر تحت تاثیر عوامل طبیعی و انسانی عدیده‌ای قرار گرفته و با توجه به باقی ماندن نام این تالاب در فهرست مونترو به جرات می‌توان گفت که ادامه حیات آن با خطراتی جدی مواجه است.

مدبری، به نقش کلیدی آب در کارکردهای وابسته به اکوسیستم های آبی اشاره کرد و ادامه داد: تعیین مقدار آب مورد نیاز جهت حفظ ارزش های زیست محیطی تالاب ضروری است لذا با اعمال مدیریت صحیح و یکپارچه منابع آب در بالادست و در حوضه رودخانه‌های ورودی به تالاب می توان تا حد امکان، تراز آب تالاب انزلی را به تراز اکولوژیکی مطلوب و یا در مواقع خشکسالی به تراز حداقل رساند.

منبع: ایسنا

68